Udar mózgu – skutki, powikłania, rokowanie, konsekwencje

Udar mózgu – co to jest?

Udar mózgu jest obok migreny, padaczki i afazji, jednym z nielicznych zespołów objawowych w neurologii, opisywanych już w czasach starożytnych. Każdy chory ze zdiagnozowanym udarem niedokrwiennym powinien być hospitalizowany, niezależnie od stanu ogólnego i objawów neurologicznych.

Związane jest to z faktem, iż nie można przewidzieć czy stan kliniczny chorego nie ulegnie nagle pogorszeniu poprzez zwiększenie się ogniska udarowego. Jest to bardzo ważne, gdyż każde niedopatrzenie, błąd czy brak monitorowania chorego mogą mieć wpływ na powikłania po udarze. Wpływ na powikłania mają także:

• stan pacjenta przed wystąpieniem udaru,
• aktualny stan neurologiczny (rozległość zawału mózgu, zakres funkcji poznawczych),
• występowanie niedowładów czy zaburzenia świadomości.

Zobacz też: Jak zbudowany jest ludzki mózg?

Następstwa niedokrwiennego udaru mózgu

Powikłania po udarze można zgrupować w następujący sposób:

• neurologiczne (obrzęk mózgu, napady padaczkowe, zaburzenia psychiczne),
• oddechowe (zator płucny, infekcje płuc),
• żołądkowo-jelitowe (krwawienie z przewodu pokarmowego, problemy z połykaniem, trawienie),
• układowe (gorączka),
• sercowo-naczyniowe (nadciśnienie lub niedociśnienie tętnicze, zawał mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca),
• zaburzenia czynności fizjologicznych (nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca, zaparcia),
• inne (złamania, kontuzje, upadki).

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Obrzęk mózgu i wzrost ciśnienia śródczaszkowego po udarze

Głównymi przyczynami wzrostu ciśnienia śródczaszkowego są obrzęk (lokalny, całkowity) mózgu a także wodogłowie. Proces ten istotnie zmniejsza przepływ mózgowy, obniża ciśnienie perfuzyjne w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Wynika stad konieczność do ciągłego klinicznego i laboratoryjnego monitorowania chorych po udarze.

W przypadku gwałtownego pogorszenia się stanu klinicznego chorego optymalnym badaniem jest tomografia komputerowa. Postępowanie terapeutyczne obejmuje:

• działanie przeciwobrzękowe,
• ograniczenie podawania płynów,
• leczenie gorączki,
• ułożenie kątowe głowy,
• podawanie dożylnie środków farmakologicznych (przeciwbólowych, przeciwdrgawkowych).

Ukrwotocznienie ogniska zawałowego po udarze

Badania naukowe wykazały, iż dotyczy do około 15% wszystkich udarów niedokrwiennych. Pojawia się najczęściej w udarach o charakterze zatorowym, jak również w zakrzepie żylnym. Badaniem potwierdzającym wystąpienie ukrwotocznionego ogniska zawałowego jest obraz neuroradiologiczny. Widoczne w nim są liczne, drobne ogniska krwotoczne bądź jedno duże niejednolite w obrębie zmian niedokrwiennych. Nie zauważa się pogorszenia objawów klinicznych chorego. Potwierdzone badaniem neuroobrazowym ukrwotocznienie ogniska niedokrwiennego stanowi bezwzględne przeciwwskazanie do leczenia przeciwzakrzepowego i przeciwpłytkowego.

Powikłania sercowo-naczyniowe po udarze

Objawy najistotniejsze klinicznie i rokowniczo to:

• niewydolność krążenia,
• zaburzenia rytmu serca i jego przewodnictwa,
• zmiany niedokrwienne mięśnia sercowego,
• wahania ciśnienia tętniczego.

Szczególnym rodzajem powikłania krążeniowego, objawiającego się zaburzeniami rytmu i przewodnictwa, jest zwyrodnienie miofibrylarne, opisywane także jako martwica włókien skurczu. Należy tu wspomnieć także o zakrzepowym zapaleniu żył głębokich, głównie kończyn dolnych. Ciężkim powikłaniem, bardzo niekorzystnie wpływającym na rokowanie, jest zator tętnicy płucnej.

Większość chorych wykazuje silnie podwyższone ciśnienie tętnicze, które w wielu przypadkach samo wraca do normy do drugiej doby udaru. W przypadku konieczności podawania leków na obniżenie ciśnienia należy je obniżać bardzo powoli. Zbyt silne obniżenie ciśnienia tętniczego, zwłaszcza w ostrej fazie udaru, jest niebezpieczne dla pacjenta, gdyż może powiększyć obszar niedokrwienia na skutek sinego spadku przepływu mózgowego.

Problemy z oddychaniem oraz infekcje górnych dróg oddechowych po udarze

Niewydolność oddechowa rozwija się najczęściej na skutek zapalenia płuc, zachłyśnięcia czy zatorowości płucnej. Stanowią one bardzo często przyczynę wczesnej śmiertelności okołoudarowej. Odpowiednia ilość tlenu jest bardzo ważna. Każde zmiana – zbyt duża lub mała ilość tlenu – wpływa bardzo niekorzystnie na przepływ mózgowy oraz metabolizm w obszarze niedokrwienia.

Koniecznym jest monitorowanie i zapewnienie właściwej wentylacji i utlenowania krwi u chorych z udarem niedokrwiennym, zwłaszcza w ostrej fazie. Bardzo często pojawiają się infekcje górnych dróg oddechowych, które wpływają w sposób znaczący na śmiertelność okołoudarową. Wynika stąd konieczność zapewnienia choremu z udarem prawidłowej i efektywnej wentylacji drzewa oskrzelowego przez częste zmiany pozycji chorego leżącego, oklepywanie, drenaż ułożeniowy oraz ukierunkowane leczenie przeciwbakteryjne.

Infekcje układu moczowego oraz odleżyny po udarze

Ogromne znaczenie rokownicze mają infekcje układu moczowego, przez wzgląd na wpływ na śmiertelność okołoudarową. W celu uniknięcia zakażeń układu moczowego należy unikać stałego cewnikowania pacjenta. Rozwiązaniem może być zakładanie pampersów, z konieczności cewnikowanie doraźne.

U pacjentów unieruchomionych, z nadwagą, poważnym źródłem infekcji są odleżyny . W postępowaniu ogromną rolę odgrywa profilaktyka, prowadzona za pomocą stosunkowo prostych środków, jak np. zmiana pozycji chorego. Należy pamiętać, iż uruchamianie pacjenta i zabiegi rehabilitacyjne, nawet bierne, wyraźnie zapobiegają powstawaniu i rozpowszechnianiu się zakażeń, ale jednocześnie sprzyjają powstawaniu zatorowości płucnej i zakrzepów żył głębokich.

Zaburzenia metaboliczne (hipo- i hiperglikemia) po udarze

Stężenie glukozy oraz jego wahania odgrywają bardzo ważną role w przypadku chorych z udarem niedokrwiennym, zwłaszcza w jego ostrej fazie. Bardzo niebezpieczne są ostre wahania stężenia glukozy. Pojawienie się hipoglikemii wymaga natychmiastowego leczenie farmakologicznego.

Hiperglikemia natomiast może pojawić się na skutek reakcji stresowej związanej z udarem w pierwszych jego dniach. Hiperglikemia bardzo negatywnie wpływa na przebieg i rozległość zawału. Częstym zjawiskiem jest destabilizacja glukozy, w cukrzycy typu 2 wymagająca zwykle insulinoterapii. Krótkotrwałym zwykle powikłaniem, pojawiającym się przy ogniskach w ośrodkowym dole czaszki, jest moczówka prosta.

Powikłania ortopedyczne po udarze

Dominują przykurcze stawowe, powstające często na skutek braku podjęcia wczesnej rehabilitacji. Częste jest kostnienie w obrębie stawu ramiennego i wyrostka kruczego łopatki. Stan ten powoduje przykurcz i ograniczenie ruchów ramienia. Osoba, która przebyła udar, bardzo często ma problemy ze sprawnym poruszaniem się.

Najczęściej mamy do czynienia z porażeniem lub niedowładem kończyn górnych oraz dolnych. Osoba nie jest w stanie sama się poruszać, przygotować sobie posiłku, skorzystać z toalety. U kobiet dochodzi często do zaburzeń gospodarki wapniowej w kościach i nasilenia, istniejącej zwykle, osteoporozy. Konieczna jest opieka nad chorym oraz unikanie wszelkich upadków. Bardzo częste są złamania kości długich. Kolejnym powikłaniem są pojawiające się bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, naśladujące bóle korzeniowe. Bardzo ważną rolę odgrywa podjęcie jak najszybszej rehabilitacji. Wczesna (w łóżku chorego) oraz późna (kontynuowana w domu chorego) rehabilitacja obejmuje poprawę zakresu ruchów, jak również samodzielności pacjenta oraz pomoc w mówieniu (czytanie, powtarzanie, pisanie).

Depresja po udarze po udarze

Objawy depresji po udarze zauważalne są częściej u kobiet niż u mężczyzn. Depresja jest przyczyną wynikającą z reakcji chorego na sytuację, która zagrażała jego życiu, jak również dotyczy to organicznego uszkodzenia tkanki na skutek udaru.

Chory musi nauczyć się żyć i funkcjonować samodzielnie po udarze, a w wielu przypadkach jest to dla niego trudne, wywołuje lęki, strach oraz problemy emocjonalne i psychiczne. Na pierwszy plan wysuwają się: zaburzenia napędu i motywacji, silne obniżenie nastroju (smutek, bierność, płaczliwość, rozpamiętywanie, brak radości), niepewność, problemy z zasypianiem, budzenie się w nocy, bezsenność, bóle głowy, nudności, zaparcia i bóle typu napięciowego. Leczenie depresji po udarze polega na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych oraz na psychoterapii. Znaczącą rolę odgrywa wsparcie rodziny i bliskich.

Padaczka po udarze

Padaczka poudarowa to najczęściej napady częściowe o symptomatologii prostej, często uogólniające się. Napady mogą występować czasem jak tzw. napady gromadne lub stan padaczkowy. Pojawiają się w czasie pierwszych dwóch tygodni udaru.

Jeśli padaczka wystąpi w bezpośrednim okresie po udarze, niestety ma to związek z większą śmiertelnością chorych. Napady padaczkowe po udarze pojawiające się po roku i więcej od przebytego udaru to tzw. późne napady, które mają charakter trwały. Padaczka poudarowa leczona jest lekami przeciwpadaczkowymi. Koniecznym do wykonania są badanie TK oraz EEG. W chwili obecnej badania naukowe nie wykazały negatywnego wpływu napadów padaczkowych na przeżycie pacjentów w udarem.

Otępienie poudarowe

Otępienie poudarowe rozwija się po przebytym udarze, co najmniej 3 miesięce od wystąpienia incydentu udarowego. Zdarzają się też przypadki późniejszego wykrycia otępienia. Na pierwszy plan wysuwają się: zaburzenia orientacji i uwagi, zaburzenia funkcji wzrokowych, rzadziej pamięci.

Pojawienie się otępienia bardzo często utrudnia przebieg i co za tym idzie skuteczność rehabilitacji. Należy wspierać i cały czas regularnie pracować z pacjentem (czytać, pisać, opowiadać mu różne historie oraz dostarczać nowych wrażeń) w celu pobudzenia ośrodków w mózgu. Najważniejszym czynnikiem ryzyka otępienia poudarowego jest wiek, choć zwraca się także uwagę na przebyty wcześniej udar niedokrwienny, zaburzenia rytmu serca, występowanie cukrzycy czy padaczki.

Problemy z seksem po udarze

Dysfunkcje seksualne po udarze są także bardzo częste i mają charakter psychiczny oraz organiczny. W niektórych przypadkach przemijają one z upływem czasu samoczynnie, niestety w niektórych są trwałe. Jest to problem bardzo intymny, zatem większość osób korzysta z porady u seksuologa oraz urologa. Wskazana jest tutaj terapia indywidualna.

Jest to problem bardzo indywidualny i w niektórych przypadkach może wynikać z lęku bądź barku akceptacji własnej osoby. Ciężki udar mózgu może niestety spowodować impotencję. Mężczyźni bardzo często mają problem ze wzwodem, jak również tracą popęd seksualny. Nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować jakiekolwiek leki. Nie należy także odstawiać leków zapisanych przez lekarza, a w szczególności tych na nadciśnienie tętnicze. W przypadku pojawienia się problemu należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza.

Powikłania po udarze – wypowiedź neurologa