Manipulacja – czym jest. Techniki manipulacji

Manipulacja – wywieranie wpływu

Termin manipulacja pochodzi z języka łacińskiego (manipulatio – manewr, fortel). Jest to taka forma wywierania wpływu na jednostki lub grupy ludzi, dzięki której wykonują one wolę manipulatora. To również umiejętność rządzenia innymi ludźmi i znajomość zasad dowodzenia grupą czy jednostką tak, aby działały one nieraz wbrew własnemu interesowi, za to zgodnie z wolą manipulatora.

Ofiara manipulacji zazwyczaj nie jest świadoma tego, jak działa manipulant. Manipulowani często działają na własną szkodę. Cele manipulatora mogą być bardzo różne – od osobistych (na przykład w związku), przez finansowe, aż do politycznych. Manipulowanie w społeczeństwie jest używane za zjawisko niewłaściwe i za wyjątkowo nieetyczne zachowanie. Mimo to manipulacja psychologiczna jest często spotykana w codziennym życiu – na przykład w relacjach rodzinnych, a także w czasie prowadzenia negocjacji.

Wywieranie wpływu – kiedy staje się manipulacją?

Nie zawsze potrafimy rozpoznać manipulację emocjonalną. Najprościej można tym mianem określić takie zjawisko, w którym manipulant wykorzystuje swoją przewagę lub manipulowany jest wyjątkowo podatny. Obydwa te warunki ułatwiają manipulację innymi. Łatwiej jest manipulować osobą altruistyczną czy naiwną. Ofiarą manipulacji często stają się osoby ufne.

Z kolei manipulacja psychologiczna to często domena osób bez skrupułów i mocno skoncentrowanych na celu. Posługują się one manipulacją, by go uzyskać, bez względu na negatywne konsekwencje, nie patrząc na drugą osobę i nie licząc się z emocjami innych.

Manipulacja stosowana jest w wielu obszarach codziennego życia. Od zakupów, gdzie często nieświadomie ulegamy słowom znającego techniki manipulacji sprzedawcy, przez kampanie wyborcze, gdzie wierzymy w obietnice bez pokrycia w rzeczywistości, po manipulację w bliskich związkach, gdzie manipulowanie drugim człowiekiem ma skłonić partnera do określonych działań. W każdym typie takiego zachowania manipulant posługuje się manipulacją dla osiągnięcia własnych celów.

Techniki manipulacji – jakie to zachowania?

Czym jest manipulacja emocjonalna? Manipulowanie innymi najlepiej wyjaśnić za pomocą przykładów. Bez względu na temat manipulacji pewnie metody i zachowania są bowiem takie same. Co do nich należy?

Najbardziej oczywistą techniką wydaje się oczywiście kłamstwo. To jednak nie tylko mówienie nieprawdy, ale też zatajanie informacji. W przypadku wyrzutów często pojawia się odpowiedź „nie pytałeś/aś”. To przerzucenie odpowiedzialności za sytuację na ofiarę i wzbudzanie poczucia winy. Tego typu zachowania często wprawiają drugą osobę w stan dezorientacji. Ofiara czuje, że być może konsekwencje sytuacji to również efekt jej zaniedbań. To jeden z charakterystycznych przykładów manipulacji.

Manipulacja to także usilne zaprzeczanie i udawanie, że nie zrobiło się nic złego. Niekiedy pewność siebie sprawcy jest tak duża, że w niektórych przypadkach udaje mu/jej się sprawnie ukryć prawdziwe intencje. Zachowania takie zazwyczaj cechują osoby, dla których charakterystyczny jest brak empatii. Ten czynnik stanowi istotną rolę w przypadku manipulacji – manipulatorzy często mają świadomość tego, że krzywdzą innych ludzi. Mimo to kontynuują zachowanie dla własnych korzyści.

Manipulacja emocjonalna – przykłady

Inny rodzaj manipulacji opiera się nie tyle na zatajaniu prawdy, ile na wmawianiu drugiej osobie odmiennego niż w rzeczywistości znaczenia danego faktu, często umniejszając jego wartość. Manipulant twierdzi, że dana kwestia nie jest aż tak ważna, jego działania nie były tak krzywdzące, a znaczenie manipulacji jest błahe i nieistotne.

W efekcie takiej manipulacji druga osoba staje się zagubiona i nie wie, co myśleć. Pewność siebie sprawcy broniącego swojego zachowania ma tu kluczowe znaczenie i może przekonać oponenta do zmiany zdania i własnych opinii. Manipulant często tworzy przy tym złudzenie, że to druga osoba ma całkowity wpływ na zmianę swojej decyzji.

Może być również na odwrót – manipulatorzy wmawiają drugiej osobie, że drobna rzecz, którą ta powiedziała lub zrobiła, ma ogromne znaczenie i prowadzi do negatywnych konsekwencji. Takie zachowanie i manipulowanie emocjami ma często nakłonić oponenta do zmiany zachowania lub zdania. Stosując manipulację emocjonalną tego rodzaju, manipulant wywołuje poczucie winy u ofiary z powodu jej własnego zachowania. W konsekwencji decyduje się ona postąpić inaczej.

Jeszcze inną charakterystyczną manipulację stanowi odwracanie uwagi, by manipulować percepcją odbiorcy. Taką manipulacją często posługują się ludzie, którzy zmieniają temat, gdy tylko rozmowa schodzi w pobliże newralgicznego obszaru, unikają odpowiedzi lub odpowiadają niejasno i ogólnikowo.

Manipulacja psychologiczna – techniki manipulacji

Manipulacja ciekawi psychologów społecznych od dawna. Na podstawie badań wyróżnili kilka najpopularniejszych technik manipulacji, które spotykamy w codziennym życiu. Wiedza na ich temat pozwala na zwrócenie uwagi na pewne sygnały w otoczeniu i ułatwia rozpoznanie, kiedy zachowanie drugiej strony to manipulacja emocjonalna. Umożliwia również zmniejszenie skłonności do poddania się wywieraniu wpływu i zmiany decyzji.

• Jedną z nich jest reguła niedostępności, która sprawia, że bardziej atrakcyjne wydają nam się rzeczy mniej dostępne. Manipulacja taka często stosowana jest w sprzedaży, gdzie podkreśla się na przykład, że zostały już ostatnie sztuki danego towaru i nie będzie go można więcej kupić.
• Inna metoda manipulacji to reguła zaangażowania, wykorzystująca skłonność do podążania za działaniem, w które już się zaangażowaliśmy. Manipulant nieraz wykorzystuje ją w bliskim związku, gdzie druga osoba jest w stanie więcej wybaczyć ze względu na liczne poświęcenia, które już poniosła w związku z relacją.
• Kolejna metoda to reguła lubienia i sympatii. Tu manipulacja oparta jest na naszej naturalnej skłonności do chętniejszego ulegania osobom, które już znamy i lubimy. Często wykorzystują ją marki, zapraszając do współpracy reklamowej gwiazdy, artystów czy sportowców. Choć manipulacja ta w dzisiejszych czasach wydaje się oczywista, ciągle jej ulegamy, chętniej kupując produkt reklamowany przez ulubioną aktorkę czy najlepszego piłkarza.
• Jeszcze inna manipulacja oparta jest na zjawisku znanym jako reguła wzajemności. Jej podłoże tkwi w wewnętrznej skłonności do odwzajemniania się za to, co już dla nas zrobiono. Nieraz jest to manipulacja emocjonalna stosowana przykładowo w rodzinach, gdzie rodzice wymagają od dziecka dużych poświęceń ze względu na wszystko, co dla niego wcześniej zrobili.

Ludzie mają naturalne skłonności do ulegania manipulacji. Mimo to da się z nią walczyć. Jeśli wiemy, jak wygląda manipulacja, na czym polegają jej techniki i kiedy ludzie ją stosują, jesteśmy w stanie się z nią uporać. Manipulacja jest zjawiskiem znanym od zarania ludzkości, jednak walka z takimi zachowaniami nie musi być przegrana. Wykształcenie w sobie odpowiedniej asertywności pomoże nam skutecznie uniknąć manipulacji i nie dać się oszukać.