Depresja egzogenna (reaktywna) – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest depresja egzogenna?

W psychiatrii wyróżnia się wiele postaci depresji . Jeden z podziałów – swoją drogą coraz rzadziej stosowany – wyróżnia depresję endogenną oraz egzogenną. Czym te dwa zaburzenia różnią się od siebie?

O depresji endogennej (zwanej również psychogenną, wtórną bądź sytuacyjną) mówi się wtedy, gdy zaburzenie nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, tj. na jego wystąpienie nie mają wpływu stresory takie jak np. utrata pracy czy śmierć bliskiej osoby. Depresja endogenna może wynikać z zaburzeń funkcjonowania mózgu, układu hormonalnego albo nerwowego.

Podłożem depresji egzogennej jest natomiast doświadczenie trudnych albo wręcz traumatycznych wydarzeń. Tego typu zaburzenie częściej dotyka osoby cechujące się chwiejnością emocjonalną, nieśmiałością, nadwrażliwością, a także wycofaniem społecznym. Niektóre źródła łączą zwiększone ryzyko wystąpienia depresji reaktywnej z trudnym dzieciństwem.

Przyczyny depresji egzogennej

Nie sposób wymienić wszystkich zdarzeń i sytuacji życiowych, które mogą wywołać depresję egzogenną – dużo zależy od doświadczeń danej jednostki, jej osobowości, wrażliwości czy doświadczanego wsparcia. Wiadomo już jednak, że niektóre czynniki zewnętrzne w większym stopniu niż inne zwiększają ryzyko wystąpienia choroby.

Depresja egzogenna a śmierć bliskiej osoby

Badania dowodzą, że do wystąpienia zaburzeń depresyjnych może przyczynić się doświadczenie utraty bliskiej osoby. Z jednego z nich wynika, że w miesiąc po śmierci bliskiego objawy depresyjne można zdiagnozować u 42% żałobników, a 11 miesięcy później – u 16%. Aż 47% badanych w ciągu roku od straty doświadcza poważnego epizodu depresyjnego (dla porównania w grupie kontrolnej było to zaledwie 8%). Należy zaznaczyć, że objawy depresji związane z żałobą są zazwyczaj ciężkie i długotrwałe.

Na ryzyko wystąpienia depresji egzogennej szczególnie narażone są bardzo młode osoby, które straciły rodzica. Z badań wynika, że w ciągu dwóch miesięcy od śmierci tak bliskiej osoby aż 25% dzieci i nastolatków doświadcza epizodu depresji, podczas gdy występowanie objawów choroby w grupie kontrolnej szacuje się na 1%.

Depresja reaktywna a nowotwór złośliwy

Jednym z czynników, który w znaczącym stopniu zwiększa ryzyko rozwinięcia się depresji egzogennej, jest zachorowanie na raka. Źródła wskazują, że aż u jednego na czterech pacjentów onkologicznych występują objawy wskazujące na depresję reaktywną.

Depresja egzogenna najczęściej diagnozowana jest u pacjentów z guzami trzustki, tarczycy oraz mózgu, najrzadziej natomiast występuje ona u osób zmagających się z rakiem prostaty oraz czerniakiem.

Jednocześnie należy zauważyć, że depresja ma znaczący wpływ na przebieg leczenia choroby nowotworowej. Z badań wynika, że może ona zwiększyć śmiertelność pacjentów nawet o 39%. Stąd też niezwykle ważne jest, aby terapia takich pacjentów obejmowała nie tylko leczenie nowotworu, ale także wsparcie psychiczne.

Depresja reaktywna a rozwód

Depresja reaktywna może rozwinąć się również u osób rozwodzących się. Ryzyko wystąpienia zaburzenia nie jest jednak równe dla wszystkich rozwodników – rośnie ono przede wszystkim u tych osób, które w przeszłości chorowały już na depresję i wynosi wówczas 60%. Dla porównania ryzyko wystąpienia depresji egzogennej u osób rozwodzących się, które nigdy wcześniej nie cierpiały na tego typu zaburzenia, wynosi zaledwie 10%.

Depresja egzogenna a niepłodność

Kolejnym czynnikiem, który zwiększa ryzyko zachorowania na depresję egzogenną, jest doświadczanie niepłodności. W zależności od źródeł, prawdopodobieństwo zachorowania u kobiet nieskutecznie starających się o dziecko szacuje się na od 35% do aż 56%. Co istotne, aż 1 na 10 kobiet zmagających się z niepłodnością zgłosiła myśli samobójcze lub próby odebrania sobie życia.

Depresja egzogenna a traumatyczne wydarzenia

Udział w traumatycznych wydarzeniach, takich jak wypadek samochodowy, także zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych. Prawdopodobieństwo zachorowania w takim przypadku szacowane jest na od 7,8% do 63%, przy czym w zdecydowanej większości źródeł jest to więcej niż 30%.

Warto nadmienić, że depresja egzogenna to nie jedyny możliwy negatywny skutek uczestnictwa w wypadku. Równie często pacjenci zgłaszają objawy zespołu stresu pourazowego , a także zwiększony poziom uogólnionego lęku.

Depresja reaktywna a bezrobocie

Ryzyko wystąpienia depresji reaktywnej jest wyższe u osób bezrobotnych, przy czym dotyczy to zarówno osób dojrzałych, jak i dopiero wchodzących w dorosłość.

W tym przypadku na wystąpienie objawów zaburzeń afektywnych ma wpływ nie tylko pogarszająca się sytuacja finansowa danej osoby, ale również narastający u niej lęk o przyszłość, obniżenie samooceny czy poczucie osamotnienia.

Depresja egzogenna a przejście na emeryturę

Niektóre czynniki, które mogą przyczyniać się do występowania depresji egzogennej, są dość zaskakujące – jest to na przykład… przejście na emeryturę. Można by przypuszczać, że zakończenie etapu pracy zawodowej i możliwość poświęcenia się hobby czy częstego odpoczywania pozytywnie wpływają na nastrój i samopoczucie – badania jednak temu przeczą.

Z 10-letniego badania, którego wyniki ukazały się w 2018 roku w magazynie Psychiatry Research wynika, że osoby, które przechodzą na emeryturę, są bardziej narażone na wystąpienie objawów depresyjnych niż te, które pozostają zatrudnione. Prawdopodobnie wynika to z nowego rytmu dnia, samotności, zmniejszenia dochodów, a także poczucia bycia niepotrzebnym.

Objawy depresji egzogennej

Objawy depresji reaktywnej i endogennej są bardzo podobne i są to:

• obniżenie nastroju; występowanie stanów smutku, przygnębienia, niemożności odczuwania radości, szczęścia i satysfakcji, a także – w niektórych przypadkach – zobojętnienie;
• spowolnienie tempa myślenia;
• osłabienie pamięci;
• poczucie niesprawności intelektu, trudności z koncentracją;
• odczuwanie lęku, niepokoju (często bez konkretnej przyczyny, lęk ma charakter uogólniony);
• spłycenie snu i skrócenie go bądź przeciwnie – nietypowa senność, ciągłe zmęczenie;
• wahania samopoczucia w ciągu dnia; wielu chorych z depresją najgorzej czuje się od razu po przebudzeniu, wieczorem natomiast ich nastrój się poprawia;
• labilność emocjonalna;
• zaburzenia łaknienia, spadek masy ciała (w niektórych przypadkach może wystąpić „zajadanie” złego samopoczucia i zwiększenie wagi);
• częste odczuwanie gniewu, rozdrażnienia, zniecierpliwienia;
• negatywna ocena samego siebie (obniżenie poczucia wartości);
• silne poczucie winy;
• poczucie beznadziei, myślenie o przyszłości w ciemnych „barwach”;
• objawy psychosomatyczne (kołatania serca, bóle brzucha, bóle głowy, nudności, biegunki);
• nadużywanie substancji psychoaktywnych i alkoholu;
• izolowanie się od innych;
• myśli samobójcze;
• podejmowanie prób samobójczych (szacuje się, że zamachy samobójcze są przyczyną śmierci 15-25% chorych na depresję).

Leczenie depresji egzogennej

W ogromnej większości przypadków leczenie depresji może odbywać się w warunkach ambulatoryjnych i dotyczy to zarówno pacjentów zmagających się z depresją endogenną, jak i depresją egzogenną. Jedynie u nielicznych pacjentów konieczna jest hospitalizacja (zazwyczaj wtedy, kiedy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że dana osoba odbierze sobie życie).

Ambulatoryjne leczenie depresji opiera się na regularnych wizytach pacjenta u psychiatry oraz psychologa. Innymi słowy – niezbędna jest zarówno farmakoterapia, jak i psychoterapia.

Lekarze psychiatrzy mają obecnie dostęp do całego wachlarza leków, co pozwala na wybranie tego najbardziej optymalnego dla danego pacjenta z depresją reaktywną czy endogenną. Warto jednak nadmienić, że ocena skuteczności działania preparatu może nastąpić nie wcześniej niż po dwóch, a najlepiej po czterech tygodniach od rozpoczęcia jego zażywania. Po pierwszym epizodzie depresji należy przyjmować leki przez około sześć miesięcy, po drugim – dwa lata. Nawracające epizody sugerują potrzebę wdrożenia leku na stałe.

Wszystkim pacjentom chorującym na depresję, niezależnie od rodzajów zaburzeń, zaleca się również podjęcie psychoterapii . Obecnie za najskuteczniejszą w leczeniu tego typu chorób uznaje się terapię poznawczo-behawioralną, choć ostateczna decyzja w kwestii wyboru metody leczenia zależy oczywiście od psychologa bądź psychoterapeuty.