Wyrzuty sumienia – czym są, dlaczego występują, jak się pozbyć poczucia winy?

Czym są sumienie i wyrzuty sumienia?

Sumienie można rozumieć jako psychiczny mechanizm adaptacyjny czy kompas moralny, który wyznacza kierunki działań. To jeden z regulatorów zachowań moralnych. Określa, czy popełniony uczynek był dobry czy zły. W przypadku wskazania tego drugiego pojawiają się wyrzuty sumienia, które z kolei wiążą się z poczuciem winy.

Sumienie to wieloaspektowe zjawisko, które charakteryzuje indywidualny system wartościowania, uzależniony, m.in. od: przyjętego systemu wartości i wyznawanych w społeczeństwie standardów moralnych. Można wyróżnić dwa główne rodzaje sumienia: etyczne i moralne.

Wyrzuty sumienia dotyczą niemal każdego człowieka i można je zdefiniować jako karę od sumienia za niewłaściwe, zgodnie z jego wytycznymi, postępowanie. Wyrzuty sumienia pojawiają się po uświadomieniu sobie lub uświadomieniu nam przez innych, że spowodowało się czyjąś krzywdę lub źle się postąpiło. W związku z wyrzutami sumienia można wyróżnić: prawdziwe poczucie winy i nieadekwatne poczucie winy.

Powszechność wyrzutów sumienia wyraża się, m.in. w kolokwialnych powiedzeniach i metaforach. Jest ich około 300, a najpopularniejsze z nich, to:

• „gryzie mnie sumienie”,
• „sumienie to groźne zwierzę”,
• „głos sumienia”.

Wyrzuty sumienia są doznaniami różnorodnymi i zindywidualizowanymi. Mogą powodować emocje, takie jak np.:

• obrzydzenie lub niechęć do siebie,
• smutek,
• obniżenie samooceny,
• poczucie wstydu,
• poczucie winy,
• lęk,
• gniew,
• złość na siebie.

Z jakich powodów pojawiają się wyrzuty sumienia?

Źródła poczucia winy mogą być różne. Każda emocja, której przypisze się negatywną ocenę moralną, może stać się źródłem poczucia winy. Tak twierdzi wybitny amerykański psychoterapeuta i psychiatra Aleksander Lowen. Uważa on także, że poczucie winy wiąże się z emocjami naturalnymi. Na przykład, jeśli nie dochodzi do pełnego wyrażania jakichś emocji, skutkuje to brakiem satysfakcji, co może przerodzić się w gniew, z powodu którego odczuwa się poczucie winy.

Sferą, która z różnych przyczyn często wywołuje poczucie winy, jest seksualność. Przykładów można tu podać bez liku. Wyrzuty sumienia związane są, np. z masturbacją czy odczuwaniem pożądania seksualnego. Inną płaszczyzną, na której tle dochodzi do wyrzutów sumienia, jest chęć odczuwania różnego rodzaju przyjemności, chociażby przez znalezienie czasu na swoje zainteresowania i potrzeby. To przykład typowo irracjonalnych, lecz jakże częstych przyczyn wyrzutów sumienia, odczuwanych najczęściej przez mamy.

Co zrobić, gdy ma się wyrzuty sumienia i jak je wyciszyć?

Sposób radzenia sobie z wyrzutami sumienia zależy od rodzaju winy. Kiedy doszło do popełnienia winy obiektywnej, trzeba dobrowolnie poddać się karze oraz zadośćuczynić wyrządzoną krzywdę. Trudniej wyciszyć wyrzuty sumienia w przypadku winy subiektywnej, czyli dotyczącej przekroczenia własnych norm. Trzeba bowiem zacząć od rozpoznania jej źródła, a następnie przeanalizować własny system wartości i zestawić go z oczekiwaniami innych. To dłuższy proces, któremu obok przyznania się do popełnienia błędu, powinna towarzyszyć samoakceptacja. Oznacza to, że tak w przypadku siebie, jak i innych ludzi – należy potępiać dany czyn, a nie człowieka.

W przypadku gdy w żaden sposób nie można pozbyć się poczucia winy, warto skorzystać z pomocy psychologa lub psychoterapeuty . Przedłużające się poczucie winy jest niebezpieczne, ponieważ skłania do zachowań autodestrukcyjnych oraz destrukcyjnych. Wynika to z tego, że blokuje naturalne procesy samoregulacji.

Jednakże kompletny brak poczucia winy też nie jest dobry. Każdy przecież popełnia błędy w swoim życiu, a jeśli ich nie dostrzega, to znaczy, że coś jest nie tak. Poczucie winy można postrzegać jako konstruktywny drogowskaz, który wskazuje, w jakim kierunku należy, a w jakim nie należy podążać.

Czym jest nieuświadomione poczucie winy i jakie są jego następstwa?

Nieuświadomione poczucie winy najczęściej jest skutkiem błędów rodzicielskich, których odbiorcami są dzieci. W dorosłym życiu mierzą się one z nieuświadomionym i bezpodstawnym poczuciem winy, które można rozpoznać po pewnych charakterystycznych zachowaniach, takich jak:

• nadmierna pogoń za produktywnością i osiągnięciami;
• niezdolność do odczuwania przyjemności;
• niepohamowana pogoń za rozrywkami.

Skutkiem wywoływania u dzieci nieustannego poczucia winy jest zaniżenie ich samooceny w przyszłości. Najczęściej wymaga ono terapii psychologicznej, która pozwoli dotrzeć do źródeł problemu.

Chroniczne poczucie winy – konsekwencje

Nieuzasadnione poczucie winy destrukcyjnie wpływa na sferę psychiczną człowieka. Ciągłe wyrzuty sumienia unieszczęśliwiają i prowadzą, m.in. do depresji. Tłumią też naturalny, kreatywny potencjał i dostrzeganie swoich zalet. Kolejnymi negatywnymi aspektami przewlekłego poczucia winy są, np.:

• bezradność,
• skłonność do samokarania,
• działania destrukcyjne,
• podatność na manipulację,
• przewlekły stres.

Czy wyrzuty sumienia są chorobą?

Wyrzuty sumienia nie są stanem chorobowym, choć przeżywane przez dłuższy okres, mogą być tak samo wyniszczające dla organizmu. W takich sytuacjach wpływają zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne. Obniżają odporność organizmu, przez co w większym stopniu niż normalnie narażony jest on na zachorowanie. Poza tym, jak wspomniano wcześniej, permanentne poczucie winy obniża nastrój i może prowadzić do groźnej dla zdrowia i życia depresji.

Oczywiście poczucie winy nie zawsze jest złe. Zdrowe poczucie winy pozwala kształtować charakter, poprzez doskonalenie jego cech i pracę nad sobą.