Osobowość anankastyczna – przyczyny, objawy i leczenie niezdrowego perfekcjonizmu

Jak zachowuje się osoba anankastyczna?

Osoba anankastyczna jest bardzo skrupulatna i sumienna, chce być idealna pod każdym względem i bardzo źle znosi krytykę. Z tego powodu ma tendencje do pracoholizmu. Wielokrotnie sprawdza, czy zadanie zostało dobrze wykonane, jest pedantyczna, a jeżeli ma podwładnych – ma tendencję do nieustannego kontrolowania innych.

Praca rzadko sprawia jej przyjemność. W swoim dążeniu do doskonałości jest perfekcyjnie umęczona, prawie nigdy nie jest w pełni zadowolona z efektów swojej (i innych) pracy. Zazwyczaj uważa, że „mogło być lepiej”. Najczęściej nie ma na nic czasu, nieustannie oceniając i poprawiając siebie i innych. Nadmierna koncentracja na pracy zwykle idzie w parze z odmawianiem sobie przyjemności i z wycofywaniem się z życia towarzyskiego.

To też może Cię zainteresować: Kim jest narcyz? Rodzaje osobowości narcystycznej

Osobom anankastycznym towarzyszy stale odczuwany lęk przed ryzykiem i przed zmianą, dlatego kurczowo trzymają się tego, co dobrze znają. Z tego powodu są również nadmiernie ostrożne i mają skłonność do zabezpieczania się na „wszelki wypadek”. Towarzyszą temu problemy z podejmowaniem decyzji oraz planowaniem celów i zadań w bardzo długiej perspektywie.

Anankaści prowadzą na ogół „życie jak w zegarku”, w rytmie harmonogramów i regulaminów. Najlepiej czują się wykonując standardowe, rutynowe działania w sytuacji, w której reguły są jasno określone.

Zobacz też: Cechy osobowości unikającej

Cechy osobowości anankastycznej

• Nadmierne przeżywanie wątpliwości i nadmierna ostrożność.
• Perfekcjonizm przeszkadzający w wypełnianiu zadań.
• Koncentracja na szczegółach, regulaminie, porządkowaniu, organizowaniu lub schematach postępowania.
• Sztywność i upór.
• Nadmierna sumienność.
• Zaniedbywanie przyjemności i kontaktów interpersonalnych.

Jak anankaści funkcjonują w rodzinie i w związkach?

Osoba anankastyczna najbardziej boi się tego, że straci to, co bezpieczne i znane, i będzie musiała przestawić się na inne tory w myśleniu i działaniu. To właśnie lęk przed utratą kontroli jest powodem, dla którego osoba anankastyczna kurczowo trzyma się przeszłości w różnych dziedzinach życia, takich jak tradycje rodzinne, moralność czy religia. Często taka postawa prowadzi do dogmatyzmu, przesadnego moralizatorstwa albo manifestuje się konfliktem międzypokoleniowym.

Jeżeli osoba z anankastycznym zaburzeniem osobowości jest rodzicem, będzie starała się kontrolować dzieci i, podobnie jak z siebie, z nich również rzadko będzie zadowolona. W wychowaniu wprowadza surowe zasady i narzuca dyscyplinę. Rodzic często wydaje polecenia, które wyraźnie wskazują nie tylko na kontrolę, ale także na próbę utrzymania ustalonego przez siebie porządku. Często pojawiają się pytania: „O której wracasz do domu? Miałeś być o dziewiątej, spóźniłeś się 5 minut!”, „Co to za bałagan w tym pokoju? Za pół godziny ma być wszystko posprzątane, inaczej pochowam ci wszystkie zabawki!”. To typowe polecenia i pytania zadawane dzieciom w sytuacjach, kiedy naruszają wytyczane im normy. Rodzic anankastyczny jest też niezwykle wymagający. Zazwyczaj reaguje nerwowo. Charakterystyczne są stwierdzenia: „Masz słabe świadectwo, musisz się bardziej postarać”, „Dopóki nie poprawisz stopni, masz szlaban na komputer, telewizję i wyjścia z domu”.

To też może Cię zainteresować: Inteligencja emocjonalna – czym jest?

Osoba cechująca się osobowością anankastyczną potrafi większość czasu spędzać w pracy. W kontaktach z rodziną bywa bardzo restrykcyjna, często nie okazuje ciepła i serdeczności, ograniczając się do wydawania rozkazów. Potrzeba ustalonego ładu wywołuje złość nawet w sytuacji, jeżeli jakaś rzecz nie leży na „swoim miejscu”.

Anankaści mają świadomość, że aby zapewnić sobie awans społeczny, muszą ciężko pracować – początkowo w szkole, na studiach, a w końcu w pracy. Zawsze starają się być najlepsi. Taki ciągły stan gotowości wywołuje zmęczenie i rozdrażnienie, tym bardziej, że często rodzina nie potrafi w ich mniemaniu docenić wysiłków i starań, by zapewnić im wysoki standard życia.

Objawy towarzyszące – obsesje kompulsje

Nadmierny perfekcjonizm często uaktywnia również skłonności do obsesji i kompulsji (wykonywania przymusowych czynności), np.:

• ustawicznego sprawdzania czystości swoich rąk,
• permanentnego sprzątania mieszkania (z powodu brudnej plamki na blacie kuchennym, drobinek kurzu na podłodze).
• obsesyjnego kontrolowania swojej wagi (pod postacią anoreksji i bulimii. Zaburzenia odżywiania są często pochodnym zaburzeniem związanym z wzorcem anankastycznym).

Objawy te mogą się również manifestować obsesyjną zazdrością.

Natrętne myśli związane z możliwą zdradą, osobę z osobowością anankastyczną potrafią doprowadzić do sprawdzania komórki partnera, przeglądania plików w komputerze czy kontroli podczas obecności poza domem (anankaści w takiej sytuacji są zdolni dzwonić kilkanaście razy dziennie). Często takie zachowanie skutkuje rozpadem związku.

Leczenie zaburzeń anankastycznych

Leczenie zaburzeń anankastycznych jest, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, trudne i długotrwałe. Potrzebna jest długoterminowa psychoterapia. Najlepsze wyniki osiąga się, stosując podejście poznawczo-behawioralne, polegające na rozpoznaniu i zmianie destrukcyjnych przekonań i dysfunkcyjnych wzorców myślenia i zastąpieniu ich konstruktywnymi, pożądanymi.