Migrena (ból migrenowy) – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest migrena?

Migrena należy do rodziny tzw. samoistnych bólów głowy (pierwotnych bólów głowy), czyli takich, gdzie istotą problemu jest sama dolegliwość bólowa okolicy głowy. Definiuje się ją jako częste, przewlekłe i naruszające sprawność zaburzenie nerwowo-naczyniowe, znamionujące się napadami silnego bólu głowy.

Towarzyszą jej objawy autonomiczne oraz – u części pacjentów – aura z objawami neurologicznymi. Obecnie migrenę uważa się za chorobę o podłożu genetycznym, dziedziczną, zaliczaną do tzw. kanałopatii (czyli schorzeń, gdzie występuje zaburzenie funkcji kanałów jonowych lub białek).

Czy występowanie migreny jest charakterystyczne dla danego obszaru? Migrena jest schorzeniem o zasięgu globalnym, dotykającym ludzi na całym świecie. Stanowi ona najczęstszą dolegliwość układu nerwowego, z którą chorzy zgłaszają się do lekarza, a także jest jedną z najpowszechniejszych przewlekłych przypadłości człowieka. Na migrenę cierpi ok. 10-15% populacji ogólnej. Predysponowane do zachorowania się głównie kobiety, które chorują czterokrotnie częściej niż mężczyźni. Pierwsze napady bólu głowy typu migreny zazwyczaj pojawiają się w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym, natomiast szczyt zapadalności obserwuje się między 25. a 55. rokiem życia.

Jakie są przyczyny migrenowych bólów głowy – video

Diagnostyka migreny

Rozróżnienie klasycznej postaci migreny od innych bólów głowy, jak np. inne napadowe bóle głowy, zazwyczaj nie nastręcza trudności diagnostycznych, gdyż obraz napadów bólowych jest bardzo charakterystyczny i nie wymaga pogłębionej diagnostyki (np. nie wymaga wykonywania tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego).

Należy jednak pamiętać, iż w przypadkach mniej typowych, opornych na leczenie bądź przebiegających z niepokojącymi objawami dodatkowymi, wymagana jest szczegółowa diagnostyka w celu wykluczenia innych, zwłaszcza organicznych (chorobowych) przyczyn bólu głowy (np. guza mózgu, chorób oczu).

Alarmującymi symptomami są m.in.:

• występowanie objawów neurologicznych w okresach międzynapadowych;
• zmiana zachowania chorego;
• wysokie ciśnienie tętnicze (bóle głowy mogą być wynikiem nadciśnienia);
• wymioty poranne,
• sztywność karku,
• cechy infekcji.

W takich przypadkach konieczne jest wykonanie dalszych badań laboratoryjnych i obrazowych zgodnych z zaleceniami lekarza.

Migrena – podłoże i przyczyny

Cały czas trwają badania, poszukujące głównej przyczyny rozwoju migreny. Patogeneza tej choroby pozostaje nadal nieznana. Istnieje wiele hipotez powstawania migreny. Najbardziej prawdopodobną z nich wydaje się teoria, mówiąca o obecności pierwotnego zaburzenia neuronalnego (kanałopatii), polegającego na nieprawidłowym funkcjonowaniu kanałów jonowych kory mózgowej, neuronów regulujących przepływ mózgowy oraz płytek krwi lub makrofagów, które chemicznie stymulują okołonaczyniowe wewnątrzczaszkowe włókna nerwowe. Ponadto wyróżnianymi hipotezami, mogącymi brać udział w rozwoju migreny, są teorie naczyniowe, metaboliczne oraz genetyczne.

Mimo że nie udało się do tej pory wskazać jednej przyczyny tego schorzenia oraz ataki w większości występują spontanicznie, znane są liczne czynniki, które mogą prowokować napady migreny. Co przyczynia się do wystąpienia napadów migreny? Zalicza są tutaj przede wszystkim:

• czynniki endogenne – czyli takie, które działają na organizm od wewnątrz. Należą do nich głównie: zaburzenia snu (zarówno niedobory snu, jak i jego nadmierna ilość), zmęczenie oraz nieregularne przyjmowanie posiłków (zwłaszcza zbyt długie przerwy między posiłkami);
• czynniki hormonalne – gdzie zasadniczą rolę odgrywają hormony płciowe żeńskie. Uważa się, że zaburzenia równowagi hormonalnej są jedną z bezpośrednich przyczyn wyzwalania migreny u kobiet. Największą rolę przypisuje się wzrostowi poziomu estrogenów, co tłumaczyłoby ujawnianie się choroby zazwyczaj w okresie dojrzewania, kiedy dziewczęta zaczynają miesiączkować i w ich organizmie dokonują się najistotniejsze zmiany hormonalne. Ponadto za istotnością czynników hormonalnych przemawia fakt, iż w pierwszym trymestrze ciąży (skok poziomu estrogenów i progesteronu) ilość napadów oraz objawy migreny ulegają znacznemu nasileniu. Podobna sytuacja dotyczy kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne (tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe), obserwuje się wśród nich zwiększony odsetek zachorowania na migrenę, a także (szczególnie u kobiet palących) wykazano tendencję do występowania tzw. udarów migrenowych (ciężka postać migreny, która może prowadzić nawet do częściowej ślepoty). Z kolei wraz ze spadkiem ilości hormonów żeńskich np. podczas menopauzy u większości kobiet dochodzi do ustąpienia objawów migreny bądź złagodzenia jej przebiegu;
• czynniki psychiczne – gdzie głównym wyzwalaczem procesu chorobowego jest długotrwały stres, napięcie psychiczne, a także zaburzenia lękowe. U osób cierpiących na depresję, narażonych na przewlekły stres oraz manifestujących zespół wypalenia zawodowego, częściej dochodzi do rozwoju migreny;
• czynniki pokarmowe i substancje chemiczne – do tej grupy należą głównie pokarmy, napoje, leki i środki odurzające (także te wchłaniane przez układ oddechowy). Osoby dotknięte migreną powinny unikać czekolady, żółtych serów dojrzewających, orzechów arachidowych oraz roślin strączkowych (np. groch, fasola, bób), pszenicy, owoców morza, alkoholu (głównie czerwonego wina), kawy i herbaty, cytrusów, smażonych oraz tłustych mięs. Niekorzystny wpływ wywierać mogą również substancje chemiczne stosowane w przemyśle spożywczym np. tartrazyna (obecna w produktach w proszku, galaretkach, likierach, musztardzie czy wyrobach cukierniczych), kwas benzoesowy (np. konserwant wielu produktów, obecny w margarynie, gumie do żucia) lub azotan sodu (np. obecny w konserwach mięsnych). Ponadto napady migreny mogą zostać zainicjowane przez niektóre leki, np. estrogeny (stosowane w hormonalnej terapii zastępczej), indometacynę (niesteroidowy lek przeciwzapalny), nifedypinę (lek stosowany w chorobie niedokrwiennej serca) czy przedawkowanie ergotaminy. U niektórych chorych obserwuje się również nadwrażliwość na silne zapachy, które mogą stać się czynnikami wyzwalającymi (np. perfumy, farby, benzyna);
• czynniki środowiskowe – zaliczają się tutaj zmiany pogody, natężenie światła, pozostawanie na dużych wysokościach oraz zmiany ciśnienia atmosferycznego;
• inne – do których należą: duży wysiłek fizyczny, aktywność seksualna, urazy głowy oraz arteriografia tętnic szyjnych. Urazy głowy mogą być przyczyną nie tylko migreny, ale również innych, przewlekłych bólów głowy. Intensywny wysiłek fizyczny nie jest zalecany osobom cierpiącym na migrenę, ponieważ często wywołuje jej ataki. Nie oznacza to jednak, że osoby chore powinny rezygnować z aktywności fizycznej lub że mają przeciwwskazania do ćwiczeń fizycznych. Wysiłek fizyczny powinien być dostosowany do możliwości chorego, aby uniknąć zbyt dużego obciążenia dla organizmu.

Co wywołuje napad migreny?

Pomimo że nie ustalono jednej przyczyny migreny, a jej napady u większości osób występują spontanicznie, to u części chorych wykazano obecność czynników, które mogą prowokować napady migreny. Takimi wyzwalaczami ataków migrenowych są m.in.:

• miesiączka,
• preparaty hormonalne dla kobiet (np. doustne tabletki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza),
• alkohol (szczególnie czerwone wino),
• niektóre napoje (np. kawa, herbata),
• niektóre pokarmy (np. czekolada, tłuste mięso),
• intensywne zapachy (np. benzyna, perfumy, farby),
• niektóre leki (np. nitraty),
• stres,
• zaburzenia snu,
• długotrwałe pozostawanie na czczo,
• zmiany pogody.

Warto pamiętać, że prowokacja napadów jest bardzo zmienna i mało powtarzalna, zwłaszcza u osób dorosłych. Wyzwalanie ataków stanowi cechą bardziej charakterystyczną dla migren dziecięcych. Niemniej jednak należy czynnie poszukiwać czynników, mogących aktywować napady migrenowe po to by skutecznie je eliminować i im zapobiegać.

Oprócz klasycznych rodzajów migreny (z aurą/ bez aury), charakteryzujących się wyżej wymienionymi cechami, istnieją również jej szczególne postacie, które mogą przysporzyć trudności diagnostycznych, dlatego bardzo ważne jest wnikliwe zebranie wywiadu na temat morfologii napadu bólu głowy oraz chorób towarzyszących przez lekarza oraz dokładne opisanie swoich dolegliwości przez pacjenta.

Postacie migreny

Migrena stanowi schorzenie niejednorodne, cechujące się zróżnicowanym przebiegiem klinicznym, dlatego w celu ułatwienia diagnostyki i rozpoznania starano się wyodrębnić główne postacie tej choroby. Jedną z obowiązujących klasyfikacji jest podział migreny wg Klasyfikacji i kryteriów diagnostycznych bólów głowy, nerwobólów czaszkowych i bólu twarzy, zaproponowany przez Komitet Klasyfikacyjny Międzynarodowego Towarzystwa Bólów Głowy z 2004 roku:

• migrena bez aury,
• miesiączkowa migrena bez aury,
• migrena bez aury zależna od miesiączki,
• migrena z aurą,
• dziecięce zespoły okresowe,
  • cykliczne wymioty,
  • migrena brzuszna,
  • łagodne napadowe dziecięce zawroty głowy,
• powikłania migreny,
  • migrena przewlekła,
  • stan migrenowy,
  • przedłużona aura bez zawału mózgu,
  • migrenowy zawał mózgu,
  • drgawki aktywowane migreną,
• migrena prawdopodobna,
  • bez aury,
  • z aurą,
  • przewlekła.

Jak wygląda napad migreny?

Pacjent, który po raz pierwszy doświadcza ataku migreny, zazwyczaj ma trudności z opisaniem, z jakim rodzajem bólu głowy ma do czynienia. Najistotniejszymi cechami bólu sugerującymi rozpoznanie migreny o klasycznym przebiegu są:

• jednostronny ból głowy, najczęściej ból lokalizuje się w okolicy skroni oraz gałki ocznej (pacjent może zgłaszać tzw. uczucie wysadzania oka ). Wiarę upływu czasu rozciąga się on na połowę twarzy, rzadziej dotyczy całej głowy lub rozpoczyna się w okolicy potylicy;
• napadowy ból głowy (często nawracający);
• średnie lub ciężkie nasilenie bólu głowy – silny ból głowy;
• okres trwania od 4 do 72 godzin u osób dorosłych (dzieci ok. 1 h);
• ból nasila się pod wpływem normalnej, codziennej aktywności.

Migrenowemu bólowi głowy towarzyszą:

• nudności (lub niechęci do jedzenia),
• fonofobia (złe znoszenie hałasu),
• fotofobia (nadwrażliwości na światło, światłowstręt),
• osmofobia (złe znoszenie zapachów),
• obecność aury (istnieje także migrena bez aury).

U części osób chorych obserwuje się występowanie tzw. objawów prodromalnych migreny (objawy zapowiadające) jeszcze przed wystąpieniem właściwego napadu bólowego. Na ogół występują one kilka godzin przed do 2 dni przed atakiem bólowym. Należą do nich m.in.: uczucie zmęczenia lub pobudzenie, wzmożone pragnienie, sztywność karku, ziewanie lub apetyt na słodycze.

Objawy migrenowych bólów głowy

Objawami cechującymi migrenowe bóle głowy są:

• A. objawy prodromalne (zapowiadające przyjście bólu migrenowego)

U części pacjentów obserwuje się tzw. objawy prodromalne migreny, występujące jeszcze przed wystąpieniem właściwego napadu bólowego. Przeważnie występują one kilka godzin – 2 dni przed atakiem bólowym. Zaliczają się do nich m.in.: uczucie zmęczenia bądź pobudzenie, nadmierne pragnienie, sztywność karku, ziewanie albo apetyt na słodycze.

• B. objawy autonomiczne (towarzyszące bólowi głowy)

Wiele chorych uskarża się na objawy autonomiczne np. dreszcze, poty, kołatania serca, biegunkę, duszność, ziewanie, wielomocz lub gorączkę. Dochodzić może do omdlenia czy też przykrych zawrotów głowy.

• C. charakterystyczny wygląd chorego w trakcie napadu migrenowego

Wygląd chorych to kolejna wskazówka, ułatwiająca rozpoznanie migreny: cierpiący wyraz twarzy, bladość, uboga mimika i podkrążenie oczu. Ciężkie migreny dotyczą 25 % osób cierpiących na to schorzenie i zmuszają chorych do całodobowego pozostawania w łóżku, przeważnie w ciemnym pomieszczeniu, a każdy przejaw aktywności pogłębia dolegliwości.

• D. charakterystyczny obraz chorego po napadzie migrenowym

Zarówno w przebiegu migreny z aurą lub bez aury można zaobserwować tzw. okres ponapadowy, w którym to po zakończeniu napadu migrenowego pacjent zapada w sen, z którego budzi się bez dolegliwości lub skarży się na niezbyt nasilone, tępe, rozlane bóle głowy.

• E. istnienie czynników wyzwalających napad migreny

Rodzaje migreny

Wyróżnić możemy ze względu na odrębność przebiegu ataku migreny 2 główne typy choroby:

• migrena bez aury, występującą zdecydowanie częściej (ok. 80-90% wszystkich napadów migrenowych),
• migrena z aurą.

Zasadniczą cechą różniącą te dwie postacie jest występowanie odwracalnych, ogniskowych objawów neurologicznych (objawy podrażnienia z układu nerwowego), poprzedzających atak migrenowy (lub towarzyszących napadowi) i trwających do 60 min – jest to tzw. aura.

Migrena bez aury

Obraz napadu migrenowego bez aury może przybierać rozmaite formy. Część chorych budzi się już z w pełni rozwiniętym zespołem objawów migreny (tzw. migrena poranna, zazwyczaj oporna na leczenie), podczas gdy u drugiej połowy ból głowy narasta stopniowo i cechuje go tętniący charakter.

Zazwyczaj ból lokalizuje się w okolicy skroni oraz gałki ocznej (pacjent może zgłaszać tzw. uczucie wysadzania oka) i rozszerza się w miarę upływu czasu na połowę twarzy, rzadziej dotyczy całej głowy lub rozpoczyna się w okolicy potylicy.

Oprócz dolegliwości bólowych pacjenci cierpią w trakcie napadu:

• z powodu nudności (lub niechęci do jedzenia),
• fonofobii (złe znoszenie hałasu),
• fotofobii (nadwrażliwości na światło),
• fosmofobii (złe znoszenie zapachów).

U wielu chorych występują jeszcze inne objawy autonomiczne np. dreszcze, biegunka, poty, kołatanie serca, duszność, ziewanie, wielomocz a nawet gorączka. Niekiedy dochodzi do omdlenia, często występują przykre zawroty głowy. Wygląd chorych jest dość charakterystyczny: cierpiący wyraz twarzy, uboga mimika, bladość, podkrążenie oczu.

Ponadto u różnych chorych występuje odmienne nasilenie objawów, najczęściej ataki migreny mają przebieg łagodny (nie upośledzają codziennej aktywności bądź ograniczają ją w niewielkim wymiarze) lub umiarkowanie ciężki (zdolność do pracy znacznie ograniczona). Ciężkie migreny występują u 25% osób cierpiących na to schorzenie i zmuszają chorego do pozostawania w łóżku, przeważnie w ciemnym pomieszczeniu, a każdy przejaw aktywności pogłębia dolegliwości.

Migrena z aurą

W przebiegu migreny z aurą możemy wyróżnić 3 zasadnicze okresy napadu:

1. okres objawów neurologicznych (odwracalnych, ustępujących po napadzie),
2. okres przerwy bezobjawowej,
3. ból głowy z objawami towarzyszącymi (foto-/fono-/osmofobię, nudności).

Pierwszy okres rozpoczyna się co najmniej jednym odwracalnym objawem neurologicznym, który dotyczy kory lub pnia mózgu. Symptomy z układu nerwowego (aura) narastają stopniowo w ciągu kilku minut (5-20 min) i trwają do 60 min (zdarzają się przypadki migreny z tzw. przedłużoną aurą, która trwa ponad 60 min, ale krócej niż 7 dni).

Aura może przyjmować formę zaburzeń wzrokowych, jednostronnych zaburzeń czucia, niedowładu połowicznego czy zaburzeń mowy, wówczas mamy do czynienia z tzw. migreną typową.

Jedną z najczęstszych postaci stanowi aura wzrokowa (migrena wzrokowa, migrena oczna) przyjmująca postać tzw. mroczka migocącego (czyli błyszczącej, drgającej i powiększającej się plamy, ukazującej się choremu przed oczami) lub błysków, zygzakowatej fali czy ubytków w polu widzenia (występują zatem zaburzenia widzenia). Chorzy opisują często doznania wzrokowe jako świetliste, pulsujące fale, poruszające się im przed oczami lub świetliste, powiększające się punkciki. Widziane przedmioty często wydają się chorym inne niż są w rzeczywistości, jeśli chodzi o kształt lub rozmiar. Aura czuciowa może przejawiać się mrowieniem jednej części twarzy, jednego ramienia lub drętwieniem jednej strony ciała.

Po okresie objawów ogniskowych następuje okres bezobjawowy, gdzie chory nie skarży się na żadne dolegliwości. Potem następuje zasadnicza faza choroby, mianowicie dochodzi do wystąpienia napadu bólowego głowy, który charakteryzuje się takimi samymi cechami, jak w przypadku migreny bez aury.

Zarówno w przebiegu migreny z aurą lub bez aury można zaobserwować tzw. okres ponapadowy, gdzie po zakończeniu ataku migrenowego chory może zapaść w sen, z którego budzi się bez dolegliwości lub skarży się na niezbyt nasilone, tępe, rozlane bóle głowy.

Jak żyć z migreną?

Migrena stanowi dla większości pacjentów chorobę całego życia, jednakże jej przebieg jest zmienny i indywidualny dla każdego chorego. W obrazie klinicznym występują okresy poprawy i remisji oraz zaostrzenia napadów migrenowych. Zdarzają się przypadki, kiedy choroba ustępuje całkowicie, np. u kobiet w okresie menopauzy (istnieją nieliczne kazusy gdzie w okresie przekwitania następuje pogorszenie i nasilenie objawów migreny). Częściej obserwuje się także wycofanie napadów bólowych wraz z dorastaniem (migrena dziecięca i młodzieńcza).

Aktualna wiedza na temat migreny nie pozwala na trwałe, przyczynowe wyleczenie choroby, natomiast pozwala na jej efektywne opanowanie. Terapia migrenowych bólów głowy nie jest prostym wyzwaniem, aczkolwiek przy wzajemnej współpracy lekarza i pacjenta udaje się opanować objawy chorobowe u większości chorych.

Można wyróżnić sześć zasadniczych elementów postępowania terapeutycznego, które powinny stanowić bazę każdego leczenia.

• Dokładne wyjaśnienie choremu istoty schorzenia oraz uświadomienie go, że migrena nie jest związania z żadnym zagrożeniem, nie powoduje niebezpiecznych dla życia powikłań i może być z powodzeniem opanowana.
• Ustalenie, czy u danego chorego istnieją czynniki wywołujące napady migreny i ewentualnie ich wyeliminowanie.
• Leczenie niefarmakologiczne migreny – wskazówki odnośnie zmiany tryby życia, domowe sposoby radzenia sobie z napadami migreny.
• Zastosowanie doraźnego leczenia farmakologicznego w celu opanowania napadu migrenowego.
• Podjęcie leczenia profilaktycznego migreny (w razie potrzeby).
• Złagodzenie obciążeń spowodowanych chorobą w odniesieniu do samego chorego, jego bliskich oraz środowiska, w którym żyje.

Migrena – doraźne leczenie farmakologiczne

Jak sobie radzić z migrenowym bólem głowy? Wybór odpowiedniej farmakoterapii zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia choroby, indywidualnych przeciwwskazań chorego do leków oraz możliwości finansowych pacjenta (wysoki koszt tryptanów).

Należy pamiętać, że każdy napad migrenowy powinien być energicznie leczony, gdyż uważa się, iż skuteczna terapia danego ataku zmniejsza ryzyko wystąpienia następnego. Niektórzy chorzy niesłusznie unikają przyjmowania leków przeciwbólowych w trakcie napadu, ponieważ obawiają się ich szkodliwości. Jest to błędne myślenie, naprawdę szkodliwe jest bowiem powstrzymywanie się od odpowiedniej farmakoterapii, nieprzerywanie napadu i „męczenie się” bólem, co skutkuje niepotrzebnym cierpieniem i pogłębieniem lęku przed kolejnym napadem (co może de facto wyzwolić kolejny incydent bólowy). Działania niepożądane leków ujawniają się właściwie tylko u tych chorych, którzy ich nadużywają.

Najczęstszymi grupami leków stosowanymi podczas ataków migreny są:

Leki przeciwmigrenowe

Ergotamina – lek nieselektywny, działający na różne receptory (kurczy również naczynia obwodowe i wieńcowe), powoduje stosunkowo dużo objawów ubocznych, dlatego nie jest obecnie preferowany w leczeniu doraźnym ataków migreny. Doustne formy leków nie nadają się do przerywania napadu, gdyż ich wchłanianie z przewodu pokarmowego jest zbyt wolne. Preparaty ergotaminy stosowane są głównie w leczeniu profilaktycznym.

Leki tryptanowe (tryptany) – są aktualnie najskuteczniejszymi lekami stosowanymi we wszystkich typach migreny (tzw. leki z wyboru). W Polsce dostępne są takie preparaty jak: sumitriptan, almotryptan, zolmitriptan czy razatriptan. Występują one w formie doustnej, donosowej, iniekcji podskórnych. Tryptany są wybiórczymi agonistami receptorów serotoninowych 5-HT1B/D i powodują zwężenie naczyń głowy, zwłaszcza nadmiernie rozszerzonych w czasie napadu migrenowego, blokują uwalnianie bólotwórczych transmiterów i hamują neurogenne zapalenie.

Wg badań klinicznych przerywają aż 80% napadów migrenowych w ciągu 0,5-4 godz. Uważa się, że są one lekami bezpiecznymi (przez swoje działanie wybiórcze, tylko na niektóre receptory), istnieją jednak przeciwwskazania do ich stosowania (tj. choroba wieńcowa, niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, choroby naczyń). Tryptany można podawać zarówno w migrenie łagodnej jak i ciężkiej, natomiast nie należy stosować ich w trakcie trwania aury migrenowej (podaje się je po ustąpieniu objawów neurologicznych).

Zwykłe leki przeciwbólowe

W napadach o lekkim nasileniu mogą być skuteczne leki rutynowo stosowane w zwykłych bólach głowy. Wykorzystuje się tutaj przeważnie niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna, naproksen, ibuprofen, diklofenak) oraz paracetamol. Chory może stosować te preparaty bez recepty, aczkolwiek konsultacja z lekarzem powinna być wymagana, zwłaszcza, kiedy wystąpi napad migrenowy. Dostępne są formy doustne, doodbytnicze (czopki) oraz iniekcje podskórne leków.

Inne grupy leków stosowane w doraźnej terapii migreny

W zależności od objawów klinicznych ataku migreny chory wymaga poszerzenia leczenia o inne leki. Gdy w obrazie migreny występują nudności i/lub wymioty, korzystne może być zastosowanie preparatów przeciwwymiotnych np. metoklopramidu czy chloropromazyny. Ponadto dobroczynny efekt u niektórych chorych daje zastosowanie leków uspokajających, które ułatwiają zaśnięcie oraz łagodzą dolegliwości bólowe (np. diazepam, hydroksyzyna czy lewopromazyna). Do leków pomocniczych zalicza się także preparaty zawierające kofeinę lub kodeinę (lek opioidowy, słabsza pochodna morfiny). W przerywaniu napadu migrenowego znalazły również swoje miejsce leki przeciwpadaczkowe – tj. kwas walproinowy.

W ciężkich migrenach oraz w stanie migrenowym wymagane bywa podanie choremu steroidów (doustnie lub w iniekcji), zwłaszcza jeśli istnieją przeciwwskazania do stosowania tryptanów.

Leczenie niefarmakologiczne migreny

Obok zasadniczego postępowania farmakologicznego bardzo ważną składową leczenia migreny jest stosowanie przez chorego zaleceń niefarmakologicznych. Należą do nich przede wszystkim:

Zmiana trybu życia

• eliminacja czynników wyzwalających napady migrenowe (jeśli istnieją);
• regularne i zbilansowane odżywianie się – chory nie powinien pozostawać na czczo, gdyż głód może prowokować ataki bólu oraz powinien unikać pokarmów i napojów potencjalnie migrenorodnych (np. czekolada, długo dojrzewające sery, rośliny strączkowe, kawa);
• unikanie mocno zmrożonych potraw i napojów;
• zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożywania alkoholu;
• regularna, dopasowana do możliwości chorego aktywność fizyczna;
• odpowiednia długość snu – niedobory snu, a także jego nadmiar mogą zwiększać częstość napadów migrenowych;
• suplementacja diety magnezem, witaminą B2, nienasyconymi kwasami omega-3, kwasem alfa-liponowym oraz koenzymem Q10.

Eliminowanie leków, które mogą prowokować napady

Ważne jest, by nie eliminować leków przynoszących większe korzyści, niż ich wykluczenie ze względu na migrenę.

• Zaprzestanie przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych.
• Zaprzestanie stosowania hormonalnej terapii zastępczej.
• Zamiana leków rozszerzających naczynia (nitratów; stosowane w chorobie wieńcowej) na inne, skuteczne leki.

Unikanie stresu oraz niwelowanie jego nasilenia

• Stosowanie technik relaksacyjnych (np. medytacja, joga, masaże, aromaterapia, rozluźnianie mięśni).
• Leczenie depresji i zaburzeń lękowych (które mogą nasilać przebieg choroby).

Unikanie silnych bodźców

• Unikanie intensywnego słońca.
• Unikanie zatłoczonych miejsc.
• Unikanie dużego hałasu.
• Unikanie intensywnych zapachów (np. przebywanie w pomieszczeniach świeżo malowanych, perfumeriach.

Postępowanie niefarmakologiczne podczas napadu migrenowego

• Położenie się w wygodnym miejscu w cichym i ciemnym pomieszczeniu (zamknąć i zasłonić okna, zgasić lampy – niweluje to objawy fotofobii, czyli światłowstrętu oraz fonofobii, czyli nadwrażliwości na dźwięk).
• Stosowanie ciepłych lub zimnych okładów na bolące okolice głowy.
• U niektórych pacjentów efekt łagodzący może przynieść ciepły, spokojny prysznic.
• Uciskanie bolących okolic głowy (np. skroni).
• Gdy występują wymioty w trakcie napadu – korzystny efekt może przynieść spożycie niewielkiej ilości napojów gazowanych lub z dodatkiem imbiru (ok. pół szklanki małymi porcjami w ciągu godziny, napój należy uprzednio odgazować).

Czego nie jeść przy migrenie?

Najlepszą metodą sprawdzającą, który pokarm może wywoływać bóle głowy, jest obserwacja ewentualnych objawów do dwóch godzin po zjedzeniu konkretnego pokarmu. Warto zapisywać wszystkie podejrzane produkty i w miarę możliwości ich unikać, zwłaszcza w okresie wzmożonego stresu lub ogólnego osłabienia czy choroby.

Spożywanie dużych ilości produktów bogatych w tyraminę może przyczynić się do występowania lub nasilenia migrenowych bólów głowy. Najwięcej tyraminy znajduje się w twardych serach, dlatego osoby skarżące się nawracające bóle głowy powinny unikać takich serów jak:

• gorgonzola,
• ser cheddar,
• feta,
• mozzarella,
• ser brie,
• parmezan.

Osoby cierpiące na okresowe bóle głowy powinny również unikać sięgania po alkohole, zwłaszcza po czerwone wino. Podobnie jak twarde sery, jest ono bogatym źródłem tyraminy. Dodatkowo zwiększa przepływ krwi przez naczynia mózgowe i powoduje wzrost ryzyka kolejnego napadu bólu. Okazjonalne picie alkoholu, takie jak sięganie po jeden kieliszek wina do obiadu czy kolacji, nie zawsze musi skutkować atakiem migreny, dlatego warto zawsze sprawdzać które produkty i w jakich ilościach wywołują u nas negatywny efekt.

Do produktów o dużej zawartości tyraminy zaliczamy również mięso, wędliny i niektóre rodzaje ryb. Warto zwrócić uwagę na ryby tłuste, takiej jak śledzie, także ryby marynowane i wędzone.

Kawa często jest kojarzona ze skutecznym środkiem uśmierzającym istniejący już ból głowy. Zawarta w niej kofeina dodawana jest do środków przeciwbólowych. Mimo, że u większości osób kofeina wywiera korzystny efekt, picie kawy może u części pacjentów wywołać napad bólu głowy. Osoby skarżące się na migreny powinny również unikać produktów zawierających kakao, w tym czekolady.

Orzechy włoskie również kojarzona są jako czynnik wyzwalający ból u osób wrażliwych na tyraminę. Wszelkiego rodzaju owoce mogą wywołać u nas reakcję nadwrażliwości. Oprócz owoców cytrusowych, pamiętać należy o dojrzałych bananach, figach i awokado, im bardziej dojrzałe owoce, tym większa jest zawartość tyraminy.

W przypadku migreny zależnej od diety, w większości przypadków zaleca się unikanie potraw mięsnych i pokarmów powodujących wzdęcia, takich jak soja i fasole. Wszystkim pacjentom zaleca się spożywanie ostatniego posiłku w ciągu dnia dwie godziny przed pójściem spać.

W profilaktyce migren istotne jest nie tyko co jemy, ale kiedy jemy. Wszystkim pacjentom skarżącym się na okresowe bóle głowy zaleca się regularne przyjmowanie posiłków w ciągu dnia i nie przejadanie się na noc. Ważnym elementem diety jest pamiętanie o stałym uzupełnianiu płynów, najlepiej przez regularne picie niesłodzonych i niegazowanych napojów. Każdy dzień z aktywnością fizyczną o umiarkowanym nasileniu pomoże nam nie tylko zapobiec kolejnym migrenom, ale ze wszech stron korzystnie działa na nasz organizm i pomaga zachować zdrowie na długie lata.

Zioła w profilaktyce bólów głowy

W leczeniu migrenowych bólów głowy jak również w nerwobólach często stosuje się korzeń żółtego jaśminu. Posiada on właściwości uspokajające i przeciwbólowe. W wielu krajach, takich jak Nowa Zelandia czy Wielka Brytania, wydawany jest tylko po przepisaniu go przez lekarza. Nadużywanie preparatów zawierających żółty jaśmin może skutkować wystąpieniem podwójnego widzenia, nudnościami i wymiotami, dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie zaleconego przez farmaceutów dawkowania. Najczęściej stosuje się go w postaci nalewki lub herbaty.

Kolejnym ziołem stosowanym w profilaktyce migreny jest lawenda. Działa przeciwbólowo i i rozkurczająco na naczynia krwionośne. Jej właściwości rozkurczające wykorzystywane są w migrenach związanych z zwężeniem naczyń mózgowych. Stosuje się ją w formie naparu z kwiatów bądź też w formie oleju, zwłaszcza w trakcie trwania pierwszych objawów prodromalnych lub w pierwszym okresie trwania bólu. Działania niepożądane związane z zastosowaniem lawendy nie są często spotykane, należy jednak pamiętać, iż kobiety w ciąży powinny unikać przyjmowania dużych dawek tego typu preparatów.

Złocień maruna ma podobne właściwości do lawendy. Działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, dzięki czemu polecany jest przy migrenowych bólach głowy związanych z zwężeniem naczyń krwionośnych. Przy stosowaniu warfaryny należy bezwzględnie unikać preparatów ze złocienia. Spożywanie dużych ilości naparów w tego zioła może skutkować owrzodzeniem jamy ustnej.

Migrena – leczenie profilaktyczne

Farmakoterapię zapobiegającą wdraża się, gdy chory miewa częste, ciężkie i słabo reagujące na leczenie doraźne napady migrenowe. Kryteria włączenia leczenia profilaktycznego są indywidualne dla każdego pacjenta ze względu na różną wytrzymałość w radzeniu sobie z bólem.

Najczęściej stosowanymi lekami są tutaj:

• agoniści receptora serotoninowego 5 – HT2 (np. pizotifen, iprazochrom),
• beta-blokery (np. propranolol, metoprolol),
• blokery kanału wapniowego (np. werapamil),
• leki przeciwpadaczkowe (np. kwas walproinowy),
• toksyna botulinowa podawana do mięśni głowy i szyi (w trakcie badań klinicznych),
• leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina, mianseryna).

Gdy wszystkie powyższe sposoby na migrenę zawodzą, warto pomyśleć o metodach alternatywnych. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• akupunkturę,
• masaże (akupresura),
• aromaterapię.

Akupunktura to technika leczenia, polegająca na nakłuwaniu ciała specjalnymi igłami w odpowiednich miejscach. Miejsca wyznaczają linie energetyczne organizmu, które według medycyny chińskiej odpowiadają za wyrównanie potencjału energetycznego ciała człowieka. Mechanizm działania tej metody nie został do końca poznany. Uważa się, że jej ideą jest stabilizacja poziomu serotoniny w mózgu.

Akupresura to sposób masażu, który stymuluje te same punkty, jakie nakłuwane są podczas zabiegu akupunktury.

Aromaterapia wykorzystuje właściwości olejków eterycznych do leczenia bólu migrenowego. Najlepsze efekty przynosi olejek rozmarynowy, miętowy oraz rumiankowy. Zaleca się dodawanie olejków do kąpieli, skropienie nimi poduszki lub stosowanie ich do masażu ciała.

współpraca: lekarz Małgorzata Piechota