Terapia poznawczo-behawioralna – na czym polega i kiedy się ją stosuje?

Na czym polega psychoterapia poznawczo-behawioralna?

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to metoda leczenia zaburzeń psychicznych, która ma jasno określoną strukturę, wyznaczony odgórnie czas trwania i przewidywalną procedurę. Jest krótkoterminowa, zorientowana na cel i skupiająca się na teraźniejszości, a nie przeszłości.

Podejście poznawczo-behawioralne opiera się na założeniu, że wspólną cechą wielu problemów emocjonalnych i zaburzeń psychicznych jest występowanie charakterystycznych elementów: myśli automatycznych, schematów i zniekształceń poznawczych, które pośredniczą w utrwalaniu się specyficznych emocji i wpływają na zachowanie.

Innymi słowy: na nasze samopoczucie duży wpływ mają nie tyle sytuacje, których doświadczamy, ale sposób interpretowania wydarzeń. Osoba cierpiąca na zaburzenia psychiczne ma wykrzywiony odbiór otoczenia – jeśli np. ktoś jej bliski nie odbierze telefonu, to na skutek zniekształconego sposobu myślenia chory zacznie wyobrażać sobie najgorsze możliwe tego powody (wypadek, zawał) i wpadnie w panikę.

Wykształcenie się niewłaściwych wzorców reakcji może być konsekwencją przeżycia traumy, ale może mieć też związek ze stylem wychowania.

Terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najskuteczniejszych metod wykorzystywanych przy leczeniu zaburzeń psychicznych, których podłożem jest zaburzony sposób myślenia. Przy zastosowaniu odpowiednich technik terapeutycznych psychoterapeuta może zlikwidować utrwalone zachowania i nauczyć pacjenta nowych reakcji.

Historia psychoterapii poznawczo-behawioralnej

Psychoterapia poznawczo-behawioralna powstała w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Za twórcę pierwszego jej modelu (który szybko został rozwinięty i udoskonalony) uznaje się amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka.

Terapia CBT początkowo była stosowana głównie w leczeniu depresji. Z czasem jednak okazało się, że można ją stosować również w celu poprawy stanu zdrowia osób cierpiących na fobie, uzależnienia, zaburzenia osobowości czy zespół stresu pourazowego.

Czytaj również: Autofobia – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie lęku przed samotnością

Cel psychoterapii poznawczo-behawioralnej

Celem terapii poznawczo-behawioralnej jest zmiana sposobu myślenia pacjenta. Dzięki nabytej umiejętności prawidłowego interpretowania wydarzeń i wyciszania negatywnych myśli pacjent potrafi lepiej kontrolować swoje emocje i zachowania. Ma większą samoświadomość, co sprawia, w trudnej sytuacji potrafi skupić się na tym, co odczuwa i zmienić sposób myślenia na taki, który nie jest źródłem cierpienia.

Czytaj również: Choroba afektywna dwubiegunowa a borderline – podobieństwa i różnice

Terapia poznawczo-behawioralna: techniki

W trakcie trwania sesji terapii poznawczo-behawioralnej „rozbiera się” na części pierwsze każdą trudną sytuację, w której uczestniczył pacjent. Pozwala to na wyróżnienie bodźca (czyli na określenie punktu zapalnego danej sytuacji), sposób interpretowania bodźca, reakcję emocjonalną i odczucia fizyczne oraz samo zachowanie pacjenta.

Ponadto stosowane są takie techniki jak dialog sokratejski albo zapis myśli. Dialog sokratejski to praktyka oparta na stawianiu pytań przez terapeutę – robi on to w taki sposób, aby pacjent sam zorientował się, które z jego przekonań są fałszywe i powodują cierpienie. Podobny efekt uzyskuje się przez zapis myśli – notatki umożliwiają pacjentowi przyjrzenie się własnym myślom i emocjom z dystansu, zlokalizowanie błędów i zmianę zachowania.

Zobacz też: Czym są zniekształcenia poznawcze i jak sobie z nimi radzić?

Do pomocnych technik należy również wyznaczanie zadań domowych przez psychoterapeutę. To, w jak dużym stopniu udało się pacjentowi je wykonać, analizowane jest na kolejnym spotkaniu.

Warto wspomnieć, że przeprowadzono już badania nad skutecznością terapii poznawczo-behawioralnej prowadzonej w formie telemedycznej, czyli na odległość. Okazuje się, że zastosowanie wideokonferencji sprawia, że zarówno pacjent, jak i terapeuta mają poczucie rzeczywistego kontaktu terapeutycznego i tworzą wartościową relację, co przekłada się na wysoką skuteczność leczenia. Innymi słowy, „zdalna” psychoterapia działa dokładnie tak jak terapia „twarzą w twarz”.

Przeczytaj też: Czym jest programowanie neurolingwistyczne (NLP)?

Ile trwa terapia poznawczo-behawioralna?

Jak już zostało to wspomniane, terapia poznawczo-behawioralna ma swoją dobrze określoną strukturę. Wyznaczony jest nie tylko dokładny plan każdego spotkania, ale również liczba sesji.

Terapia poznawczo-behawioralna ma charakter krótkoterminowy – trwa od około 8 spotkań (w przypadku leczenia lęku panicznego), do około 25 spotkań w przypadku leczenia depresji. Sesje trwają około 50 minut i odbywają się jeden lub dwa razy w tygodniu.

Czytaj również: Psycholog, psychiatra czy psychoterapeuta? Do kogo po pomoc ze zdrowiem psychicznym?

Terapia poznawczo-behawioralna: kiedy się sprawdza?

Terapia poznawczo-behawioralna od lat wykorzystywana jest do leczenia depresji – badania dowodzą, że jest ona skuteczniejsza zarówno od technik relaksacyjnych, jak i innych psychoterapii, np. psychodynamicznej. Warto dodać, że przynosi ona oczekiwane efekty również w leczeniu depresji u dzieci i młodzieży. Metodę tę wykorzystuje się także w leczeniu zaburzeń lękowych różnego rodzaju.

Ponadto z dobrodziejstwa tej formy leczenia mogą korzystać osoby cierpiące na zespół stresu pourazowego – redukuje ona poczucie winy i zmniejsza nasilenie lęku. Metoda sprawdza się również w terapii zaburzeń osobowości oraz redukowaniu objawów i zmniejszeniu częstotliwości nawrotów schizofrenii , a także w przypadku zaburzeń odżywiania.

Wiadomo również, że terapia behawioralna może być stosowana u osób doświadczających trudności emocjonalnych, które występują na skutek chorób przewlekłych. Spotkania z terapeutą pozwalają wyciszyć stany lękowe i wypracować z pacjentem adekwatny obraz choroby oraz leczenia.

Inne przypadłości, których nasilenie może zmniejszyć dobrze prowadzona psychoterapia behawioralna to bezsenność, hazard czy nawet zaburzenia seksualne.

Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej

Psychoterapia poznawczo-behawioralna obecnie uznawana jest za „złoty standard” leczenia wielu zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń lękowych i depresji. Jej skuteczność została potwierdzona wieloma badaniami naukowymi.

To też Cię może zainteresować: Escitalopram – wskazania do stosowania

Co ważne, obecnie wiadomo już, że skuteczność terapii behawioralnej może być porównywalna do skuteczności niektórych leków. Obie metody leczenia prowadzą do zmian w zakresie aktywności mózgowej. Obserwowane w badaniach obrazowych zmiany, które zachodzą na skutek omawianej psychoterapii to między innymi:

• obniżenie metabolizmu glukozy w głowie jądra ogoniastego;
• obustronne obniżenie przepływu krwi w ciele migdałowatym, hipokampie, środkowej i przedniej korze skroniowej;
• zmniejszenie nadakatywności zakrętu przyhipokampowatego oraz prawej grzbietowo-bocznej kory przeczołowej;
• zmniejszenie aktywności przedniego zakrętu obręczy i wyspy.

Podsumowując, ze względu na udokumentowaną skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej i szybką poprawę stanu zdrowia pacjentów, metoda ta słusznie znajduje się wśród tzw. terapii „pierwszego rzutu” w rozmaitych schorzeniach, a jej stosowanie zalecają największe stowarzyszenia ds. zaburzeń psychicznych na świecie.

Czytaj również: Stany lękowe – jak sobie pomóc, kiedy do psychiatry?