Mniszek lekarski – właściwości. Syrop i miód z mniszka. Czym mniszek różni się od mlecza?

Mniszek lekarski – pospolity i powszechny

Mniszek lekarski (również: mniszek pospolity, Taraxacum officinale F.H. Wiggers coll., prawidłowo: Taraxacum sect. Taraxacum) jest właściwie zbiorczym określeniem roślin z rodzaju mniszek (Taraxacum F.H. Wigg.). Rodzaj ten obejmuje ponad 3 tys. gatunków (w Polsce ponad 400) i należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Mniszek pospolity występuje powszechnie w strefach umiarkowanych: Azji, Ameryki Północnej oraz Europy. W Polsce mniszek lekarski to pospolity chwast zwalczany w uprawach, ale jest również uprawiany plantacyjnie na potrzeby pozyskiwania surowca zielarskiego.

Mniszek lekarski – właściwości lecznicze

Mniszek lekarski (korzeń, radix taraxaci) zawiera związki czynne zwiększające wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci (pobudza pracę wątroby), dlatego powszechnie stosowany jest jako środek wspomagający trawienie. Ponadto jego łagodne działanie rozkurczowe na przewody żółciowe i pęcherzyk żółciowy usprawnia przepływ żółci i zapobiega jej zastojom. Poza tym mniszek działa moczopędnie i saluretycznie (wydalanie nadmiaru sodu i potasu).

Obserwuje się również obniżenie poziomu glukozy we krwi w początkowych stadiach cukrzycy. Kwiaty mniszka charakteryzują się podobnym profilem działania, ale dodatkowo wykazują silniejsze działanie moczopędne.

W medycynie ludowej mniszek stosowany był w terapiach: odpornościowych, wspomagających wątrobę oraz mających na celu oczyszczanie organizmu. Współczesne badania in vitro wykazały potencjał przeciwnowotworowy ekstraktów z liści mniszka poprzez hamowanie wzrostu komórek raka prostaty oraz sutka. W badaniach zaobserwowano również działanie przeciwzapalne ekstraktów – zarówno z korzenia mniszka lekarskiego, jak i z liści mniszka.

Mniszek lekarski – zastosowanie

Stosowanie mniszka lekarskiego obejmuje szereg możliwości:

• korzeni mniszka zawiera używa się do pozyskiwania prebiotyku – inuliny;
• młode liście mniszka pospolitego można przyrządzić na wiosnę jako wartościową surówkę;
• liście mniszka (ziele mniszka) dostępne są w sklepach zoologicznych jako karma dla gryzoni;
• sok mleczny o gorzkim smaku wypływający po przerwaniu łodygi wykorzystywany jest w celach leczniczych do smarowania kurzajek ;
• kwiaty mniszka wykorzystuje się do produkcji wina;
• ekstrakty z mniszka stanowią dodatek do kremów kosmetycznych przeznaczonych do skóry suchej.

Mniszek lekarski na wątrobę i odchudzanie

Na szczególną uwagę zasługuje wpływ mniszka lekarskiego na pracę układu pokarmowego. Zioło to, dzięki zawartości m.in. związków gorzkich, wzmaga wydzielanie żółci i wydzielanie soku żołądkowego. Jego stosowanie obniża ryzyko chorób pęcherzyka żółciowego i wątroby. Co ważne, zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych i zastojów żółci. Dodatkowo wspomaga detoksykację organizmu. Regeneracja wątroby – tak ważna w kontekście odtruwania ustroju – może być wspomagana właśnie za pomocą mniszka lekarskiego. Obniża on ryzyko wystąpienia stłuszczenia oraz marskości hepatocytów, czyli komórek wątroby.

Mniszek znajduje również zastosowanie w leczeniu niestrawności.

Dodatkowo mniszek lekarski zwiększa utlenianie węglowodanów prostych i kwasów tłuszczowych, co przekłada się wzrost tempa przemian metabolicznych. Dlatego warto stosować go pomocniczo w dietach redukcyjnych.

Mniszek lekarski, czyli mlecz?

Mniszek lekarski najczęściej nazywany jest „mleczem” od mlecznego, gorzkiego soku wypływającego z uszkodzonej łodygi. Jest to nazwa, która na stałe zagościła w mowie potocznej. W wielu przypadkach osoby posługujące się określeniem „mlecz” są przekonane, że jest to prawidłowa nazwa rośliny. Często też nie mają świadomości, jaka nazwa jest prawidłowa.

W rzeczywistości pojęcia „mlecz” i „mniszek lekarski” nie są tożsame. W ujęciu botanicznym mlecz (Sonchus) to rodzaj roślin z rodziny astrowatych, do których zalicza się m.in. mlecz polny (Sonchus arvensis L.) oraz mlecz zwyczajny (Sonchus oleraceus L.).

Mlecze są dosyć łatwe do odróżnienia od mniszka lekarskiego:

• dorastają bowiem do wysokości nawet powyżej 1 m (a mniszek lekarski rzadko powyżej 40 cm);
• mają jedną grubą łodygę, która rozdziela się na boczne odnogi (mniszek ma kilka łodyg wyrastających z korzenia, ale każda zakończona jest tylko jednym kwiatem);
• po uciśnięciu kwiatu mlecza pojawia się mleczny, gęsty sok.

Liście mleczy – analogicznie jak liście mniszka lekarskiego – są jadalne (stąd inna nazwa mlecza zwyczajnego – „warzywny”). Można z nich po kilkuminutowym gotowaniu przygotować smaczną sałatkę z dodatkiem oliwy i przypraw.

Miód z mniszka lekarskiego

Mniszek lekarski jest wartościowym pożytkiem pszczelim, chętnie i aktywnie oblatywanym przez pszczoły, które wykorzystują jego wczesne, kwietniowe kwitnienie. Pozyskują przy tym zarówno nektar, z którego powstaje miód, jak i pyłek kwiatowy (mniszek jest jednym z liderów w zakresie tzw. wydajności pyłkowej).

Miód z mniszka lekarskiego krystalizuje się dosyć szybko. Również miody wielokwiatowe z dużą domieszką nektaru z mniszka mają tendencje do szybszej krystalizacji.

Miód z mniszka lekarskiego polecany jest przy: zaburzeniach wydzielania żółci, chorobach serca, niedokrwistości oraz reumatyzmie i ogólnym wyczerpaniu fizycznym.

Syrop z mniszka lekarskiego

Na bazie kwiatów mniszka lekarskiego można przygotować smaczny i aromatyczny syrop nazywany często (i nieprawidłowo) „miodkiem mniszkowym”. Ma nie tylko właściwości zdrowotne, ale stanowi również smakowity dodatek do herbat i deserów. Do jego przygotowania używa się świeżych kwiatów mniszka, które należy zbierać (najlepiej w godzinach południowych w ciepły i słoneczny dzień) z terenów nieuczęszczanych i odsuniętych od dróg.

Skład (proporcje):

• świeże kwiaty mniszka lekarskiego – 1 szklanka;
• woda – 2 szklanki;
• cukier trzcinowy – 1 szklanka;
• cytryna (opcjonalnie) – 1 łyżeczka soku.

Przygotowanie:

Kwiaty po zbiorze odstawić w przewiewne miejsce na 2 godziny, a następnie odciąć zielone części (są gorzkawe). Zalać wodą i gotować ok. 20–25 min, po czym odstawić. Warto zawinąć w koc – by naczynie dłużej trzymało ciepło – na 24 godziny. Ponownie doprowadzić do wrzenia, a po przestygnięciu przecedzić przez gazę lub tetrową pieluchę, lekko odciskając kwiaty. Dodać cukier oraz (opcjonalnie) cytrynę i (cały czas mieszając) doprowadzić do wrzenia. Gotować ok. 5 min, a potem gorący płyn ostrożnie przelać do czystych butelek.

Dawkowanie syropu z mniszka:

• Na odporność: dzieci – 2 razy dziennie po 1 łyżeczce; dorośli – 4 razy dziennie po 1 łyżeczce między posiłkami.

• Zaburzenia trawienia: przed posiłkami: dzieci – 3 razy dziennie po pół łyżeczki; dorośli – 3 razy dziennie po pełnej łyżeczce.

Uwaga: do wytworzenia syropu używa się wyłącznie rozkwitniętych i nienoszących znamion choroby kwiatów. Nie stosuje się do produkcji syropu owoców otoczonych charakterystyczną puszystą kulą, od której wzięło się popularne określenie mniszka – „dmuchawiec”.

Mniszek lekarski – przeciwwskazania

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale F.H. Wiggers Coll.) uważany jest za surowiec o dużym stopniu bezpieczeństwa, jednak ostrożność powinny zachować osoby nadwrażliwe na rośliny astrowate/złożone (Asteraceae/Compositae). Należy też zawsze liczyć się z możliwością indywidualnej reakcji alergicznej.

Badania wykazały, że wyciągi z mniszka mogą wpływać hamująco na czynnik martwiczy nowotworów TNF-alfa oraz produkcję interleukiny-1.

Ze stosowania przetworów z mniszka lekarskiego powinny też zrezygnować osoby ciepiące na niedrożność dróg żółciowych oraz z długotrwałym stanem zapalnym dróg żółciowych i wątroby. Przeciwwskazaniem jest również czynna choroba wrzodowa oraz nadkwaśność (u niektórych osób gorycze w surowcu mogą nasilić uczucie zgagi)

współpraca: dietetyk Marzena Rojek