Choroba afektywna dwubiegunowa a borderline – podobieństwa i różnice

Choroba afektywna dwubiegunowa – co to jest?

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to poważne zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem epizodów depresji, manii/hipermanii lub tzw. epizodów mieszanych. Między nimi następują okresy bezobjawowe lub z objawami o niewielkim, niewpływającym na funkcjonowanie danej osoby nasileniu.

Wyróżnia się następujące podtypy choroby afektywnej dwubiegunowej:

• choroba afektywna dwubiegunowa typu I: między licznymi epizodami depresji występują mniej liczne epizody manii,
• choroba afektywna dwubiegunowa typu II: liczne epizody depresyjne rozdzielone są jednym lub kilkoma epizodami hipomanii,
• choroba afektywna typu III: epizody depresji, manii lub hipomanii następują na skutek zażywania leków przeciwdepresyjnych,
• typ III wraz z półmanią lub hipomanią: na skutek nadużywania alkoholu albo substancji psychoaktywnych,

Zobacz też: Różnice między hipomanią a manią

• choroba afektywna sezonowa: epizody manii lub hipomanii występują wiosną i latem, podczas gdy objawy depresji – jesienią i zimą,
• cyklotymia: dystymia występuje na przemian z hipomanią.

Pierwsze objawy ChAD najczęściej występują przed 40. rokiem życia (zazwyczaj między 28. a 35. rokiem życia). Wyróżnia się dwie podgrupy tego typu zaburzenia – te z wczesnym początkiem (przed 30. rokiem życia), w których występują epizody depresyjne i maniakalne, a także te z późnym początkiem (po 40. roku życia), w których najczęściej występują epizody depresyjne oraz hipomanialne. Objawy hipomanii mają mniejsze nasilenie niż symptomy manii, stąd też osoby, u których zdiagnozowano ChAD o późnym początku, rzadziej wymagają hospitalizacji [1]. ChAD występuje z równą częstotliwością u kobiet i mężczyzn.

Sprawdź też: Zespół Cushinga – przyczyny, objawy, leczenie

Borderline – czym jest zaburzenie osobowości z pogranicza?

Osobowość pograniczna typu borderline to wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych, ocenie osoby własnej i afektach oraz z zaznaczoną wybuchowością [2]. Innymi słowy, jest to rodzaj osobowości, w którym występują objawy z pogranicza zaburzeń psychotycznych i nerwicowych, czyli nadmierna impulsywność, negatywne postrzeganie świata oraz ambiwalentność nastroju.

W zależności od współwystępowania cech innych zaburzeń, wyróżnić można kilka typów osobowości borderline. To między innymi [3]:

• osobowość borderline z cechami osobowości unikającej, depresyjnej lub zależnej; główne cechy to podporządkowywanie się, lęk przed odrzuceniem, brak poczucia bezpieczeństwa, bezradność, niepewność; u osób prezentujących ten typ osobowości dość często dochodzi do autoagresji oraz podejmowania prób samobójczych;
• osobowość borderline z cechami osobowości histrionicznej lub antyspołecznej; dominujące cechy to impulsywność, brak stałości, powierzchniowość, lekkomyślność, dramatyzowanie;
• osobowość borderline z cechami osobowości depresyjnej; główne cechy to nieufność, skrywanie emocji, częste napięcie, tendencje samobójcze;
• osobowość borderline z cechami osobowości bierno-agresywnej; dominujące cechy to: tendencja do narzekania, niepokój, zgorzknienie, odczuwanie zazdrości, łatwość wpadania w złość.

Rozpowszechnienie osobowości BPD ocenia się różnie. Dla przykładu, w populacji amerykańskiej osoby te mają stanowić od 2% do 6,4% społeczeństwa, ale już w brytyjskiej – aż 14,9% [3].

To też może Cię zainteresować: Czym charakteryzuje się osobowość neurotyczna?

Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny

Istnieje wiele teorii mających wyjaśniać etiologię występowania choroby afektywnej dwubiegunowej. Obecnie przypuszcza się, że pojawienie się jej objawów może mieć związek z [4]:

• zaburzeniami neuroprzekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym,
• czynnikami genetycznymi,
• schorzeniami somatycznymi; badania dowodzą, że zaburzenia depresyjne częściej diagnozowane są u osób cierpiących na choroby układu krążenia, zaburzenia hormonalne, nowotwory, choroby narządów miąższowych, choroby przewlekłe, choroby układowe, przewlekłe infekcje, infekcje wirusowe, niedobory witamin i przewlekłe zatrucia; zespoły maniakalne częściej występują natomiast u osób, które cierpią np. na nadczynność tarczycy, zespół Kleinego-Levina, zespół Klinefeltera, mocznicę, mononukleozę, choroby zwyrodnieniowe OUN, guzy mózgu czy zapalenie mózgu; nie wiadomo natomiast, czy przypadłości te są powikłaniem omawianych zaburzeń psychicznych, czy mają znaczenie w wyzwalaniu ich nawrotów;
• osobowością; wiadomo, że zachorowaniu na CHAD sprzyja osobowość cykloidalna oraz cechująca się wysokim poziomem neurotyzmu;
• stresującymi wydarzeniami życiowymi.

Przeczytaj też: Jakimi cechami charakteryzuje się osobowość anankastyczna?

Jednocześnie należy zauważyć, że w patogenezie ChAD większa jest rola czynników biologicznych – w tym genetycznych niż środowiskowych. Potwierdzają to badania nad bliźniętami jednojajowymi – zgodność zachorowania wynosi u nich aż 60-80% [2]. Wykazano również, że niektóre z genów predysponujących do ChAD mogą wchodzić w grupę genów predysponujących do schizofrenii [8].

Przeczytaj też o depresji egzogennej

Borderline – przyczyny

Podobnie jak w przypadku ChAD, tak i etiologia zaburzeń osobowości borderline nie jest do końca jasna. Niektóre teorie wskazują, że na pojawienie się objawów tego zaburzenia duży wpływ ma doświadczanie wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie. Inne traktują BPD jako postać zespołu stresu pourazowego – jedno z badań wskazało, że aż 81% osób z tego typu osobowością doświadczyło traumatycznych wydarzeń w przeszłości, między innymi przemocy fizycznej (71%) i wykorzystywania seksualnego (68%) [3].

Jednocześnie objawowa skuteczność niektórych leków normotynicznych, przeciwpsychotycznych i przeciwdepresyjnych wskazuje na biologiczne podłoże osobowości BPD [4].

Sprawdź, co to jest osobowość mnoga?

Choroba afektywna dwubiegunowa – objawy

W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej stwierdza się występowanie epizodów depresji, manii (lub hipomanii) albo epizodów mieszanych (rzadziej). Zazwyczaj u pacjentów występują liczne epizody depresyjne, które przeplatane są rzadszymi epizodami manii.

Objawy epizody depresyjnego:

• nastrój depresyjny (obniżone samopoczucie) przez większą część dnia, niemal codziennie,
• znacznie zmniejszone zainteresowanie wszystkimi lub niemal wszystkimi czynnościami albo odczuwanie o wiele mniejszej przyjemności wynikającej z tych działań przez większą część dnia, niemal codziennie,
• wyraźna utrata masy ciała bez stosowania diety lub przybieranie na wadze albo niemal codzienny spadek łaknienia lub wzrost apetytu,
• bezsenność lub nadmierna senność, niemal codziennie,
• zmęczenie lub brak energii, niemal codziennie,
• poczucie braku własnej wartości lub nadmierne czy nieadekwatne poczucie winy, niemal codziennie,
• zmniejszona zdolność do myślenia czy koncentracji albo niezdecydowanie, niemal codziennie,
• powtarzające się myśli o śmierci, powtarzające się myśli samobójcze bez konkretnego plany, próba samobójcza lub konkretny plan popełnienia samobójstwa.

Należy zauważyć, że dla zdiagnozowania epizodu depresyjnego pięć lub więcej objawów musi występować w ciągu co najmniej dwóch tygodni, przy czym co najmniej jeden z nich musi stanowić obniżenie się nastroju lub zmniejszenie zainteresowań [5].

To też może Cię zainteresować: Lęk separacyjny u dorosłych

Objawy epizodu maniakalnego:

• znacznie podwyższony nastrój, nieadekwatne, niepasujące do okoliczności poczucie radości i szczęścia, niemal euforii,
• zwiększony napęd psychoruchowy (zwiększona energia, brak potrzeby snu),
• tendencja do dominacji,
• pojawienie się urojeń (np. przekonania, że ma się „misję”),
• drażliwość w przypadku, gdy reszta otoczenia nie podziela radości osoby chorej albo forsuje jej plany,
• tendencja do natychmiastowego zaspokojania pragnień,
• narzucenie bliskim swoich potrzeb,
• utrudniony kontakt słowny – chory mówi bardzo dużo i bardzo szybko na skutek „gonitwy myśli”; nierzadko jego wypowiedzi są niezrozumiałe,
• brak krytycyzmu wobec własnych pomysłów, planów i zachowania,
• podejmowanie ryzykownych zachowań i impulsywnych czynności o fatalnych konsekwencjach (zwolnienie się z pracy, wzięcie dużego kredytu, uprawianie seksu z przypadkowymi osobami – bez zabezpieczenia itd.),
• bardzo wysoka samoocena.

Objawy epizodu hipomaniakalnego są podobne do objawów zespołu maniakalnego, z tym że są one mniej nasilone. Osoba chora ma podwyższony nastrój i zdecydowanie większą energię do działania w niemal wszystkich sferach funkcjonowania, ale zachowuje pewną kontrolę i krytycyzm. Dla przykładu, osoba w stanie hipomaniakalnym nie porzuci pracy i nie zaciągnie kredytu na 200 tysięcy złotych na otwarcie nieprzemyślanej działalności, ale zorganizuje dużą imprezę, na którą wyda kilka tysięcy złotych. Objawy hipomanii mogą być odbierane przez otoczenie pozytywnie, zwłaszcza że sama osoba chora podkreśla, że „wraca do życia” bądź „nadrabia zaległości”.

W przebiegu ChAD mogą wystąpić również epizody mieszane, czyli występowanie jednocześnie objawów depresyjnych i maniakalnych lub hipomaniakalnych.

Kryteria rozpoznawania choroby afektywnej dwubiegunowej to występowanie co najmniej dwóch nawrotów choroby, przy czym przynajmniej jeden musi być epizodem manii lub hipomanii, ewentualnie epizodem mieszanym. Jeżeli u danej osoby stwierdza się nawracanie wyłącznie objawów depresyjnych, wówczas diagnozuje się chorobę afektywną jednobiegunową, czyli po prostu depresję.

Zobacz też: Jak działa fluoksetyna i co się nią leczy?

Borderline – objawy

Kryteria rozpoznawania osobowości borderline są zdefiniowane zarówno w ICD-10, jak i DSM-V. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób o zaburzeniu świadczy występowanie przynajmniej trzech objawów typu impulsywnego, czyli [5]:

• zauważalna tendencja do nieoczekiwanego działania bez rozważania jego konsekwencji,
• zauważalna tendencja do kłótliwego zachowania i konfliktów z innymi, szczególnie gdy zachowanie danej osoby jest krytykowane,
• skłonność do wybuchów złości i przemocy,
• trudności w utrzymaniu jednego kierunku działań,
• niestabilność nastroju.

Ponadto dla postawienia diagnozy konieczne jest stwierdzenie występowania dwóch spośród poniższych objawów:

• zaburzony i niepewny obraz własnego „ja”,
• tendencja do wchodzenia w skomplikowane, niestabilne relacje,
• intensywne, nadmierne starania mające na celu uniknięcie porzucenia,
• powtarzanie gróźb samouszkodzenia ciała albo dokonywanie aktów autoagresji,
• niemal ciągłe uczucie pustki.

Kiedy można mówić o zaburzeniach osobowości borderline według DSM-V? Otóż wtedy, gdy u danej osoby występują:

• znaczne upośledzenie funkcjonowania interpersonalnego,
• zmienny obraz siebie, nadmierna samokrytyka,
• chroniczne uczucie pustki,
• niestabilność celów, potrzeb, planów i wartości.

Ponadto u osób z osobowością borderline można stwierdzić słabą umiejętność rozpoznawania uczuć i potrzeb innych ludzi, pewną nadwrażliwość – częste czucie się obrażonym, nieufność, skłonność do idealizowania innych, a następnie wycofywania się z relacji, a także obawę przed odrzuceniem.

Podsumowując – osobowość borderline cechuje duża labilność emocjonalna, niepokój, występowanie objawów depresyjnych, brak zahamowań oraz częste uczucie gniewu.

Przeczytaj również: Jak leczyć chorobliwą zazdrość?

Jakie są podobieństwa między chorobą afektywną dwubiegunową a osobowością borderline?

Kryteria rozpoznawania osobowości borderline i choroby afektywnej dwubiegunowej są bardzo podobne. W obu zaburzeniach stwierdza się u pacjentów wahania nastroju oraz uczucie pustki, symptomy depresyjne, impulsywność, niestabilny obraz samego siebie, problemy z utrzymaniem satysfakcjonujących relacji z innymi. Dla obu zaburzeń charakterystyczne jest również nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych, uszkadzanie ciała oraz pojawianie się myśli samobójczych i podejmowanie prób odebrania sobie życia.

Czytaj również: Psychoza poporodowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Jakie są różnice między chorobą afektywną dwubiegunową a osobowością borderline?

Podstawowa różnica między ChAD a BPD dotyczy charakteru przypadłości. Choroba afektywna dwubiegunowa jest – jak sama nazwa wskazuje – chorobą, BPD jest natomiast zaburzeniem osobowości.

Inne różnice, które często jest w stanie wychwycić jedynie dobry klinicysta, to między innymi:

• inne podłoże wahań nastroju: u osoby cierpiącej na ChAD zmiany nastroju bywają efektem zadziałania bodźców zewnętrznych, ale częściej wynikają ze zmian w pracy mózgu; w przypadku osobowości borderline za zmianę nastroju odpowiadają czynniki sytuacyjne,
• czas trwania wahań nastroju: mania lub depresja u osób cierpiących na ChAD mogą trwać tygodniami; w przypadku osoby BPD nastrój zmienia się po kilku godzinach,
• występowanie dodatkowych objawów w przypadku ChAD; są to zmiany długości snu, apetytu oraz libido,
• określaniu siebie; osoba z zaburzeniem osobowości ma ciągłe trudności z określeniem własnej tożsamości, w przypadku ChAD samoocena zmienia się w zależności od rodzaju epizodu,
• przyczyny lęku przed odrzuceniem; w przypadku BPD lęk przed odrzuceniem ma związek z negatywną samooceną i trudnościami w utrzymaniu dobrych relacji z innymi, osoby cierpiące na ChAD boją się natomiast odrzucenia, które może nastąpić w reakcji na informację o chorobie,
• częstotliwości występowania uzależnień – na uzależnienie od alkoholu cierpi niemal co druga osoba z osobowością borderline [6] i już „jedynie” co czwarta osoba chorująca na ChAD [7],
• nasilenie objawów depresyjnych; w przypadku BPD objawy depresyjne zazwyczaj trwają krócej i są mniej nasilone niż te występujące w ChAD.

Należy jednak zaznaczyć, że w niektórych przypadkach choroba afektywna dwubiegunowa współwystępuje z zaburzeniem osobowości typu borderline – wówczas opisane różnice mogą się zacierać.

Sprawdź: Dlaczego homeostaza jest tak ważna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu?

Jak leczy się chorobę afektywną dwubiegunową i zaburzenia z pogranicza osobowości?

Wiele osób zadaje sobie pytanie, dlaczego właściwie tak istotne jest, aby określić, czy pacjent cierpi na ChAD, czy może cierpi jednak na zaburzenia osobowości? Mianowicie jest to niezwykle ważne dla ustalenia skutecznej metody leczenia.

W przypadku zaburzeń osobowości borderline leczenie przy pomocy wielu klasycznych leków przeciwpsychotycznych i przeciwdepresyjnych jest mało skuteczne [5]. Co więcej, nie zawsze istnieje potrzeba ich stosowania – zdarza się, że poprawę funkcjonowania osób z zaburzeniami osobowości typu borderline uzyskuje się dzięki samej psychoterapii. Jeśli leki są już stosowane, to na krótko i w małej dawce, tylko w momentach kryzysowych.

Za chorobę afektywną dwubiegunową z dużym prawdopodobieństwem odpowiadają czynniki genetyczne i biologiczne, dlatego leki są bardziej skuteczne (należy przy tym wspomnieć, że u pacjentów chorujących na ChAD stosuje się inne preparaty niż u osób cierpiących na BPD). Pacjenci powinni je przyjmować cały czas – często do końca życia.

ChAD i borderline – częste pytania

O ChAD i osobowości typu borderline mówi się coraz częściej, niemniej ogólna wiedza społeczeństwa na temat tych zaburzeń wciąż pozostaje bardzo mała. Odpowiedzmy zatem na kilka najczęściej stawianych pytań.

• Czy osoby z borderline potrafią kochać?

Oczywiście, osoby cierpiące na zaburzenia osobowości z pogranicza potrafią kochać. Problem polega na tym, że kochają „za mocno” – są bardzo impulsywne, podejmują rozpaczliwe wysiłki w celu zatrzymania ukochanej osoby, a jednocześnie bywają męczące z powody częstych wahań nastroju. Niemniej można „nauczyć się” być z związku z osobą z BPD – poznanie tej choroby i wspólne starania o właściwe wyrażanie potrzeb mogą umożliwić prowadzenie satysfakcjonującego życia we dwoje.

• Zaburzenie z pogranicza osobowości – dlaczego taka nazwa?

Osobowość borderline to taka, w której występują dolegliwości z pogranicza zaburzeń psychotycznych i nerwicowych. Termin „osobowość z pogranicza” jest zatem skrótem. Jednocześnie samo pojęcie wskazuje, że dana osoba może przejawiać zachowania znajdujące się „na krawędzi” zachowań uznawanych za zdrowe.

• Czy związki osób z borderline mogą być udane?

Jak już zostało to wspomniane – tak, ale tylko pod pewnymi warunkami. Oboje partnerzy muszą intensywnie pracować nad związkiem. Partner osoby cierpiącej na borderline musi cechować się dużą odpornością na pewne jej zachowania, mieć świadomość, że wynikają one nie z cech charakteru, a właśnie z zaburzenia. Oczywiście z uwagi na omawiane utrudnienia tego typu związki są bardziej narażone na rozpad.

• Czy chorobę afektywną dwubiegunową można wyleczyć?

Choroba afektywna dwubiegunowa jest niewyleczalna. Niemniej zażywanie dobrze dobranych leków może wydłużać okresy remisji i zmniejszać nasilenie objawów w epizodach depresji lub manii.

• Czy CHAD się dziedziczy?

U krewnych pierwszego stopnia osób chorych na ChAD ryzyko zapadnięcia na tę samą chorobę rzeczywiście jest zwiększone. Trudno jednak oszacować, jak bardzo – niektóre źródła mówią o 9%, inne nawet o 20%. Należy jednak zauważyć, że nawet w przypadku gdy oboje rodzice cierpią na ChAD, mówi się jedynie o zwiększonym ryzyku zachorowania, a nie prostym dziedziczeniu. Innymi słowy – zawsze istnieje prawdopodobieństwo, że mimo obciążenia genetycznego dana osoba nie zachoruje.