Prozopagnozja – co to jest?
Prozopagnozja jest schorzeniem należącym do grupy tak zwanych agnozji wzrokowych , czyli zaburzeń neuropsychologicznych, w przebiegu których pacjenci nie potrafią rozpoznać znajomych przedmiotów pomimo prawidłowo funkcjonującego narządu wzroku, percepcji, pamięci i braku upośledzenia sprawności intelektualnej. W przypadku prozopagnozji występuje problem z rozpoznawaniem twarzy osób znajomych, dlatego schorzenie to nazywane jest również ślepotą twarzy.
Prozopagnozja to więc zaburzenie neurologiczne charakteryzujące się niezdolnością rozpoznawania twarzy. Coś, co z natury przychodzi nam bez wysiłku i szybko, staje się po prostu niemożliwe. Tracimy umiejętność rozpoznania, że twarz, którą widzimy, jest dla nas znajoma. Czy to bliski członek rodziny, którego widzimy codziennie, czy niedawno poznana osoba – w tej chorobie nie ma to znaczenia. Osoby te są świadome, że twarz to twarz, a nie jakaś inna materia, jak na przykład samochód czy drzewo, ale nadal nie są w stanie stwierdzić czy wcześniej ją widziały, albo do kogo ona należy.
Inne wskazówki, takie jak fryzura, chód czy głos, pomagają im w określaniu czyjejś tożsamości, jednak jeżeli te czynniki ulegną zmianie, osoby z prozopagnozją tracą „punkt zaczepienia”. Sprawą mogącą szokować jest fakt, że tacy ludzie nie rozpoznają nawet swojej własnej twarzy.
Jakie są więc przyczyny prozopagnozji?
Prozopagnozja może mieć różne przyczyny, czasem powstaje w wyniku urazu mózgu. Jednak nie tylko. Dlatego wyróżnia się dwa główne jej rodzaje – wrodzoną i nabytą – które różnią się etiopatogenezą.
Nieumiejętność rozpoznawania twarzy wrodzona – inaczej zwana rozwojową – została opisana stosunkowo niedawno i jest mniej poznana. Osoby z tym typem choroby nigdy nie nabyły umiejętności rozpoznania twarzy, mają prawidłowy wzrok i pamięć oraz w badaniach obrazowych nie uwidoczniono u nich żadnych zmian w mózgu. Najprawdopodobniej prozopagnozja rozwojowa ma podłoże genetyczne i może występować rodzinnie, jednak badania nad wskazaniem konkretnego, winnego genu wciąż trwają. Prozopagnozję wrodzoną łączy się również z chorobami ze spektrum autyzmu, co dodatkowo może utrudniać nawiązywanie więzi z innymi ludźmi. Podejrzewa się, że prozopagnozja jest stosunkowo częsta – niektóre badania podają, że cierpieć na nią może nawet 2,5% populacji.
Typ nabyty jest zdecydowanie rzadszy. Jak sama nawa wskazuje, wiąże się z nabytą utratą zdolności rozpoznawania twarzy w wyniku uszkodzenia mózgu (np. gdy wystąpi uszkodzenie kory wzrokowej czy też prawej półkuli mózgu). Urazy, guzy mózgu, operacje neurochirurgiczne, udary, zapalenia mózgu oraz choroby neurodegeneracyjne – takie jak choroba Alzheimera – to główne przyczyny tego schorzenia. W niektórych przypadkach te incydenty neurologiczne mogą doprowadzić do uszkodzenia mózgu właśnie w obszarze specjalizującym się w zapamiętywaniu i rozpoznawaniu twarzy. W ostatnim czasie pojawiły się również stwierdzenia, że przebycie zakażenia COVID-19 może się przyczynić do tego, że nastąpi niezdolność do rozpoznawania twarzy (nabyta).
Przeczytaj również:
Narkolepsja – co to jest? Jak objawia się narkolepsja i w jaki sposób się ją leczy?
Objawy prozopagnozji
Objawy prozopagnozji są spowodowane jej wpływem na psychikę człowieka. Nie zdziwi nas na pewno, że osoba chora często może czuć się zakłopotana i zagubiona oraz może stronić od kontaktu z ludźmi. W schorzeniu tym występują najczęściej poniższe objawy:
utrudnione lub niemożliwe rozpoznawanie znajomych ludzi na pokazanych zdjęciach oraz spotkanych osobiście;
niechęć do powitania osób po imieniu;
w sytuacjach, w których wszyscy są podobnie ubrani, występują ogromne trudności w odróżnianiu osób;
unikanie poznawania nowych ludzi;
trudności w rozumieniu fabuły filmów lub sztuk teatralnych z wieloma postaciami;
dezorientacja w zatłoczonych miejscach;
niemożność opisania twarzy innych ludzi;
ustalanie tożsamości osób poprzez zadawanie pytań osobistych lub skupienie się na charakterystycznych cechach, takich jak: ubiór, fryzura, biżuteria, zapach perfum, sposób chodzenia lub ton głosu.
Te wszystkie objawy prowadzą do zmian w psychice chorego. Zwiększa się poziom lęku, pojawiają się: stres w sytuacjach społecznych, poczucie odosobnienia oraz problemy w relacjach interpersonalnych. Wszystko to może w ostateczności powodować objawy ciężkiej depresji.
Przeczytaj również:
Stłuczenie mózgu – objawy, leczenie, powikłania
Diagnostyka prozopagnozji – jak rozpoznać agnozję twarzy?
Podstawą rozpoznania ślepoty twarzy jest odpowiednio przeprowadzony wywiad kliniczny. W diagnostyce prozopagnozji testy również są wykorzystywane – pacjent proszony jest m.in. o wykonywanie zadań polegających na rozpoznawaniu twarzy bliskich na podstawie ich zdjęć (Famous Face Test).
Sprawdzana jest także jego zdolność do zapamiętywania i odtwarzania wyglądu twarzy (również Famous Face Test ), a także umiejętność postrzegania rysów w oderwaniu od zdolności ich zapamiętania. W tym celu chory musi przykładowo dopasować do danego zdjęcia twarzy inne, przedstawiające tę samą osobę, jednak uchwyconą w odmienny sposób (Benton Face Recognition Test).
Testy tego typu i wszelkiego rodzaju próby neuropsychologiczne przeprowadzane są przez neurologa lub neuropsychologa. Aby postawić diagnozę, konieczna jest także dokładna ocena zdolności wzrokowych.
Czy prozopagnozję można leczyć?
Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Można spekulować, że w przypadku prozopagnozji nabytej „trening” rozpoznawania twarzy może przynieść mniejsze lub większe rezultaty – w zależności od tego, w jakim wieku choroba się pojawiła oraz od tego, jaki jest rozmiar i stopień uszkodzenia mózgu. Jednak aktualne badania nie dają konkretnych odpowiedzi w tym temacie. Tak samo w przypadku odmiany wrodzonej – rezultaty takich ćwiczeń mogą być różne, a niski jak na razie poziom znajomość tej jednostki chorobowej na pewno nie ułatwia sprawy.
W tej sytuacji aspektem ważniejszym od leczenia jest zaakceptowanie choroby oraz ułatwianie sobie życia z nią. Wprowadzenie poniższych zasad może w znacznym stopniu zmniejszyć trudności w codziennych relacjach z ludźmi:
Nie wstydź się swojej przypadłości – powiedzenie o niej oraz wytłumaczenie, na czym polega, zaoszczędzi ci wielu nieprzyjemnych sytuacji w przyszłości.
Jeżeli jesteś z kimś bliskim, poproś go o pomoc w identyfikacji innych osób.
Kiedy się witasz, poproś daną osobę, aby ci się przedstawiła.
Zwracaj uwagę na charakterystyczne cechy w celu rozróżniania ludzi – ton głosu, mowa ciała, fryzura, styl ubierania się, kształt ciała, sposób poruszania się, tatuaże czy kolczyki – wszystko to może być bardzo cenną wskazówką.
Używaj imiennych plakietek lub zapisuj imiona współpracowników i miejsca, w których siedzą.
Przygotuj się przed dużymi wydarzeniami społecznymi, np. przed weselem znajomego poproś o listę gości, zapoznaj się z nią i sprawdź, kogo możesz być w stanie rozpoznać.
Dodatkowo należy pamiętać, że w razie potrzeby warto sięgnąć po wsparcie psychologiczne. Może ono okazać się przydatne w radzeniu sobie z lękami, niepewnością czy frustracją. Psycholog pomoże też w układaniu strategii zachowań pomagających w codziennym życiu.
Przeczytaj również:
Otępienie czołowo-skroniowe (FTLD) – co to za choroba?
Znane osoby cierpiące na prozopagnozję
Najbardziej znanym celebrytą cierpiącym na prozopagnozję jest wspomniany już wcześniej Brad Pitt. Jego wyznanie o zmaganiu się z chorobą wywołało ogromny wzrost zainteresowania nią. Wśród innych sławnych osób na świecie – przyznających się do tego schorzenia – można wymienić szwedzką księżniczkę Wiktorię Bernadotte, a jako polski akcent do tego tematu warto wspomnieć o polityku Michale Kołodziejczaku.
współpraca: lek. Marta Cygoń-Pawlicka
