Osobowość neurotyczna – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest osobowość neurotyczna?

Osobowość neurotyczna nie jest – wbrew powszechnemu przekonaniu – chorobą ani zaburzeniem. To raczej zestawienie kilku konkretnych cech charakteru: niezrównoważenia emocjonalnego, wysokiego poziomu lęku, przygnębienia, a także niskiej samooceny.

Osoby o neurotycznej osobowości często odczuwają napięcie emocjonalne, charakterystyczne są dla nich również zaburzenia nastroju – dość szybko przechodzą od zadowolenia lub euforii w rozdrażnienie albo panikę. Często doświadczają gniewu, czują się nierozumiane i atakowane, wyolbrzymiają znaczenie różnych sytuacji życiowych i wielokrotnie je analizują.

Przeciwieństwem dla neurotyczności jest stabilność emocjonalna. Charakteryzuje ona osoby o łagodnym usposobieniu, pozytywnie nastawione do życia oraz ludzi i odporne na stres.

Przeczytaj też: Paraliż senny – przyczyny, objawy, leczenie

Osobowość neurotyczna w psychologii

Neurotyczność, zwana również negatywną emocjonalnością, stanowi element niemal każdego z głównych modeli osobowości. Szczególnie warto wspomnieć tutaj o dwóch najbardziej popularnych, tj. o modelu stworzonym przez Eysencka oraz o tzw. „wielkiej piątce”, czyli pięcioczynnikowym modelu autorstwa Costa i McCrae.

Osobowość neurotyczna w modelu Eysencka

Według Eysencka, twórcy teorii temperamentu, osobowość zależy od nasilenia cech w trzech wymiarach: psychotyczności, ekstrawersji oraz neurotyczności. Każdy z tych wymiarów stanowi kraniec kontinuum: biegunem przeciwnym do ekstrawersji jest introwersja, przeciwieństwem neurotyczności jest natomiast równowaga emocjonalna. Na krańcach kontinuum psychotyczności (która została wprowadzona do teorii jako ostatnia) stoją patologia psychiczna oraz uspołecznienie.

Model ten pozwala wyróżnić cztery typy osobowości:

• melancholik (osoba neurotyczna i introwertyczna);
• choleryk (osoba neurotyczna i ekstrawertyczna);
• sangwinik (osoba ekstrawertyczna i zrównoważona emocjonalnie);
• flegmatyk (osoba introwertyczna i zrównoważona emocjonalnie).

Zgodnie z teorią Eysencka nie mamy większego wpływu na własny temperament – rozwój poszczególnych cech osobowości zależy bowiem od różnic w funkcjonowaniu systemu nerwowego (u niektórych jest on reaktywny, u innych – labilny).

Sprawdź też: Czym jest narkolepsja?

Neurotyczność w modelu Costa i McRae

Neurotyczność stanowi również ważną składową osobowości w modelu „wielkiej piątki”, który został opracowany przez Paula Costę i Roberta McCrea. Charakteryzują ją skłonność do przeżywania negatywnych emocji oraz duża podatność na stres. Pozostałe elementy „wielkiej piątki” to: ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość oraz sumienność.

Według twórców modelu wymienione czynniki są niezmienne, uniwersalne i mają podłoże genetyczne – czyli są dziedziczone.

Czytaj również: Wysoko wrażliwa osobowość, wysoko wrażliwe dziecko – co to znaczy?

Podłoże kształtowania się osobowości neurotycznej

Nie tylko Eysenck, Costa i McRea próbowali ustalić czynniki, które wpływają na kształtowanie się osobowości neurotycznej. Kwestie te od lat zajmują również innych uczonych, dzięki czemu obecnie wiemy już, że:

• Neurotyczność jest dziedziczna, aczkolwiek szacunki co do odziedziczalności są różne w poszczególnych grupach wiekowych.

Dla przykładu szacuje się, że za neurotyczne cechy osobowości u nastolatków i młodych dorosłych aż w 50-60% odpowiadają geny; w późniejszych latach życia wpływ na pojawienie się takich cech ma już raczej środowisko i otoczenie.

• Na wykształcenie się osobowości neurotycznej wpływ ma również środowisko.

Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje środowisk: wspólne dla członków rodziny oraz pozarodzinne. Na wykształcenie się osobowości neurotycznej mogą wpłynąć oba z wymienionych. Wśród przyczyn neurotyzmu związanych ze środowiskiem wspólnym wymienia się np. natrętne rodzicielstwo, doświadczanie różnego typu nadużyć, brak religijnego wychowania oraz niskie zaangażowanie rodziców.

Czynnikiem środowiskowym pozarodzinnym może być np. udział jednego członka rodziny w wypadku komunikacyjnym.

Przeczytaj też: Wpływ psychiki na życie seksualne człowieka

Osobowość neurotyczna a płeć i wiek

Choć popularne teorie psychologiczne wskazują, że cechy osobowości neurotycznej są stałe, badania temu przeczą. Wynika z nich, że ich natężenie jest najsilniejsze w późnym okresie dojrzewania i nieco spada w dorosłości.

Neurotyczna osobowość częściej występuje u kobiet, a także u osób o niskim statusie społeczno-ekonomicznym.

Czytaj również: Fobia społeczna – przyczyny, objawy, leczenie domowe, test na fobię

Osobowość neurotyczna – zróżnicowanie geograficzne

Badania wskazują na geograficzne zróżnicowanie występowania neurotyczności. Co ciekawe, z jednego z nich wynika, że spośród badanych 49 krajów to właśnie w Polsce zamieszkuje najwięcej osób o negatywnej emocjonalności. Najwięcej osób zrównoważonych emocjonalnie mieszka w Burkina Faso, pod względem ekstrawersji przoduje Australia, otwartości – Rosja, ugodowości – Indie, a sumienności – Niemcy.

To też może Cię zainteresować: Kim jest narcyz? Rodzaje osobowości narcystycznej

Osobowość neurotyczna – objawy

U ludzi z osobowością neurotyczną najczęściej występują następujące cechy:

• częste odczuwanie negatywnych stanów emocjonalnych (złość, frustracja, gniew);
• dążenie do perfekcji; osoby neurotyczne nie akceptują kompromisów, nie tolerują też bylejakości;
• zamartwianie się; wysoki poziom neurotyczności sprawia, że dana przez całe życie jest w stanie „gotowości” – przygotowana na nieszczęścia i konflikty;
• wyolbrzymianie różnych sytuacji; sytuacje stresowe, które dla neurotyka są źródłem negatywnych emocji, dla innych nie mają aż tak dużego znaczenia;
• tendencja do rozpamiętywania zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości;
• brak odporności na stres;
• ciągłe uczucie niepokoju;
• trudności w relacjach z innymi ludźmi, konfliktowość, doszukiwanie się złych intencji (z drugiej strony osobowość neurotyczną cechuje silne pragnienie akceptacji);
• częste odczuwanie poczucia winy;
• brak wiary w siebie;
• nieśmiałość, wycofanie;
• zmienność nastrojów;
• przesadne skupianie się na swoich problemach, wyolbrzymianie własnych trudności;
• silna potrzeba akceptacji, miłości i czułości; taki typ osobowości pragnie być lubiany przez wszystkich dookoła;
• silna obawa przed odrzuceniem albo porzuceniem; osobowość neurotyczna jest wysoko skorelowana z zazdrością o partnera.

Czytaj również: Skutki stresu – jak długotrwały stres wpływa na zdrowie?

Jakość życia ludzi z osobowością neurotyczną

Jak łatwo można się domyślić, osobowość neurotyczna negatywnie wpływa na jakość życia. Neurotyk żyje w poczuciu ciągłego zagrożenia, jest wrogo nastawiony wobec świata, co ostatecznie obraca się przeciwko niemu. Ma wygórowane potrzeby, nierealistyczny obraz innych osób, brakuje mu elastyczności i często czuje się skrzywdzony.

Czytaj również: Pulsowanie w głowie – jakie są przyczyny uczucia pulsowania w głowie?

Ludziom o neurotycznej osobowości często dokucza poczucie winy, jednocześnie jednak brak im pewnej pokory – są waleczni i kłótliwi. Cechują się również niską odpornością na stres, w obliczu banalnych sytuacji wpadają w silne, negatywne stany emocjonalne.

Jako że do cech osobowości neurotyka należy również zbytnie koncentrowanie się na sobie, bywa on męczący dla innych, co ostatecznie sprawia, że jego pragnienie bycia lubianym pozostaje niezaspokojone.

Zobacz też: Czym są zniekształcenia poznawcze i jak sobie z nimi radzić?

Osobowość neurotyczna a zdrowie psychiczne

Istnieją silne korelacje między osobowością neurotyczną a zaburzeniami psychicznymi. Neurotycy są bardziej narażeni na wystąpienie zaburzeń lękowych oraz depresji, a także – w przypadku, gdy neurotyczny charakter widoczny jest u nich już w wieku 16 lat – na schizofrenię .

Inne źródła dowodzą, że osoby z neurotycznym charakterem mają większą skłonność do popadania w nałogi, ponadto częściej cierpią na zaburzenia paniczne oraz różnego rodzaju fobie i nerwice (np. ciągle towarzyszące im poczucie zagrożenia sprawia, że czują silną potrzebę kontroli, co z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych).

Czytaj również: Psycholog, psychiatra czy psychoterapeuta? Do kogo po pomoc ze zdrowiem psychicznym?

Osobowość neurotyczna ˜– wpływ na zdrowie fizyczne

Osobowość neurotyczna ma wpływ nie tylko na kondycję psychiczną, ale również na zdrowie fizyczne. Z badań wynika między innymi, że osoby z trwałą tendencją do przejawiania wyżej opisanych zachowań są bardziej narażone na problemy z sercem, zaburzenia układu odpornościowego, astmę, wyprysk atopowy oraz zespół jelita drażliwego. Neurotyzm może również zmniejszać szanse na pokonanie raka. Z trwającego 25 lat duńskiego badania wynika, że u pacjentek onkologicznych o neurotycznym charakterze terapia rzadziej kończyła się sukcesem.

U osób o neurotycznej osobowości często występują również objawy psychosomatyczne: kołatania serca, bóle w klatce piersiowej, biegunki i zaparcia, bóle brzucha oraz bóle głowy.

Dobre strony osobowości neurotycznej

Oczywiście osobowość neurotyczna ma również swoje dobre strony. Dla przykładu neurotyków cechują mniejsze skłonności do podejmowania ryzykownych zachowań. Z badań wynika, że u młodzieży, u której stwierdzono cechy neurotycznej osobowości, rzadziej stwierdza się zachowania o charakterze przestępczym.

Osoby neurotyczne cechują się większą skłonnością do wyszukiwania potencjalnych zagrożeń w otoczeniu, dlatego też zwracają baczną uwagę na bezpieczeństwo (np. gdy mają małe dzieci).

Trudny charakter neurotyków może być przydatny w życiu zawodowym – jako że dążą do perfekcji i są bardzo odpowiedzialni, w większości przypadków są bardzo doceniani przez pracodawców.

Należy również zauważyć, że osobowość neurotyczna i związana z nią czujność niejako „zmusza” neurotyka do regularnego poddawania się badaniom diagnostycznym, zwłaszcza w przypadku pojawienia się niepokojących objawów. To powoduje, że choć neurotycy mają tendencję do narzekania na swój stan zdrowia, bywa on lepszy niż u innych osób.

Czytaj również: Stany lękowe – jak sobie pomóc, kiedy do psychiatry?

Jak leczyć osobowość neurotyczną?

W społeczeństwie utarło się błędne przekonanie, że osobowość neurotyczna jest zaburzeniem, tymczasem jest to po prostu pewien wariant osobowości. Innymi słowy – nie każdy neurotyk potrzebuje psychoterapii.

O potrzebie skorzystania z takiej pomocy warto pomyśleć wówczas, gdy konsekwencje neurotyzmu takie jak depresja, nerwica natręctw, zazdrość, wpadanie w negatywne stany emocjonalne, obniżenie własnej wartości czy dążenie do perfekcji graniczące z obłędem znacznie utrudniają życie.

W zależności od problemu, z którym zmaga się dana osoba, różne mogą być wskazania co do rodzaju psychoterapii, niemniej w większości przypadków za najbardziej korzystną uznaje się terapię poznawczo-behawioralną. Głównym jej celem jest nauczenie się właściwego interpretowania sytuacji, w których uczestniczy dana osoba, co przekłada się na zredukowanie doświadczanych objawów i podniesienie jakości życia.

Czytaj również: Nerwica neurasteniczna – objawy i leczenie nerwicy neurastenicznej