Empatia – co to jest, cechy, czy można się jej nauczyć

Czym jest empatia?

Empatia jest umiejętnością emocjonalnego zrozumienia tego, co druga osoba czuje. Jest ona możliwa dzięki obserwacji oraz zdolności do wczuwania się w uczucia drugiej osoby, rozumienia ich, a także przewidywania działań. Warto podkreślić, że empatia obejmuje zarówno emocjonalne, automatyczne, jak wyuczone reakcje.

Wyraz empatia pochodzi z greki od słowa empatheia, które oznacza „współczucie w cierpieniu”, związane ze wzniosłością, które prowadzi do katharsis, czyli punktu kulminacyjnego, którym jest oczyszczenie duchowe.

Empatia jest relacją, do zaistnienia której potrzeba dwojga osób: czującej oraz współodczuwającej. Może być ona zarówno pozytywna, związana z sympatią i miłością, jak i negatywna, związana z niechęcią czy nienawiścią. Na potrzeby niniejszego artykułu omówiono empatię w znaczeniu pozytywnym.

Empatia a współczucie – różnice

W zrozumieniu empatii ważne jest jej odróżnienie od współczucia. Empatia jest emocjonalną umiejętnością do przyjmowania stanu psychologicznego innej osoby. Umożliwia właściwą reakcję na jej stan. Natomiast współczucie to identyfikowanie się z czyimś nieszczęściem, które wiąże się z zagrożeniem emocjonalnego wyczerpania.

Jaka jest rola neuronów lustrzanych w zachowaniach empatycznych?

Za sprawą obecności neuronów lustrzanych mózg potrafi automatycznie odtworzyć zarówno ruchy i zachowanie innej osoby, jak i jej doznania oraz emocje.

Prawidłowe działanie neuronów lustrzanych umożliwia reagowanie na emocje innej osoby, analogicznie jakby dotyczyły własnych uczuć i doświadczeń. Kluczowe jest jednak przy tym rozumienie poszczególnych emocji. Jeśli ktoś nie doznał nigdy jakiegoś uczucia, będzie miał trudności w zrozumieniu go u innych.

Istotny jest także wpływ negatywnych uczuć doświadczanych przez jednostkę, w tym np. stresu na zdolność wczuwania się w przeżycia innych. Pod ich wpływem zdolność empatii maleje.

Podział empatii

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje empatii:

• poznawczą, w której spogląda się na świat z perspektywy innej osoby lub też kultury, co prowadzi do większej otwartości, a zarazem tolerancji na świat i ludzi. Jej cechą jest brak nadmiernej identyfikacji emocjonalnej. Ten rodzaj empatii jest pożądany w różnego typu relacjach terapeutycznych;

• emocjonalną, w której człowiek wczuwa się w uczucia oraz emocje innej osoby. Ten typ empatii silniej predysponuje do pomocy innym niż empatia poznawcza.

Co ciekawe, empatia nie musi mieć zawsze wydźwięku pozytywnego, choć głównie tak bywa postrzegana. Zdarzają się przypadki, kiedy nie jest ona powiązana z życzliwością i sympatią, a wręcz z niechęcią do osoby, w której uczucia się wnika. Taki rodzaj empatii nazywa się wrogą czy też negatywną.

Dlaczego warto być empatycznym?

Empatia pozytywna jest postrzegana jako atrybut osobowościowy. Należy do cenionych umiejętności interpersonalnych i jest składową inteligencji emocjonalnej. Empatia jest narzędziem, dzięki któremu możliwe jest dzielenie doświadczeń i lepsze zrozumienie innego człowieka.

Postępowanie empatyczne pozwala lepiej dogadywać się z innymi ludźmi i wchodzić z nimi w głębsze relacje. Z tych względów empatia jest cechą pożądaną w różnych relacjach międzyludzkich, od środowiska rodzinnego po zawodowe.

Zdolność empatii – skąd się bierze i jak ją rozwinąć?

Uważa się, że wpływ na empatię mają przede wszystkim predyspozycje biologiczne oraz czynniki środowiskowe. Człowiek uczy się jej w toku rozwoju społecznego od najmłodszych lat. Już w 2.-3. roku życia dzieci zaczynają przejawiać zachowania empatyczne.

Rozwój empatii jest możliwy i to w każdym wieku. Do najlepszych sposobów nauki empatii należy czytanie powieści oraz baśni, które oddziałują jednocześnie na poziomie informacyjnym oraz emocjonalnym. Najbardziej znanym autorem baśni, które nauczają empatii, był Hans Christian Andersen. Dobrymi metodami na wzmocnienie empatii są:

• poświęcanie innym swojej uwagi,
• otwartość na inne sposoby myślenia,
• obserwacja,
• nauka aktywnego słuchania.

Jakie są cechy człowieka empatycznego?

Osoby empatyczne posiadają zdolności do odczuwania stanów psychicznych innych osób. Na podstawie przeprowadzonych badań uważa się, że to kobiety mają skłonności do odczuwania empatii na wyższym poziomie niż mężczyźni. Niestety zbyt wysoki poziom empatii przyczynia się do przytłoczenia i wyczerpania, a także problemów z wyznaczaniem granic.

Człowiek empatyczny:

• potrafi słuchać i wczuć się w położenie innej osoby;
• jest wrażliwy na potrzeby innych;
• interesuje się innymi osobami;
• zdaje sobie sprawę z tego, że może się mylić;
• ma skłonności do autorefleksji. Świadomość własnych uczuć oraz otwartość na własne emocje pomagają dostrzegać i właściwie interpretować uczucia innych;
• ma zdolność dostrzegania i rozumienia innej perspektywy, a także odmiennego sposobu myślenia oraz punktu widzenia.

Jakie jest przeciwieństwo empatii i o czym świadczy brak empatii?

Przeciwieństwem empatii jest egocentryzm, czyli koncentracja wyłącznie na sobie, swoich uczuciach, myślach i potrzebach, a tym samym niedostrzeganie ich u innych ludzi.

Na skutek odczłowieczenia, uprzedzeń poznawczych, obwiniania lub zaburzeń psychicznych niektóre osoby nie odczuwają empatii. Do tej grupy należą na przykład psychopaci. W przebiegu pewnych chorób, takich jak autyzm czy zespół Aspergera często dochodzi do osłabienia empatii. Zdarza się też, że ludzie świadomie starają się unikać zachowań empatycznych w obawie przed manipulacją ze strony innych.