Skrupulatyzm – na czym polega ta odmiana nerwicy natręctw?

Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne i natręctwa?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder), w skrócie OCD, zwane także nerwicą natręctw , należą do zaburzeń niejednorodnych. Charakteryzują się takimi objawami, jak: powtarzające się, niechciane i natrętne myśli (obsesje), wyobrażenia oraz impulsy o irracjonalnej treści. Przez wywoływanie niepokoju wewnętrznego, zmuszają one daną osobę do wielorazowego wykonywania pewnych czynności (kompulsji). Odczuwanie przymusu ich wykonania powoduje u chorego lęk, niepokój oraz napięcie.

Szacuje się, że na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne cierpi około 2-3% populacji, co stawia je na czwartym miejscu zachorowalności wśród zaburzeń psychicznych. Co ciekawe, myśli o analogicznej treści występują okazjonalnie także u ludzi zdrowych. U chorych różnica polega na niskiej możliwości wpływu na obsesje oraz wysokiej częstotliwości pojawiających się, natrętnych myśli. Ponadto, chorzy na OCD przypisują duże znaczenie swoim lękom, a przez to narażają się na cierpienia psychiczne.

Jakie mogą być rodzaje natręctw?

Natręctwa mogą występować jako jednostkowe lub zbiorcze obsesje, a także jako same kompulsje lub połączone z obsesjami. Są one związane z czynnikami kulturowymi. Najczęściej natręctwa dotyczą:

• stanu zdrowia,
• seksu,
• kwestii utrzymania porządku,
• religii,
• moralności,
• sprawowania kontroli.

Pacjenci z nerwicą natręctw charakteryzują się często, m.in.:

• myśleniem abstrakcyjnym, często magicznym;
• skłonnością do uogólniania;
• odczuwaniem przymusu kontrolowania, który ma ich chronić przed potencjalnymi niebezpieczeństwami i porażkami, a także poczuciem winy;
• sztywnym systemem wartości;
• uporem, sumiennością czy pedantycznością.

Czym jest skrupulatyzm?

Skrupulatyzm jest podtypem zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Może on występować jako odrębne zaburzenie lub też razem z innymi podtypami OCD. Skrupulatyzm stoi na piątym miejscu pod względem częstotliwości występowania wśród rodzajów zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

Za jego cechę charakterystyczną uznaje się obsesję na punkcie wyznawanej religii lub uznawanych norm moralnych. Manifestuje się ona odczuwaniem nadmiernych obaw przed naruszeniem jakichkolwiek zasad danej doktryny czy systemu etycznego. Przy czym, osoby cierpiące na skrupulatyzm mają problem z obiektywną oceną swojego postępowania, które przeważnie uznają za złe. Do tego dochodzą irracjonalne obawy przed karą za swoje domniemane nieodpowiednie zachowania i czyny.

Pojęcie sumienia skrupulanckiego

Ze skrupulatyzmem łączy się pojęcie sumienia skrupulanckiego, charakterystycznego nie tylko dla ludzi wierzących, ale także ateistów. Wynika ono przede wszystkim z zaburzeń w samoocenie moralnej. Osoby z sumieniem skrupulanckim, zwane skrupulatami mają problem z odróżnianiem dobra od zła. Charakteryzują się lękową i negatywną, a także nieadekwatną oceną swoich czynów.

Przyczyny skrupulatyzmu

Skrupulatyzm, tak jak inne rodzaje zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, to złożone zaburzenie, które może mieć kilka przyczyn. Jedną z nich są zaburzenia równowagi szlaków neuroprzekaźniczych, związanych z działaniem dopaminy, kwasu glutaminowego oraz serotoniny.

Poza tym, wśród przyczyn skrupulatyzmu można wyróżnić:

• ostrą reakcję na stres lub przeżyte doświadczenia i urazy, np. poporodowe;
• zaburzenia adaptacyjne;
• niskie poczucie własnej wartości;
• sprzyjający typ osobowości anankastycznej, czyli nakierunkowanej na zachowania charakterystyczne dla perfekcjonizmu;
• konflikty psychologiczne i inne trudne do rozwiązania problemy.

Objawy skrupulatyzmu

Objawami charakterystycznymi dla skrupulanta są:

• nieustanne wątpliwości, co do własnych osądów;
• trudności w podejmowaniu decyzji;
• odczuwanie lęku oraz obsesyjnych myśli, związanych z rzekomo popełnionym grzechem lub złamaną zasadą moralną;
• podwyższona wrażliwość;
• neurotyczne, obiektywnie niczym nieuzasadnione poczucie winy;
• spędzanie dużej ilości czasu na przymusowych czynnościach;
• silna potrzeba przestrzegania odgórnie narzuconych norm;
• nieuzasadniony lęk przed karą boską lub inną.

Jaki wpływ na codzienność chorego ma skrupulatyzm?

Skrupulatyzm zdecydowanie pogarsza samoocenę, co z kolei przekłada się na zaburzenie relacji interpersonalnych, a to wpływa na obniżenie jakości życia.

Niepewność i nieustanny niepokój sprawiają, że osoba cierpiąca na skrupulatyzm jest niepewna oraz zalękniona. Często towarzyszą jej także stany depresyjne, spowodowane cierpieniem psychicznym. Takie osoby mają poczucie nierealności świata i przejawiają agresję wobec swojej osoby. Są także stale zajęte, ponieważ natrętne czynności zabierają im mnóstwo czasu.

Zauważalne przez innych objawy mogą stać się przyczyną wykluczenia z danej grupy społecznej poprzez wyśmiewanie zachowań, uznanych za nienormalne oraz napiętnowanie samego chorego.

Czy skrupulatyzm się leczy?

W leczeniu skrupulatyzmu z pewnością pomocna będzie psychoedukacja, która w tym przypadku ukierunkowana będzie na wzmacnianie samooceny oraz łagodzenie postaw samokrytycyzmu.

Stosuje się też różne techniki poznawcze, polegające na zmianie błędnych wyobrażeń i poszerzaniu perspektyw chorego.

Pozytywne efekty może przynieść terapia poznawczo-behawioralna, nacelowana na wystawianie chorego na wybrany bodziec, a następnie próbie powstrzymania reakcji.

Poza psychoterapią konieczne może być leczenie psychiatryczne lekami przeciwdepresyjnymi, które hamują zwrotny wychwyt serotoniny, czyli SSRI, takimi jak np. fluoksetyna czy escitalopram.