Dieta przy kamicy nerkowej – zasady i zalecenia dietetyczne

Kamica nerkowa – dieta a rodzaj kamieni nerkowych

Przy kamicy nerkowej dieta nie jest taka sama dla wszystkich pacjentów. W kamicy jadłospis różni się w zależności od rodzaju choroby.

Kamienie nerkowe powstają z substancji, które w prawidłowych warunkach w moczu są obecne, jednak występują w formie rozpuszczonej, np. z kwasu moczowego, wapnia czy szczawianów. Zdarza się, że ich stężenie w moczu jest tak duże, że nie mogą się one całkowicie rozpuścić. Wówczas z tych nierozpuszczonych substancji zaczynają tworzyć się niewielkie kryształki, określane często, jako piasek w nerkach. Z czasem kryształki te zaczynają się powiększać, aż powstają z nich coraz większe złogi – kamienie nerkowe. Powstępowanie dietetyczne ma zatem na celu ograniczenie w diecie produktów, które sprzyjają wytrącaniu złogów określonego typu.

Najczęściej kamienie nerkowe zbudowane są ze szczawianów, a dokładniej szczawianu wapnia lub też fosforanu wapnia. Rzadziej kamienie zbudowane są z kwasu moczowego, z fosforanu amonowo-magnezowego (kamica struwitowa), a sporadycznie są to również również kamienie cystynowe. Dzięki obniżeniu poziomu zawartości tych składników w wydalanym moczu (np. zawartości wapnia czy szczawianów) możliwe jest zapobieganie kamicy nerkowej. To, jaka dieta w kamicy nerkowej będzie najlepsza w danym przypadku, co można jeść, a czego unikać, rozstrzyga odpowiednio przeprowadzona diagnostyka.

Czy zła dieta może być przyczyną kamicy nerkowej?

Do głównych przyczyn kamicy nerkowej zaliczyć można:

• uwarunkowania genetyczne, szczególnie w przypadku kamicy cystynowej,
• suplementację – przyjmowanie zbyt wysokich dawek witaminy D, wapnia lub witaminy C,
• nieprawidłowy odpływ moczu z nerek, np. w wyniku powiększenia gruczołu krokowego,
• nieprawidłowości w budowie anatomicznej, np. podkowiaste nerki czy refluks pęcherzykowo-moczowodowy,
• współwystępujące choroby, np. sarkoidoza lub choroba Leśniowskiego-Crohna.

W rozwoju kamicy nerkowej dieta również ma znaczenie. Na nerki szczególnie negatywny wpływ ma spożywanie zbyt małej ilości płynów, sprzyjające zagęszczeniu moczu i wytrącaniu złogów w nerkach. uwzględnienie w jadłospisie około 2 litrów płynów jest niezwykle w zapobieganiu rozwojowi choroby.

Możliwe jest rodzinne występowanie kamicy nerkowej. W takim przypadku bardzo często obserwuje się zaburzenia w metabolizmie niektórych substancji, które sprzyjają tworzeniu się kamieni nerkowych. Jednak często nawet po wykonaniu odpowiednich badań diagnostycznych, określenie dokładnej przyczyny tworzenia się kamieni nerkowych nie jest możliwe.

Objawy kamicy nerkowej

Kamica nerkowa latami może przebiegać bezobjawowo. Kamienie mogą się stopniowo powiększać i w pewnym momencie zaczynają powodować różnego rodzaju dolegliwości. Często pojawiają się wówczas tępe bóle pleców, które często przypisuje się chorobom okolic kręgosłupa.

Najbardziej typowym objawem kamicy nerkowej jest kolka nerkowa, którą powodują kamienie przemieszczające się z nerki w kierunku moczowodu. Przyczynia się to do podrażnienia moczowodu oraz częściowego lub też całkowitego jego zatkania. Ból odczuwany w kolce nerkowej opisywany jest jako ostry, czasami kurczowy. Odczuwany jest w okolicach nerki, gdy kamień znajduje się wysoko lub w dolnej części brzucha, jeżeli kamień jest w okolicach pęcherza i promieniuje w kierunku pachwiny.

Kolce nerkowej często towarzyszyć mogą:

• nudności,
• wymioty,
• krwiomocz.

Leczenie kamicy nerkowej na własną rękę? Jest to możliwe, ale tylko w przypadku niewielkich kamieni. Wówczas domowe leczenie kamicy nerkowej opiera się na przyjmowaniu leków przeciwbólowych i rozkurczowych oraz na czekaniu aż kamień przesunie się z nerki do pęcherza, a następnie drogami moczowymi zostanie wydalony.

W przypadku większych kamieni proces ten jest bardziej skomplikowany – kamienie przesuwają się dłużej i mogą blokować ujście moczowodu. Ból jest wtedy bardzo nasilony i kolka może trwać wiele dni, a ostatecznie i tak konieczna może być interwencja chirurga lub urologa. Jeżeli dolegliwościom bólowym towarzyszy gorączka, dreszcze, nudności oraz wymioty lub istnieje ryzyko kamicy u dziecka czy kobiety w ciąży koniecznie należy zgłosić się do lekarza.

Dieta przy kamicy nerkowej – zasady ogólne

Ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej można w znacznym stopniu ograniczyć. Podstawowym zaleceniem dietetycznym jest zwiększenie spożycia płynów do 3 litrów dziennie.

W przypadku kamicy cystynowej wskazane może być picie nawet do 6 litrów płynów na dobę, aby zwiększyć ilość wydalanego moczu. 1 litr płynów należy wypić przed snem oraz w nocy, aby nie dopuszczać do znacznego zagęszczania się moczu. Najlepsza będzie woda mineralna niskozmineralizowana.

W każdym typie kamicy dieta na nerki ogranicza spożycie soli. Wykluczyć należy także mocną herbatę, kawę, ostre przyprawy i alkohol. Jednocześnie zalecane jest zwiększenie aktywności fizycznej. Szczegółowe zalecenia diety nerkowej uzależnione są od rodzaju kamieni

Dieta w kamicy szczawianowo-wapniowej

U chorych na kamicę szczawianowo-wapniową dieta powinna zostać ograniczona o produkty bogate w szczawiany, czyli przede wszystkim szpinak, szczaw, buraki, rabarbar i boćwinę. Przy tego rodzaju kamicy nie są wskazane także suszone figi, rodzynki, borówki, winogrona oraz agrest. Odstawić należy ostre przyprawy, glutaminian sodu oraz koncentraty zup i sosów. W diecie przy kamicy szczawianowej zakazane są są konserwy rybne i mięsne oraz napoje, takie jak mocna herbata, kawa naturalna, napoje typu cola i czekolada.

W ograniczony ilościach dozwolone jest spożycie ziemniaków, marchwi, pomidorów, sałaty i warzyw kapustnych. Dozwolone jest umiarkowane spożycie mięsa i jego przetworów, mleka i przetworów mlecznych, a także jaj. W ograniczonych ilościach spożywać można też orzechy. Dieta na kamienie nerkowe powinna ograniczać także spożycie cukrów prostych.

Zaleca się natomiast, aby jadłospis w kamicy szczawianowo-wapniowej uwzględniał żywność bogatą w błonnik. Wskazane jest spożycie produktów zbożowych z pełnego ziarna. Dozwolone są warzywa, takie jak cebula, kukurydza czy ogórki, a także owoce cytrusowe. W ograniczonych ilościach można spożywać śliwki. Istotne jest wypijanie odpowiedniej ilości płynów – wody mineralnej oraz soków owocowych.

Na diecie przy kamicy nerkowej szczawianowo-wapniowej zalecane jest spożywanie potraw gotowanych, duszonych oraz pieczonych na papierze do pieczenia lub w folii. Dozwolone jest spożycie masła, olejów roślinnych oraz margaryny.

U chorych z jelitową postacią kamicy, czyli przy zwiększonym wchłanianiu szczawianów z przewodu pokarmowego, polecane jest zwiększenie ilości wapnia w diecie, a także ilości spożywanego białka do ok. 90g na dobę. Zmniejszanie ilości wapnia nie jest zalecane, ponieważ skutkuje to zwiększeniem stężenia szczawianów. Konieczne jest zachowanie odpowiedniej równowagi.

Dieta w kamicy moczanowej

Dieta przy kamieniach nerkowych zbudowanych z kwasu moczowego zakłada zmianę pH moczu na alkaliczny, ponieważ razem ze wzrostem pH rośnie również rozpuszczalność moczanów. Wskazane jest stosowanie diety wegetariańskiej z dużym udziałem mleka i przetworów mlecznych, które zmieniają pH moczu na zasadowe. Polecane jest także spożywanie potraw mącznych i picie dużej ilości płynów, najlepiej wody mineralnej niegazowanej. Zupy powinny być przygotowywane na bazie wywarów warzywnych. Bez przeszkód spożywać można cukier oraz miód.

W kamicy moczanowej dieta powinna ograniczyć mięso, szczególnie baraninę, wieprzowinę, galarety mięsne, wędliny oraz podroby. Zakazane są również wywary mięsne oraz sosy, a także śledzie, sardynki, szproty, kawior, rośliny strączkowe, grzyby, orzechy oraz używki – mocna herbata, kawa naturalna, a także kakao i czekolada.

Zgodnie z zaleceniami dietetycznymi w diecie przy kamicy nerkowej moczanowej spożycie białka nie powinno przekraczać 60 g na dobę. Mięso, drób oraz ryby można spożywać jedynie w ilościach ograniczonych – do 150 g na dobę. Najlepiej w postaci gotowanej. W ograniczonych ilościach w jadłospisie mogą występować produkty zbożowe.

Dieta w kamicy fosforanowej

Dieta w kamicy nerkowej fosforanowo-wapniowej powinna bazować na produktach zakwaszających mocz. W związku z tym w codziennym jadłospisie nie może zabraknąć mięsa, ryb i wędlin. Dozwolone jest spożywanie pieczywa, gruboziarnistych kasz, makaronów i masła. Wskazane są soki oraz owoce cytrusowe i miód. Należy także pić duże ilości płynów ubogich w wapń. W umiarkowanych ilościach spożywać można ziemniaki, pozostałe owoce, mleko i jaja.

W jadłospisie kamicy fosforanowo-wapniowej przeciwwskazane są warzywa, takie jak szpinak, szczaw, rabarbar oraz nasiona roślin strączkowych. Zakazane jest spożywanie produktów zawierających duże ilości wapnia i fosforu. Zakazane są sery podpuszczkowe, konserwy rybne, a także wszelkie przyprawy zawierające glutaminian sodu, mocna herbata, kawa, a także czekolada.

W przypadku kamicy fosforanowo-magnezowo-amonowej konieczne jest ograniczenie spożycia produktów bogatych w fosforany, w tym przede wszystkim serów żółtych, topionych, mleka, żółtka jaja, mięsa, przetworów mięsnych i podrobów, ryb oraz konserw, suchych nasion roślin strączkowych i produktów pełnoziarnistych. Zakazane jest kakao, czekolada i orzechy. Konieczne jest natomiast zwiększenie spożycia warzyw bogatych w magnez, a także soków oraz owoców cytrusowych.

Dieta w kamicy cystynowej

W leczeniu kamicy cystynowej istotne znaczenie ma zmiana pH moczu na zasadowe. Dieta nerkowa w tym przypadku powinna ograniczać spożycie z żywnością aminokwasów metioniny oraz cystyny. W związku z tym w przepisach ograniczyć należy spożycie mięsa oraz jego przetworów, jaj, ryb, pszenicy oraz soi. Wskazane jest również ograniczenie spożycia soli – poniżej 3g w ciągu doby.

Konieczne jest zwiększenie ilości wypijanych płynów. Zaleca się picie ok. 150 ml napojów na godzinę. Powinny to być przede wszystkim napoje neutralne lub alkalizujące, takie jak soki cytrusowe, herbatki owocowe czy woda z wodorowęglanami. Zalecane jest także picie mleka oraz spożywanie przetworów mlecznych.

Zioła na nerki – ziołowe herbatki w diecie na kamicę nerkową

Badania dowodzą, że niektóre napary oraz wywary ziołowe, które posiadają działanie rozkurczające, a także zioła moczopędne mogą ułatwić wydalanie kamieni. Terapia polegająca na przepłukiwaniu przeciwdziała krystalizowaniu się kamieni w obrębie dróg moczowych, a w związku z tym również zapobiega kolkom nerkowym. Wskazane jest także stosowanie ziół o działaniu przeciwzapalnym i antyseptycznym.

W tym celu polecane są:

• napary z pokrzywy,
• wyciągi lub herbatki ze skrzypu polnego,
• owoce jałowca,
• ziele nawłoci,
• korzenie łopianu,
• korzenie mniszka,
• ziele rdestu ptasiego,
• kwiat tarniny,
• liście czarnej porzeczki,
• liście brzozy.

W większości zioła te znaleźć można w składzie popularnych leków ziołowych czy w herbatkach polecanych w przypadku kamicy nerkowej. Taka herbata na kamienie nerkowe często zawiera szereg wymienionych wyżej surowców zielarskich. Jednak stosowanie jakichkolwiek preparatów na kamienie nerkowe zawsze powinno zostać skonsultowane z lekarzem. Niektóre środki ziołowe mogą reagować, np. poprzez wzmaganie lub osłabianie działania leków.

Jadłospis w kamicy nerkowej

Dieta przy kamicy nerkowej zazwyczaj nie stanowi dużego problemu. Polega przede wszystkim na eliminacji z jadłospisu produktów bogatych w grupy związków, które przyczyniają się do ich powstawania. Konieczne jest także wypijanie dużej ilości płynów. Poniżej znajduje się przykładowy jadłospis wskazany w przypadku najczęstszego typu kamicy – szczawianowo-wapniowej:

ŚNIADANIE (ok. 490 kcal)

• kasza jaglana na wodzie (ok. 200g po ugotowaniu)
• 2 łyżki miodu
• łyżeczka cynamonu
• garść jeżyn
• 1 jabłko pokrojone w kostkę
• kawa zbożowa

II ŚNIADANIE (ok. 250 kcal)

• jogurt naturalny (ok.150g)
• musli (ok. 30g)
• garść malin
• szklanka wody mineralnej niskozmineralizowanej

OBIAD (ok. 680 kcal)

• zupa krem z kalafiora (talerz – ok 300g)
• bitki wołowe (ok. 120g)
• kasza gryczana gotowana (ok. 150g),
• mix sałat z cebulą i oliwkami z łyżeczką oleju lnianego,
• szklanka soku pomarańczowego

PODWIECZOREK (ok. 250 kcal)

• kolba gotowanej kukurydzy z łyżeczką masła
• szklanka wody mineralnej

KOLACJA (380 kcal)

• bułka pełnoziarnista przekrojona na pół i posmarowana cienko masłem,
• 2 plasterki wędliny drobiowej,
• 10 plasterków ogórka,
• herbatka owocowa

Jakie badania wykonać przy kamicy nerkowej?

Diagnozę kamicy nerkowej najczęściej ustala się na podstawie objawów klinicznych i wyniku badań, choć czasem rozpoznaje się przypadkowo bezobjawową kamicę nerkową w badaniach obrazowych wykonywanych z innego powodu.

W badaniu ogólnym moczu w większości przypadków kamicy stwierdza się czerwone krwinki w moczu. Gdy występuje również zakażenie układu moczowego także leukocyty i bakterie. W badaniach krwi często nie ma nieprawidłowości. Sprawdza się np. stężenie kreatyniny w moczu, którego zwiększenie świadczyłby o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu nerek. Wzrost liczby białych krwinek i stężenia parametrów stanu zapalnego takich jak białko CRP może wskazywać na zakażenie układu moczowego. Niekiedy wykonuje się badanie elektrolitów by ocenić poziomy np. wapnia i fosforanów we krwi.

Badania obrazowe

Jako pierwsze na ogół wykonuje się USG i przeglądowe RTG jamy brzusznej. Oba badania uzupełniają się m. in. ze względu na fakt, że kamieni z kwasu moczowego nie można uwidocznić na zdjęciu rentgenowskim, ponieważ przepuszczają one promienie X. Ultrasonografia jest natomiast badaniem pierwszego wyboru u kobiet w ciąży, z powodu obecności przeciwwskazań do wykonania RTG. W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie tomografii komputerowej lub urografii.

Wykonuje się badania obrazowe w celu zobrazowania złogów i oceny ewentualnego poszerzenia dróg moczowych. W RTG. przeglądowym jamy brzusznej można ocenić ilość i wielkość kamieni oraz ich lokalizację. USG z kolei pozwala uwidocznić również kamienie niecieniujące, których nie da się zobrazować w rentgenie jamy brzusznej, umożliwia ocenę morfologiczna nerki i określenie stopnia zastoju moczu. Wadą USG jest to, że małe złogi a także złogi zlokalizowane w środkowej części moczowodu są bardzo trudne do uwidocznienia z powodów technicznych.

Skład usuniętych kamieni można zbadać przy pomocy krystalografii rentgenowskiej lub spektroskopii. Może być to pomocne w ustaleniu przyczyny powstawania złogów w drogach moczowych.

Metody leczenia kamicy nerkowej

Podstawą terapii jest leczenie zachowawcze. W ataku kolki stosuje się leki przeciwbólowe: niesteroidowe leki przeciwzapalne, kodeinę, w przypadkach bardzo silnego bólu nawet opioidowe leki przeciwbólowe. Stosuje się leki rozkurczowe działające na mięśniówkę gładką, takie jak papaweryna i drotaweryna oraz leki z grupy alfa1-adrenolityków. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie chorego.

Kiedy zgłosić się do lekarza z kolka nerkową? Leczenie kamicy nerkowej może wymagać specjalistycznej pomocy i leczenia szpitalnego:

• u chorych, u których mimo leczenia zachowawczego objawy utrzymują się,
• u chorych u których wystąpiła wysoka gorączka, uporczywe wymioty oraz odwodnienie,
• w przypadku stwierdzenia skąpomoczu bezmocz a także,
• u chorych z jedną nerką,
• u kobiet w ciężarnych.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatu przez dłużej niż 4–6 tygodni również należy zwrócić się do lekarza, oznacza to bowiem, że konieczne może być leczenie zabiegowe.

Zobacz też: Milurit – co wiemy o tym leku?

Usuwanie kamieni

Jedną z najczęściej stosowanych metod pozwalających na usunięcie kamienia jest tak zwana litotrypsja. Jest to zabieg, który polega na rozkruszeniu kamienia w pęcherzu moczowym, moczowodzie lub nerce. Kruszenie kamieni możliwe jest dzięki ultradźwiękom. Zabieg wykonuje się w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym (dożylnym). Ten sposób leczenia kamicy nerkowej sprawdza się w przypadku małych kamieni.

Kamienie z dróg moczowych usuwa się zabiegowo gdy mają one średnicę większą niż 6–7 milimetrów. Rozważa się takie postępowanie również w przypadku mniejszej średnicy kamieni jeśli u chorego występują utrzymujące się lub nawracające dolegliwości bólowe, zakażenia układu moczowego, zagrożenie sepsą lub wystąpieniem roponercza, utrudnienie odpływu moczu prowadzące do upośledzenia czynności nerki, jedna zdrowa nerka. Wybór metody usunięcia kamieni moczowych zależy od ich wielkości, kształtu oraz umiejscowienia.

Pozaustrojowa litotrypsja (w skrócie ESWL) to metoda polegająca na rozkruszaniu złogów, będących w drogach moczowych, przy użyciu energii fali uderzeniowej, która powstaje w specjalnym urządzeniu poza organizmem chorego. Fala ta przechodzi do wnętrza ciała bez potrzeby jego rozcinania. Najczęściej używa się fali ultradźwiękowej. Zasada działania polega na rozdrobnieniu kamienia, co umożliwia jego wydalenie z moczem. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do ESWL jest ciąża. Przed zabiegiem lekarz może polecić odstawienie na kilka dni leków zmniejszających krzepliwość krwi (przed wykonaniem zabiegu należy koniecznie poinformować lekarza o przyjmowaniu takich leków). Wśród możliwych powikłań znajduje się m. in. krwiak nerki i krótkotrwały białkomocz.

Litotrypsja ureterorenoskopowa (URSL) należy do zabiegów endoskopowych. Przez cewkę moczową do pęcherza i dalej do moczowodu zakłada się odpowiedni cewnik. Przez kanał cewnika wprowadzane jest zminiaturyzowane narzędzie, dzięki któremu możliwe jest usunięcie złogu z moczowodu lub rozbicie go przy użyciu fali uderzeniowej lub lasera. W niektórych przypadkach przeciwwskazaniem może być ciąża. Lekarza kierującego na zabieg i tego, który go wykonuje należy poinformować o przyjmowanych lekach i innych chorobach. Dzięki ciągłemu unowocześnianiu sprzętu do powikłań dochodzi dość rzadko. Może jednak zdarzyć się przejściowy krwiomocz oraz zwężenie moczowodu czy jego przebicie.

Przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL) to zabieg usunięcia złogu z miedniczki nerkowej cewnikiem wprowadzonym bezpośrednio do nerki przez małe nacięcie skóry. Zabieg może być powikłany zakażeniem, uszkodzeniem narządów sąsiednich czy krwawieniem.

Ostatnią możliwą drogą usunięcia złogu jest klasyczna operacja. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Chirurg urolog po dotarciu do nerki nacina strukturę, w której znajduje się kamień i usuwa go. Następnie zaszywa miejsce, przez które wydobył złóg. Następnie kontroluje czy nie ma krwawienia i zamyka ranę. Na ogół w ranie pooperacyjnej zastawia się dren.

Wypowiedź lekarza na temat diety przy kamicy nerkowej