Choroby psychiczne – rodzaje, przyczyny powstawania, sposoby leczenia

Podział zaburzeń psychicznych – klasyfikacje

Od lat specjaliści badający zachowania dorosłych i dzieci głowili się nad różnymi rodzajami klasyfikacji najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Nie było to łatwe, zwłaszcza w czasach, gdy niewiele wiedziano o ich genezie, a skupiano się głównie na objawach. Choroby psychiczne i zaburzenia zwykle nie mają jednorodnej etiologii.

Od lat jednak funkcjonują w świecie diagnostów dwie podstawowe klasyfikacje: ICD (International Classification of Diseases przygotowana przez WHO; obecnie jedenasta wersja) i DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; obecnie piąta wersja). O ile ta druga skupia się jedynie na schorzeniach psychicznych, o tyle pierwsza dotyczy ogółu chorób, zaś psychiatrii poświęca osobną sekcję.

Obecnie podział obejmuje aż kilkanaście kategorii opisujących choroby psychiczne i zaburzenia psychiczne. Warto przy tym nadmienić, że każdy z wymienionych obszarów posiada jeszcze kilka podtypów, które nierzadko znacznie się między sobą różnią. Każdy posiada również określone kryteria do spełnienia, niezbędne by można było postawić daną diagnozę. Oznacza to, że występowanie danego objawu nie przesądza o diagnozie zaburzenia, a diagnoza zaburzenia – że występuje ten właśnie objaw. To samo tyczy się wszystkich grup zaburzeń psychicznych i chorób psychicznych.

Poniżej prezentujemy skrócony opis kilku podkategorii grupujących najczęściej występujące zaburzenia psychiczne.

Zaburzenia neurorozwojowe

Zaburzenia neurorozwojowe (znane często pod nazwą całościowe zaburzenia rozwojowe ) to jedna z grup zaburzeń psychicznych wymienionych w nowej wersji ICD. Mieszczą się tam:

• zaburzenia rozwoju intelektualnego,
• rozwojowe zaburzenia mowy lub języka,
• zaburzenia ze spektrum autyzmu,
• rozwojowe zaburzenia uczenia się,
• rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej,
• zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością (szerzej kojarzone jako ADHD) oraz stereotypie.

Już sama nazwa „rozwojowe” zwraca uwagę na charakter przypadłości. Często objawy pojawiają się już w wieku dziecięcym i dotyczą trudności w różnych sferach życia. Zależnie od podjednostki, mogą to być na przykład: zaburzenia zachowania spowodowane nadpobudliwością przy ADHD, problemy przy nawiązywaniu kontaktów społecznych przy spektrum autyzmu, specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka przy podgrupie „językowej”.

Geneza zaburzeń neurorozwojowych nie została jeszcze dobrze poznana. Wszystko wskazuje jednak na to, że są one wrodzone. Badacze często dyskutują na temat genetycznego podłoża schorzeń, a także czynników środowiskowych, takich jak wiek rodziców w chwili poczęcia dziecka czy zatrucie metalami ciężkimi (na przykład rtęcią) w okresie prenatalnym.

Schizofrenia lub inne pierwotne zaburzenia psychotyczne

Do kolejnej podgrupy zaburzeń psychicznych według klasyfikacji ICD-11 należą zaburzenia typu schizofrenii i sama ta choroba. W skład tego zestawu wchodzą: schizofrenia, zaburzenie schizoafektywne, zaburzenia schizotypowe, ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne oraz zaburzenia urojeniowe.

Schizofrenia i pokrewne jej zaburzenia psychiczne przeważnie uaktywniają się po raz pierwszy u młodych dorosłych. Do głównych objawów należą zaburzenia myślenia oraz zaburzenia zachowania i emocji. Chory na schizofrenię miewa halucynacje – omamy słuchowe i wzrokowe, zmienia się jego zachowanie, niekiedy – choć nie zawsze – pojawiają się nietypowe zachowania lub agresja. Postrzeganie rzeczywistości bywa mocno zaburzone. Niestety, schizofrenia jest chorobą o charakterze przewlekłym. Jednak dzięki wysoko rozwiniętej farmakologii można utrzymywać ją w stanie remisji.

Jak objawia się ta choroba psychiczna? Schizofrenia czy podobne jej zaburzenie psychiczne zazwyczaj mają silne podłoże genetyczne. Czasami wpływ ma również infekcja przebyta w okresie prenatalnym. Nie bez znaczenia pozostają jednak czynniki środowiskowe. Samo „obciążenie genetyczne” nie musi oznaczać, że wystąpi choroba czy zaburzenie psychiczne. Według badaczy złym predyktorem jest ubóstwo lub trauma przeżyta w dzieciństwie. Mogą one spowodować, że w przyszłości u osoby z genami schizofrenii wystąpi choroba psychiczna.

Dużo mówi się także o zależności między używaniem substancji psychoaktywnych a wystąpieniem schizofrenii lub zaburzeń psychicznych „z kręgu” psychotycznego. Badacze wskazują na fakt, że nadużywanie alkoholu, zażywanie środków psychodelicznych, amfetaminy i innych substancji psychoaktywnych rzeczywiście potrafi doprowadzić do pojawienia się epizodu psychotycznego lub nawrotu schizofrenii. Wciąż nie do końca wiadomo jednak, jaki jest dokładny mechanizm tego wpływu – istnieje wiele teorii, a naukowcy zastawiają się, która z nich jest najwłaściwsza.

Zaburzenia nastroju

Zaburzenia i choroby psychiczne występujące w tej podkategorii są powszechnie znane. Dwie główne subkategorie to: zaburzenia dwubiegunowe i inne z nimi związane oraz zaburzenia depresyjne. Istnieją również pomniejsze subkategorie – to na przykład zaburzenia nastroju, które pojawiły się pod wpływem substancji psychoaktywnych, przykładowo zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu.

W przypadku zaburzeń dwubiegunowych najbardziej znana jest oczywiście choroba dwubiegunowa (wcześniej: choroba afektywna dwubiegunowa lub zaburzenie afektywne dwubiegunowe), występująca w kilku wariantach. Objawia się ona występowaniem na zmianę epizodów manii i depresji. Dla odmiany, „samą” depresję nazywamy chorobą jednobiegunową. To najbardziej rozpoznawalne zaburzenia nastroju.

Zaburzenia afektywne są częstszymi zaburzeniami psychicznymi w naszym społeczeństwie. Na ich pojawienie się wpływ mają zarówno czynniki psychologiczne, jak i biologiczne – często genetyczne, które ujawniają się pod wpływem środowiska. Przykładowo, do pojawienia się epizodu depresyjnego może doprowadzić poczucie bycia gorszym i niska samoocena. Depresję i chorobę afektywną dwubiegunową (dziś już bez słowa „afektywna” w nazwie) leczy się przy pomocy odpowiednich farmaceutyków: najczęściej leków antydepresyjnych, antylękowych i stabilizatorów nastroju. Bardzo ważna jest również rola odpowiednio dobranej psychoterapii.

Zaburzenia lękowe lub związane z lękiem

Zaburzenia lękowe i pokrewne (kiedyś znane jako zaburzenia nerwicowe) to zaburzenia psychiczne, które trapią ogromną część społeczeństwa. Objawy zaburzeń psychicznych z tej podkategorii to przede wszystkim lęki i fobie, utrudniające nieraz codzienne funkcjonowanie. Zaburzenia nerwicowe zwykle mają charakter przewlekły.
Obecnie do tej podgrupy zaliczamy:

• zaburzenie lękowe uogólnione,
• zaburzenie paniczne,
• agorafobię,
• fobię swoistą,
• zaburzenie związane z lękiem społecznym,
• zaburzenie związane z lękiem separacyjnym,
• mutyzm wybiórczy.

Zaburzenia nerwicowe to problem, do którego często przyczyniają się czynniki osobowościowe. Mogą być to również genetyczne predyspozycje, ale bardzo duża jest rola środowiska – traumy, negatywne wspomnienia z dzieciństwa i przebyte choroby, mogą wywołać tego rodzaju zaburzenie psychiczne. W leczeniu największą rolę odgrywa psychoterapia. Jednak często zaburzenia lękowe wymagają dodatkowego wsparcia w postaci farmakoterapii. Leczenie farmakologiczne opiera się na stosowaniu leków przeciwlękowych i antydepresyjnych.

Inne zaburzenia psychiczne

W klasyfikacji ICD-11 znajdziemy również inne kategorie grupujące zaburzenia psychiczne, a w nich takie podkategorie i jednostki, jak:

• zaburzenia osobowości (wśród których wyróżniano kiedyś również specyficzne zaburzenia osobowości);
• zaburzenia odżywiania – w tym zaburzenia łaknienia (kiedyś opisywane jako część kategorii o nazwie zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi);
• zaburzenia preferencji seksualnych;
• organiczne zaburzenia psychiczne wywołane czynnikami fizycznymi (na przykład wynikające z dysfunkcji mózgu);
• zaburzenia identyfikacji płciowej (choć większy nacisk położony jest na biologiczne podłoże problemu);
• zaburzenia snu.

Warto zauważyć, że zaburzenia snu są również rozpatrywane od strony podłoża fizjologicznego. Psychiatria skupia się głównie na grupie, jaką są nieorganiczne zaburzenia snu.

Zaburzeniami psychicznymi, do których ostatnio podejście diagnostów zmieniło się najbardziej, są zaburzenia osobowości. Niegdyś osobne, rozgraniczone jednostki chorobowe, dziś zaburzenia osobowości są rozpatrywane bardziej pod kątem nasilenia objawów. To zaburzenie psychiczne, które pojawia się w toku rozwoju: często towarzyszą mu zaburzenia zachowania, ale i problemy emocjonalne czy interpersonalne. Zaburzenia związane z tym obszarem często są leczone przede wszystkim przy użyciu psychoterapii, choć niekiedy niezbędne jest wzmocnienie jej również farmakoterapią.

Jak rozpoznać chorobę psychiczną?

Rozpoznanie zaburzenia psychicznego często nie jest proste. Nierzadko choroby psychiczne są podejrzewane nie przez pacjenta, a przez zaniepokojonych bliskich. Czasami są one widoczne (na przykład zaburzenia zachowania), ale w wielu zaburzeniach psychicznych jednostka cierpi w ukryciu. Niekiedy zaburzenia psychiczne ukrywają się również pod postacią somatyczną (i w drugą stronę: na przykład otępienie naczyniowe jest mylone z chorobą psychiczną).

Przyczyny chorób psychicznych są różnorodne – najczęściej jest to miks czynników biologicznych i środowiskowych. To co istotne, to to, że zaburzenia rozwoju psychicznego i ogólne kłopoty ze zdrowiem psychicznym można leczyć. Leczeniem chorób psychicznych zajmuje się lekarz psychiatra, zazwyczaj przy pomocy psychologa, przyglądając się trudnościom w indywidualnym funkcjonowaniu dotkniętej problemem osoby. Każdą chorobę psychiczną można i należy objąć odpowiednią opieką psychiatryczno-psychologiczną. Leczenie chorób psychicznych znacząco poprawia komfort życia pacjenta i jego codzienne funkcjonowanie, a dobre zdrowie psychiczne procentuje w przyszłości, pozwalając nam starzeć się w pełni czynności umysłowych.