Praca odgrywa coraz większą rolę w naszym życiu. Coraz częściej staje się wręcz sensem naszego istnienia. Okazuje się, że to dość niebezpieczne zjawisko, które niesie ze sobą negatywne skutki. Czym jest wypalenie zawodowe? Jakie są pierwsze objawy wypalenia zawodowego? Jak się przed nim chronić?
Wypalenie zawodowe – jak mu zaradzić i czy trzeba zmienić pracę?
Spis treści
Czym jest wypalenie zawodowe?
Po raz pierwszy terminu „wypalenie zawodowe” (burn-out) użył amerykański psychiatra Herbert Freudenberger w 1974 r. Jego dorobek w tym temacie opierał się na doświadczeniach z pracy z pacjentami ośrodka uzależnień. Niemniej już przed artykułem Freudenbergera pojawiały się doniesienia o tym, że problem wypalenia zawodowego istnieje – w wielu grupach zawodowych mówiło się o zmęczeniu wykonywaną pracą i o tym, jak stres zawodowy wpływa na codzienne życie.
Mimo dość długiej historii zagadnienia, istnienie wypalenia zawodowego długo podawano w wątpliwość. Brak było bowiem solidnych podstaw biologicznych oraz spójnych modeli teoretycznych opisujących symptomy wypalenia.
Obecnie jednak liczba danych empirycznych nie pozostawia złudzenia: syndrom wypalenia zawodowego istnieje i jego leczenie będzie coraz większym wyzwaniem dla współczesnego świata.
Kto walczy z syndromem wypalenia zawodowego?
Co ciekawe, to u młodych osób częściej obserwuje się objawy syndromu wypalenia zawodowego. Być może wiąże się to z rozczarowaniem na starcie kariery zawodowej lub brakiem doświadczenia. Możliwe też, że młodsi pracownicy, których dotyka wypalenie zawodowe... po prostu zmieniają pracę.
Jeśli chodzi o związek wypalenia zawodowego z płcią, badania są sprzeczne. W niektórych aspektach ich wyniki wskazują na przewagę kobiet, w innych zaś – mężczyzn. Częściej objawy syndromu wypalenia zawodowego dotykają osoby samotne, a niektóre badania wskazują również na osoby z wyższym wykształceniem, choć to ostatnie nie jest regułą.
Walka z wypaleniem zawodowym a cechy osobowości
Zwykle wypalenie zawodowe dotyka osoby, które preferują określony styl radzenia sobie ze stresem — bierny, unikający konfrontacji. Osoby o wysokim poziomie neurotyczności również częściej walczą z wypaleniem zawodowym. Podobnie jak osoby, które mają nieracjonalne przekonania, jeśli chodzi o karierę, czy postrzegają sytuację pracy jako sytuację zagrożenia, a także te z niską samooceną.
Z kolei odporne na syndrom wypalenia zawodowego były te osoby pracujące, które miały pozytywne przekonanie o własnej sprawczości, otwartość na zmiany i poczucie kontroli nad własnym życiem. To cechy, które zdecydowanie przeciwdziałają wypaleniu zawodowemu.
Wypalenie zawodowe – przyczyny
Skąd bierze się wypalenie zawodowe? Przyczyny są różne. Wpływają na nie zarówno nierealistyczne oczekiwania pracownika wobec efektów, jak i czynniki zewnętrzne znajdujące się w miejscu pracy.
Wypalenie zawodowe często pojawia się, gdy pracownik czuje, że nie jest odpowiednio wynagradzany i doceniany za swoją pracę, nie jest natomiast w stanie pracować jeszcze wydajniej i efektywniej. Brak możliwości osiągnięcia celu w postaci zauważenia i docenienia to w efekcie często niskie poczucie własnej wartości i kryzys zawodowych kompetencji. To przyczyny wypalenia zawodowego.
Również niewłaściwe traktowanie ze strony pracodawcy sprawia, że pracownicy tracą motywację. Niewystarczająca gratyfikacja przełożonych, nadmierny zakres obowiązków zawodowych oraz sprzeczne wymagania i wymóg pracy pod presją czasu to recepta na zniszczone życie zawodowe (a nieraz i prywatne) pracownika.
Najbardziej narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających wyjątkowej odpowiedzialności. Nieraz nadmierna motywacja, nadmierny perfekcjonizm i nadmierna wrażliwość, zamiast pomagać, przyczyniają się do wypalenia zawodowego, powodując niedostateczne zadowolenie z efektów i negatywny sposób postrzegania własnych osiągnięć.
Badania pokazują, że niekiedy syndrom wypalenia związany jest również z realiami zawodu — szczególnie często dotyka on pracowników ochrony zdrowia czy nauczycieli, którzy tracą sens i wiarę w wartość wykonywanej pracy oraz przeżywają kryzys w trudnym i odpowiedzialnym zawodzie.
Syndrom wypalenia zawodowego – z czego się składa?
Najbardziej znana koncepcja wypalenia zawodowego to podejście autorstwa Christiny Maslach. Według niej na wypalenie zawodowe składają się: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i obniżenie oceny własnych dokonań.
Wyczerpanie emocjonalne często pojawia się jako pierwsze, z kolei depersonalizacja to zazwyczaj bezosobowe podejście do innych podmiotów w miejscu pracy. Trzecia kwestia to negatywna samoocena pracownika i brak wiary we własne możliwości zawodowe.
Inna koncepcja wypalenia zawodowego zwraca uwagę na to, że jest to stan wyczerpania cielesnego i psychicznego pojawiający się, gdy pracownik narażony jest na długotrwały stres. Wypalenie zawodowe powstaje, gdy sposoby radzenia sobie ze stresem w miejscu pracy zaczynają zawodzić. Pracownik nie jest w stanie dalej angażować się w pracę zawodową.
Objawy wypalenia zawodowego – jak je rozpoznać?
Jak wspomniano wyżej, zwykle pierwszymi objawami wypalenia zawodowego są stres i wyczerpanie psychiczne prowadzące do wyczerpania emocjonalnego. Wzrost emocjonalnego napięcia związany z wykonywaną pracą, prowadzi również do objawów ze strony ciała – pojawiają się wyczerpanie fizyczne i zaburzenia psychosomatyczne.
Chroniczne zmęczenie, brak możliwości wypoczynku, bóle głowy i przeżywanie lęków dotyczących swojej pracy to według psychologów klinicznych objawy wypalenia zawodowego. Pojawiają się też inne charakterystyczne objawy: zmienność nastrojów, brak energii i niska samoocena.
Chroniczny stres prowadzi do zobojętnienia. Zaprzeczanie problemom i dystansowanie się od trudności to kolejne etapy rozwoju wypalenia zawodowego. Zaangażowanie emocjonalne wygasa, pojawia się poczucie bezradności i przekonanie, że czas rozwoju zawodowego się skończył. Ma miejsce próba rozładowania emocji, nieraz za pomocą substancji psychoaktywnych. Nadmierny stres prowadzi do ogólnego wyczerpania psychicznego i fizycznego, a pracownik nie jest w stanie kontynuować pracy.
Wypalenie zawodowe – jak z nim walczyć?
Co zrobić, gdy czujemy, że zbliżają się objawy wypalenia zawodowego? Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na problem. To nie jest tylko zwykłe przemęczenie — Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11.
Pacjent może otrzymać zwolnienie lekarskie z powodu rozpoznania wypalenia zawodowego. Leczeniem problemu zajmuje się psychiatra, a także psycholog i psychoterapeuta, którzy pomagają pacjentowi nauczyć się radzić sobie ze stresem w pracy. Udzielenie wsparcia terapeutycznego oraz uczenie technik antystresowych to owocne metody leczenia burn-outu.
Niekiedy syndrom wypalenia zawodowego bierze się w dużej mierze z warunków w miejscu wykonywanej pracy. Pracodawca, który dba o stabilność pracy, kieruje się empatią i znajduje czas na aktywne słuchanie pracownika, ma szanse na uniknięcie wypalenia zawodowego w swoim zespole i jego efektywność.
Dlatego warto pamiętać, że odpowiedzialność leży również po stronie przedsiębiorstwa czy instytucji — warto używać takich technik zarządzania, aby cały zespół mógł poczuć się doceniony z powodu wykonywania wartościowej pracy.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Anczewska, M., Świtaj, P., Roszczyńska, J. (2005). Wypalenie zawodowe. „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 14(2):67–77.
- Mańkowska, B. (2018). Wypalenie zawodowe. Dylematy wokół istoty zjawiska oraz jego pomiaru. „Polskie Forum Psychologiczne”, 23(2):430–445.
- Szonert-Rzepecka, D. (2010). Wypalenie zawodowe. „Seria SWSPiZ w Łodzi: Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, 11(1):23–42.
Opublikowano: 04.11.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Monika Mazurek
Psycholog
ukończyła psychologię o specjalności klinicznej i neuropsychologicznej USWPS w Warszawie, doktorantka Instytutu Psychologii UJ w Krakowie. Autorka prac naukowych poświęconych psychologii klinicznej i kilkuset artykułów popularnonaukowych o tematyce z zakresu neuropsychologii, seksuologii klinicznej i psychologii osobowości. Na co dzień zajmuje się popularyzacją zagadnień dotyczących powiązań pomiędzy biologią, psychologią i medycyną.
5
Komentarze i opinie (0)