Czym jest fibromialgia?
Fibromialgia to choroba, której istotą jest przewlekły, uogólniony ból mięśniowo-stawowy oraz występowanie na ciele punktów szczególnie wrażliwych na dotyk i ucisk. Wymienionym objawom często towarzyszy zmęczenie, zaburzenia poznawcze oraz psychiczne – takie jak depresja czy lęk.
Badania dowodzą, że u podstaw tego schorzenia leżą prawdopodobnie: nieadekwatne przetwarzanie i odczytywanie bodźców bólowych oraz nieprawidłowe stężenia niektórych neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym, co doprowadza do nieprawidłowego odczuwania bólu.
Fibromialgia często uznawana jest za tożsamą z zespołem przewlekłego zmęczenia, w którym stwierdza się stan podgorączkowy, bolesność węzłów chłonnych, ból gardła i bóle stawowe. Nie obserwuje się w nim jednak tkliwych punktów uciskowych.
Czy fibromialgia jest chorobą psychiczną?
Nie, fibromialgia nie jest klasyfikowana jako choroba psychiczna. Jak już wcześniej wspomniano, zalicza się ją do chorób reumatologicznych. Owszem, w jej przebiegu często występują objawy charakterystyczne dla chorób psychicznych, jak lęk czy obniżenie nastroju, ale może to być spowodowane np. chronicznym zmęczeniem, długotrwałymi problemami ze snem czy przewlekłymi dolegliwościami bólowymi. Możliwe jest także współistnienie tych chorób.
Przeczytaj również:
Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny, objawy i leczenie
Jaka jest częstość występowania fibromialgii?
Globalnie szacuje się, że fibromialgia dotyczy 2–4% populacji. Choroba jest znacznie częstsza u kobiet – stanowią one ok. 80–90% przypadków. Najczęściej rozpoznaje się ją między 30. a 50. rokiem życia, choć może wystąpić zarówno u młodzieży, jak i osób starszych.
W badaniach populacyjnych w Stanach Zjednoczonych częstość występowania wynosi około 2% dorosłych. W krajach europejskich podaje się zakres 2–4% populacji, z podobną przewagą kobiet. Dane epidemiologiczne dla Polski są ograniczone, ale przyjmuje się, że częstość jest podobna jak w innych krajach rozwiniętych, czyli 2–3% dorosłej populacji. Oznacza to, że w Polsce może chorować od 700 tys. do ponad 1 miliona osób, z czego większość to kobiety.
Częstość występowania może być niedoszacowana, ponieważ fibromialgia bywa nierozpoznawana lub mylona z innymi schorzeniami (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów, depresją, zespołem przewlekłego zmęczenia). Ryzyko zwiększają m.in.: przebyte urazy, przewlekły stres, choroby reumatyczne oraz predyspozycje genetyczne.
Rodzaje fibromialgii
Fibromialgię można podzielić na fibromialgię pierwotną i wtórną.
Fibromialgia pierwotna (idiopatyczna): występuje samoistnie, bez uchwytnej choroby podstawowej, która mogłaby tłumaczyć objawy. Jej przyczyny nie są do końca poznane, ale uważa się, że rolę odgrywają: zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym (tzw. centralna sensytyzacja, czyli nadwrażliwość na bodźce bólowe), czynniki genetyczne, przewlekły stres, zaburzenia snu i obciążenia psychiczne.
To właśnie ten typ fibromialgii stanowi większość rozpoznań (najczęściej podawane wartości: 70–80%).
Fibromialgia wtórna: rozwija się w przebiegu lub po przebytych innych chorobach. Najczęściej współwystępuje z: chorobami reumatycznymi (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa), chorobami zakaźnymi (np. po infekcjach wirusowych), urazami fizycznymi lub psychicznymi, przewlekłymi schorzeniami bólowymi (np. choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa).
Uważa się, że inne choroby mogą „uaktywnić” mechanizmy centralnej sensytyzacji, prowadząc do rozwoju zespołu fibromialgii.
Fibromialgia – przyczyny
Niestety nie dysponujemy kompletną wiedzą, jakie czynniki odpowiadają za tę mało znaną chorobę. Wiemy na pewno, że nie jest to jedna, konkretna przyczyna.
Naukowcy podejrzewają, że do wystąpienia fibromialgii przyczyniają się:
predyspozycja genetyczna – jak w wielu innych chorobach, tak i tu obserwujemy częstsze zachorowania wśród osób, których krewni także chorowali na fibromialgię;
infekcje – w rozwoju fibromialgii podejrzewa się wcześniejsze przebycie boreliozy czy zakażenie wirusami HIV lub zapalenia wątroby typu B i C,
czynniki psychiczne – wielu pacjentów łączy pierwszy epizod choroby z doświadczeniem silnego stresu, urazu psychicznego, fizycznego czy z wydarzeniami powodującymi obniżenie nastroju,
zaburzenia snu – ciężko stwierdzić, czy są one przyczyną, czy skutkiem choroby, jednak bezsenność przyczynia się do nasilenia dolegliwości i komfortu życia.
Objawy fibromialgii
W związku z tym, że objawy fibromialgii nie są charakterystyczne i mogą występować też w innych schorzeniach oraz nie istnieją żadne badania laboratoryjne czy obrazowe specyficzne dla tej choroby, do rozpoznania fibromialgii dochodzi zazwyczaj po długim okresie od początku choroby, czasem nawet po kilku latach.
Aby postawić diagnozę, należy wykluczyć wszystkie inne potencjalne przyczyny prezentowanych dolegliwości.
Do jej głównych symptomów należą:
przewlekły, uogólniony ból mięśniowo-stawowy (trwający przynajmniej 3 miesiące) – chorzy czasem opisują go, jakby „ciągle mieli grypę” lub „bolało ich wszystko”. Ból zwykle jest opisywany jako tępy, ale inny charakter bólu nie wyklucza fibromialgii;
bolesność i tkliwość w typowych punktach na ciele – najczęściej są to okolice karku, ramion, tylnej części szyi, górnej części pleców, zgięć łokciowych, kości krzyżowej, kolan i pod pośladkiem;
przewlekłe zmęczenie, senność, brak siły;
zaburzenia koncentracji, trudności w wykonywaniu codziennych obowiązków wymagających szybkiego przetwarzania informacji;
nadwrażliwość na bodźce z zewnątrz (silne światło, zimno, hałas, zapachy);
problemy ze snem – częste przebudzenia w nocy, trudności z zasypianiem, poczucie, że sen nie daje wypoczynku, konieczność drzemki w ciągu dnia;
zaburzenia lękowe, obniżenie nastroju, depresja. Mogą się także pojawić zaburzenia afektywne dwubiegunowe, napady paniki lub zespół stresu pourazowego;
poranna sztywność stawów, uczucie sztywności ciała;
obrzęki i bóle stawów;
migrenowe bóle głowy;
zawroty głowy;
zaburzenia żołądkowo-jelitowe – zaparcia, ból brzucha, dyskomfort w okolicy brzucha;
zgaga lub nasilenie choroby refluksowej przełyku;
suchość oczu;
duszność;
nadwrażliwość pęcherza moczowego – chory odczuwa parcie na mocz mimo braku chorób układu moczowego;
uczucie niemiarowej pracy lub kołatania serca;
parestezje szczególnie nasilone na nogach i rękach (uczucie mrowienia, kłucia, pieczenia skóry);
suchość w jamie ustnej, problemy z połykaniem;
zmienne ciśnienie tętnicze krwi;
zaburzenia słuchu.
Ważną informacją jest fakt, że wyżej wymienione objawy mogą zmieniać nasilenie w zależności od pogody, aktywności fizycznej, nastroju czy stresu.
Diagnostyka fibromialgii
Badania hematologiczne, biochemiczne, immunologiczne oraz badania z zakresu diagnostyki obrazowej zazwyczaj nie wykazują odchyleń od normy. Fibromialgię diagnozuje się przede wszystkim na podstawie badania palpacyjnego (uciskania) punktów spustowych (tzw. trigger points) pacjenta. W przypadku, kiedy mamy pewność co do diagnozy, musi wystąpić odczuwana przez chorego bolesność przynajmniej 11 z 18 punktów spustowych. Ich umiejscowienie na ciele człowieka jest następujące:
okolica podpotyliczna (przyczepy początkowe mięśni grupy podpotylicznej z tyłu głowy);
obustronne zmiany w obrębie:
okolicy mięśni międzypoprzecznych szyi na wysokości kręgów szyjnych (C1-C7);
środka brzegu górnego mięśnia czworobocznego;
powyżej grzebienia łopatki (okolica przyczepu początkowego mięśnia nadgrzebieniowego);
więzozrostów mostkowo-żebrowych (szczególnie w drugiej przestrzeni międzyżebrowej);
okolicy nadkłykci bocznych kości ramiennej;
mięśni należących do grupy mięśni pośladkowych (w okolicach górnych zewnętrznych kwadrantów);
okolicy krętarza większego;
okolicy ciał tłuszczowych stawów kolanowych.
Niezwykle istotne jest przeprowadzenie dalszego postępowania diagnostycznego, mającego na celu wykluczenie innych, bardziej specyficznych schorzeń. Ważne jest odróżnienie fibromialgii od zespołu przewlekłego zmęczenia oraz tzw. zespołu wieloważnego uczulenia na substancje chemiczne. Należy pamiętać, iż fibromialgię rozpoznajemy wtedy, kiedy wykluczone zostają inne choroby. Dlatego też ustalenie rozpoznania winno być poprzedzone gruntowną diagnostyką zarówno ogólną jak i reumatologiczną.
Co stosuje się w leczeniu fibromialgii?
Obraz fibromialgii może się różnić indywidualnie, a więc i jej leczenie wymaga wielospecjalistycznego podejścia z łączeniem metod niefarmakologicznych i leków dostosowanych do nasilenia dolegliwości, towarzyszących innych zaburzeń, chorób współistniejących oraz preferencji chorego.
W pierwszym etapie opiera się na metodach niefarmakologicznych, takich jak:
unikanie stresu i nauka radzenia sobie z nim;
edukacja i wyjaśnienie pacjentowi istoty choroby, co pozwala zmniejszyć lęk i poprawić współpracę z lekarzem;
regularne ćwiczenia aerobowe i siłowe ; celem utrzymania lub zwiększenia siły mięśniowej,
różne metodach psychoterapii np. terapia behawioralna, techniki relaksacyjne;
W leczeniu fibromialgii stosuje się równie: akupunkturę, krioterapię, leczenie uzdrowiskowe z ćwiczeniami w wodzie. Nadmierny wysiłek fizyczny nie jest wskazany – może pogorszyć przebieg choroby.
Istnieją też wstępne doniesienia o skuteczności stymulacji mózgu prądem stałym. Poza wymienionymi ważne jest oczywiście zdrowe odżywianie oraz dbanie o prawidłową jakość i długość snu. Dopiero gdy takie postępowanie nie przynosi skutku, wykorzystuje się leki. Stosuje się w tym celu:
leki przeciwdepresyjne – trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylinaw małych dawkach), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – poprawiają sen i nastrój,
leki przeciwbólowe – np. tramadol czy paracetamol – powodują zmniejszenie bólu,
leki przeciwpadaczkowe – poprawiają efekt przeciwbólowy.
Klasyczne niesteroidowe leki przeciwzapalne nie są skuteczne.
Fibromialgia – nowe i eksperymentalne sposoby leczenia
Choć nie ma „cudownych” terapii, które całkowicie wyleczyłyby fibromialgię, w forach medycznych, w literaturze i w badaniach klinicznych pojawiają się nowe, obiecujące podejścia. Dla przykładu, w sierpniu 2025 amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła lek Tonmya. Jest to pierwszy od ponad 15 lat nowy lek na fibromialgię. Lek ten koncentruje się na poprawie i redukcji bólu. To ważny krok, ale będzie konieczne monitorowanie skuteczności i profilu działań niepożądanych w szerszych populacjach.
Fibromialgia czy toczeń?
Toczeń rumieniowaty układowy to choroba mająca pewne cechy wspólne z fibromialgią. W obydwu występują bóle kostno-stawowe oraz zmęczenie. Są jednak pewne zasadnicze różnice pozwalające odróżnić je od siebie. Dla tocznia w przeciwieństwie do niej charakterystyczne są:
często obecna gorączka lub stan podgorączkowy,
czerwony rumień na twarzy w kształcie motyla – może nie występować,
rzadsze występowanie zaburzeń snu,
rzadsze występowanie wrażliwości na ból,
rzadsze występowanie obniżonego nastroju i depresji.
Najważniejszą różnicą jest to, że w fibromialgii wyniki badań laboratoryjnych najczęściej są prawidłowe, a jej rozpoznanie opiera się tylko na objawach klinicznych i wykluczeniu innych przyczyn. Natomiast w przypadku tocznia zazwyczaj obserwuje się wysokie poziomy wskaźników stanu zapalnego (np. CRP, OB), obecność specyficznych przeciwciał (ANA, anty-dsDNA) oraz pogorszenie funkcji niektórych narządów, np. nerek.
Czy fibromialgia jest uleczalna?
Ciężko jednoznacznie stwierdzić, czy fibromialgię da się wyleczyć, ponieważ nie znamy do końca jej przyczyn. U wielu chorych dzięki odpowiedniemu leczeniu udaje się uzyskać pełną lub częściową kontrolę choroby, zmniejszenie nasilenia dolegliwości i znaczną poprawę jakości życia. Niestety czasem, pomimo terapii zdarza się, że objawy choroby powracają lub nie poddają się leczeniu. Na szczęście nie wywołuje ona uszkodzenia narządów, trwałej niesprawności czy skrócenia długości życia. Być może w przyszłości poznamy dokładnie mechanizmy leżące u podstaw tej choroby i będzie możliwe skuteczne leczenie przyczynowe oraz jeszcze lepsza poprawa komfortu życia pacjentów.
Znane osoby chorujące na fibromialgię
Oto przykłady znanych osób na świecie i w Polsce, którym publicznie przypisuje się diagnozę fibromialgii. Należy pamiętać, że czasem są to doniesienia z mediów i nie zawsze są one potwierdzone naukowo:
Lady Gaga – często podawana jako przykład osoby publicznej, która walczy z fibromialgią;
Susan Flannery – aktorka często wymieniana w zestawieniach osób z fibromialgią,
Morgan Freeman – aktor, czasem wskazywany jako osoba, która doświadczyła objawów zgodnych z fibromialgią,
Sinéad O’Connor – irlandzka piosenkarka, która publicznie mówiła o dolegliwościach bólowych, niekiedy powiązanych z fibromialgią.
Fibromialgia – zdaniem eksperta
Rafał Pluciński fizjoterapeuta
Fibromialgia jest rzadkim zespołem chorobowym przebiegającym z uogólnionym bólem w narządzie ruchu. Choruje na nią około 4% populacji. Częściej występuje u kobiet. Charakterystyczne dla tej choroby jest występowanie bolesnych, wrażliwych na ucisk punktów spustowych, rozmieszczonych symetrycznie na ciele. Towarzyszy temu uczucie przewlekłego zmęczenia, potrzeby snu i odpoczynku. Często występuje również sztywność poranna oraz unikanie aktywności fizycznej.
Przyczynę choroby trudno stwierdzić. Przyjmuje się, że mogą ją powodować zaburzenia snu, zaburzenia w badaniu EEG, zespół bezdechu śródsennego oraz zmniejszone stężenie serotoniny w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Podstawowym objawom mogą towarzyszyć zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy hipochondria.
Leczenie fibromialgii to przede wszystkim farmakoterapia, która obejmuje stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych, glikokortykosteroidów oraz antydepresantów. Dobre wyniki można osiągnąć stosując fizykoterapię, zwłaszcza zabiegi ciepłolecznicze, nagrzewanie lampami czy kąpiele i masaże podwodne.
współpraca: fizjoterapeuta Krzysztof Fabian, redakcja Wylecz.to
