Zespół Klinefeltera – czy można z nim żyć?

Co to jest zespół Klinefeltera?

Zespół Klinefeltera charakteryzuje się pojawieniem wady chromosomalnej występującej z częstotliwością 1 : 500, wyłącznie w populacji męskiej. Polega ona na obecności dodatkowego chromosomu X w kariotypie męskim (XXY, czasami również XX, XXXY lub XXYY). Anomalia ta należy do aneuploidii, czyli nieprawidłowej liczby chromosomów w pojedynczej komórce. Skutkuje charakterystycznymi cechami wyglądu, ale zmiennymi i raczej dyskretnymi. Choroba nie wpływa na intelekt, zdolność uczenia się czy ryzyko pojawienia się poważnych chorób w porównaniu z osobnikami o prawidłowym kariotypie.

Przyczyny zespołu Klinefeltera

Przyczyną zwielokrotnienia liczby chromosomów X w komórce w zespole Klinefeltera jest nondysjunkcja, czyli nierozejście się pary chromosomów homologicznych podczas podziału komórki (u dojrzewającego zarodka). Prowadzi to do wystąpienia podwójnej bądź potrójnej liczby żeńskich chromosomów płci w każdej komórce nowego organizmu.

W konsekwencji zmniejszona jest produkcja męskich hormonów (testosteronu), a co za tym idzie, zaburzony rozwój i funkcja męskich narządów płciowych, a także nieprawidłowości związane z drugo- i trzeciorzędowymi cechami płciowymi. Prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu Klinefeltera u dziecka wzrasta z wiekiem matki, ale zdarzają się przypadki spowodowane błędnym podziałem w komórce macierzystej gamety męskiej, co wiąże się z zaawansowanym wiekiem ojca.

Objawy zespołu Klinefeltera

Wygląd mężczyzn z kariotypem XXY nieznacznie tylko różni się od osobników z prawidłową liczbą chromosomów. O wiele więcej różnic można zaobserwować w przypadku zwielokrotnionej liczby chromosomów X w komórce (XXXY, XX). Najczęściej spotykane cechy fenotypowe w klasycznym zespole Klinefeltera to:

• zbliżona do endomorficznej budowa ciała (nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w miejscach charakterystycznych dla sylwetki kobiecej),
• kobieca budowa ciała (bez żeńskich narządów płciowych),
• charakterystyczna budowa klatki piersiowej (wąska) i miednicy (szeroka),
• wysoki wzrost,
• długie kończyny,
• skąpe owłosienie pachowe i łonowe,
• słaby zarost,
• powiększone zęby trzonowe,
• zrośnięcie palców rąk i/lub stóp (klinodaktylia),
• rozrost gruczołów piersiowych – ginekomastia (czasami wręcz z mlekotokiem),
• małe jądra,
• bezpłodność,
• nadwaga/otyłość.

Poziom intelektualny mężczyzn z zespołem Klinefeltera nie odbiega od normy lub jest nieznacznie obniżony. Ogólnie przyjmuje się zasadę, że wraz z kolejnym dodatkowym chromosomem X, poziom IQ spada o 15 punktów. W przypadku kwartetu chromosomów X (XXXXY) należy rozpoznać zespół Fraccaro, który nie jest odmianą zespołu Klinefeltera i różni się zaawansowanymi wadami budowy, zaburzeniami psychicznymi i obniżeniem ilorazu inteligencji.

U pacjentów z klasycznym zespołem Klinefeltera wyraźnie zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu germinalnego, raka sutka i osteoporozy. Często też chorują oni na cukrzycę i nadciśnienie tętnicze.

Diagnostyka i dziedziczenie zespołu Klinefeltera

Aby rozpoznać zespół Klinefeltera konieczne jest wykonanie badania kariotypu u dziecka. Badanie takie można przeprowadzić już u płodu, po nakłuciu jamy owodniowej (amniopunkcja) i pobraniu materiału genetycznego. Generalnie podstawą jest diagnostyka w laboratorium genetycznym.

Czasami obserwuje się nieprawidłowe cechy kliniczne, pomimo prawidłowego wyniku w badaniach kariotypu. Wówczas należy przeprowadzić badanie w kierunku wystąpienia mozaiki genetycznej (2 różne zestawy genów u jednego osobnika). Takie badanie również można wykonać prenatalnie, a nawet jest ono wskazane, gdy danej parze rodziców urodziło się już jedno dziecko z zespołem Klinefeltera bądź innym zespołem wad genetycznych.

Podczas planowania kolejnej ciąży rodzice powinni uwzględnić możliwość przenoszenia tej wady na potomstwo. Chociaż rodzice są całkowicie zdrowi, mogą w swoich gonadach produkować nieprawidłowe gamety, które po połączeniu podczas zapłodnienia, spowodują rozwój zarodka dziedziczącego daną wadę, ujawniającą się w jego wyglądzie. Dlatego ważne jest przeprowadzenie diagnostyki również u obojga rodziców, a także u rodzeństwa przyszłego potomka. Brak potwierdzonego mozaicyzmu nie wyklucza pojawienia się anomalii u kolejnego dziecka (może powstać de novo), jednakże znacznie zmniejsza to prawdopodobieństwo.

Leczenie zespołu Klinefeltera

Odwrotnie niż w innych przypadkach aberracji chromosomalnych, tutaj istnieje terapia, co prawda nie likwidująca przyczyny, jednakże prawie całkowicie znosząca skutki zaburzenia. Pacjentom z zespołem Klinefeltera poleca się przyjmowanie substytutów testosteronu od początku okresu dojrzewania do końca życia. Terapię powinno się rozpocząć w momencie spodziewanych pierwszych cech dojrzewania, które nie pojawiają się lub pojawiają się ze znacznym opóźnieniem.

Początkowo stosuje się małe dawki hormonów, stopniowo je zwiększając. Ma to symulować naturalny wyrzut testosteronu obserwowany w okresie pokwitania, co powoduje rozwój pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych. Dzięki tej metodzie chłopcy rozwijają się prawie całkowicie normalnie, ich budowa nabiera zdecydowanie bardziej męskich kształtów, pojawia się owłosienie zarówno pachowe, jak i łonowe, mutacja i wzrost libido. Niestety substytucja hormonalna nie leczy bezpłodności, gdyż jądra nadal, pomimo większych rozmiarów, nie produkują plemników.

Zespół Klinefeltera nie należy do ciężkich wad genetycznych. Głównym problemem dotyczącym dorosłych mężczyzn jest bezpłodność, niestety nieuleczalna. U nieleczonych pacjentów występują zaburzenia dojrzewania, co może stać się przyczyną trudności w życiu społecznym, a w konsekwencji wycofania z życia publicznego i depresji (zdarza się to jednak bardzo rzadko). Dlatego tak ważna w tym przypadku jest wcześnie podjęta hormonoterapia. Istotną rolę odgrywają systematyczne badania profilaktyczne w kierunku nowotworów, a także regularna kontrola poziomu glukozy we krwi i ciśnienia tętniczego.