Altruizm – co to? Definicja, przykłady, cechy altruisty

Altruizm – definicja. Kim jest altruista?

Według badaczy altruizm musi być dobrowolnym działaniem, które przynosi korzyści innym i które stanowi cel sam w sobie. Innym koniecznym warunkiem jest bezinteresowność – aby jakieś działanie móc nazwać altruizmem, należy przyjąć, że wykonawca nie oczekuje za nie żadnej rekompensaty.

Tak naprawdę nie ma jednej definicji terminu altruizm. W literaturze psychologicznej znajduje się wiele określeń charakteryzujących takie pojęcie i zachowanie. Badacze wyróżniają kilka cech, które zachowania altruistyczne muszą spełniać, aby zakwalifikować się do tej kategorii (opisane zostały wyżej).

Jako pierwszy pojęcia altruizm użył francuski filozof August Comte w XIX wieku. Według niego oznaczało ono działanie, którego celem było dobro innych. Dla altruisty kierowanie się dobrem innych ludzi jest więc ważniejsze niż własny interes. Przeciwieństwem altruizmu jest egoizm, czyli kierowanie się swoim własnym interesem i przedkładanie go nad pomaganie innym. Osoby zachowujące się egoistycznie wolą zadbać o swoje korzyści niż wyciągnąć do kogoś dłoń.

Altruizm – skąd się bierze?

Istnieje kilka teorii, które tłumaczą możliwe powody skłonności do poświęceń, zarówno wśród ludzi, jak i w świecie zwierząt. Głównych motywów takiej postawy badacze dopatrują się w mechanizmach osobowościowych.

Naukowcy twierdzą, że przyczyny zachowań wyrażających altruizm można podzielić na dwa rodzaje – mechanizmy egocentryczne i mechanizmy endocentryczne. Pierwszy z mechanizmów zakłada, że impuls wywołujący zachowanie altruistyczne płynie z zewnątrz. Nasza gotowość, aby nieść pomoc innym, zwiększa się na przykład wtedy, gdy widzimy, w jak trudnej sytuacji się znajdują. Podłożem altruizmu drugiego typu jest wewnętrzne przekonanie i potrzeby danej jednostki: altruista czerpie satysfakcję i zadowolenie, gdy kieruje się w swym postępowaniu dobrem innych i działa w sposób bezinteresowny.

Altruizm a osobowość

Badacze altruizmu zwracają uwagę na fakt, że mechanizmy zachowań altruistycznych mogą mieć odmienne podłoże u różnych osób. Eksperyment przeprowadzony na Duke University z użyciem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego polegał na podzieleniu kilkudziesięciu uczestników na dwie grupy, z których jedna grała w grę komputerową (jej celem było uzyskanie pieniędzy – dla siebie lub na cele charytatywne), a druga – jedynie obserwowała grę, którą komputer prowadził ze sobą samym.

U osób, które bardziej zaangażowały się w kibicowanie grze komputera, zauważono aktywność struktur mózgowych odpowiadających za odczuwanie empatii i relacje społeczne. Altruizm ma więc swoje neurobiologiczne podłoże.

Rodzaje altruizmu

Przykłady altruizmu możemy zaobserwować również wśród innych gatunków. U zwierząt – podobnie jak u ludzi – często występuje tak zwany altruizm krewniaczy, czyli ukierunkowany na osobniki spokrewnione, posiadające te same geny. U podłoża tego mechanizmu leżą strategie ewolucyjne ułatwiające przetrwanie.

W relacjach społecznych w obrębie naszego gatunku możemy zauważyć także inne typy altruizmu. Przykładem jest altruizm nieodwzajemniony, czyli przeciwieństwo altruizmu krewniaczego. Pojawia się wówczas gdy ludzie są bezinteresowni wobec jednostek, które nie są z nimi spokrewnione. Dotyczy on nie tylko innych ludzi, ale i zwierząt czy osób, które dopiero się urodzą. Zachowania takie często podejmowane są w przekonaniu, że w pomocy innym kryje się sens życia.

Altruizm – ciemna strona

Z kolei patologiczny altruizm objawia się zachowaniami, które – choć z definicji altruistyczne – przynoszą więcej szkody niż pożytku. To na przykład ogromne poświęcenie i wspomaganie osób przejawiających działania autodestrukcyjne i destrukcyjne – w taki sposób, że mechanizm ten staje się silniejszy zamiast słabszy. Przykładem mogą być rodziny uzależnione od alkoholu lub innych używek, gdzie trzeźwi członkowie rodziny, czasami nawet dzieci, przymykają oko na nałóg i kryją osobę w uzależnieniu, zamiast skierować ją do specjalisty.

Warto podkreślić, że skrajny altruizm bywa bardzo niekorzystny dla jednostki. Nadmierne poświęcanie się (na przykład dla osoby stosującej przemoc lub pracodawcy wymagającego pracy ponad siły) w dużym stopniu może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Okazuje się, że zbytnie traktowanie innych w sposób bezinteresowny rzeczywiście ma też swoją ciemną stronę. Mimo to warto wspierać działania altruistyczne – gdy nie są one destrukcyjne, mogą przynieść znaczącą korzyść nie tylko jednostkom, ale i całej społeczności.