Bóle somatyczne – czym są bóle psychogenne i jak je leczyć?

Bóle somatyczne – czym są?

Bóle o charakterze somatycznym, zwane również psychogennymi można zdefiniować jako „dolegliwości płynące z różnych części ciała”. Wszelkie wykonane z ich powodu badania lekarskie wykluczają chorobę tłumaczącą te objawy.

Bóle somatyczne charakteryzują się następującymi aspektami:

• najczęściej objawiają się jako bóle brzucha, bóle pleców, bóle stawów, bóle w klatce piersiowej;
• ból może przybierać postać ostrą (pojawia się gwałtownie i po krótkim czasie znika) lub przewlekłą (utrzymuje się stale z okresami zaostrzeń i remisji);
• objawy fizyczne są trudne do zlokalizowania – obszar bólu ulega ciągłej zmianie, pacjentowi trudno określić dokładną lokalizację;
• objawy wyciszają się w trakcie snu;
• ból słabo reaguje na leki przeciwbólowe;
• ze względu na fizyczne dolegliwości pacjent jest bardzo często zmuszony do ograniczenia pełnionych ról pracownika, rodzica czy partnera;
• objawy somatyczne przybierają na sile w sytuacjach stresowych i podczas silnego przeżywania negatywnych emocji.

Problematyczna diagnoza w badaniach lekarskich wzmaga frustrację pacjenta i negatywnie rzutuje na codzienne funkcjonowanie.

Zaburzenia somatyczne – objawy

Zaburzenia somatyczne u każdego pacjenta mogą przybierać odmienny obraz kliniczny. Małe dzieci bardzo często zgłaszają ból brzucha lub ból głowy, przy czym trudność stanowi określenie rodzaju i długości trwania dolegliwości, gdyż ich skargi są nieprecyzyjne.

U dorosłych oprócz powyższych symptomów zaburzeń somatycznych dołączają również objawy, takie jak:

• kołatanie serca, dolegliwości bólowe w klatce piersiowej;
• sztywność mięśni, bóle kostno-stawowe;
• napięciowe bóle głowy i zawroty głowy;
• uczucie ucisku w gardle;
• ból brzucha, biegunki, zaparcia;
• częste oddawanie moczu;
• mdłości, nudności i wymioty;
• nadmierna potliwość;
• zmiany skórne – wysypka, świąd, zaczerwienienia;
• osłabienie siły mięśniowej;
• spadek energii.

Przyczyny bólów somatycznych

Przede wszystkim należy pamiętać, że zaburzenia występujące pod postacią somatyczną nie są tożsame z tym samym, co symulacja. Dolegliwości fizyczne faktycznie występują, jednak żadne badania lekarskie nie są w stanie potwierdzić przyczyny tych zaburzeń. Powód? Mają one psychologiczne podłoże.

U podstaw zaburzeń somatycznych leży wiele czynników, są to między innymi:

• zwiększona podatność na stres;
• inne choroby psychiczne lub ogólnoustrojowe;
• uwarunkowania genetyczne;
• brak umiejętności radzenia sobie z emocjami.

Ból psychogenny pojawia się wówczas, gdy pacjent czuje się przygnębiony lub zestresowany. Zaburzenia psychosomatyczne mogą mieć swoje podłoże w konfliktach rodzinnych, kryzysach zawodowych i osobistych, nagłych i niespodziewanych zmianach życiowych oraz innych traumatycznych wydarzeniach.

Dolegliwości somatyczne – diagnostyka

Postępowanie diagnostyczne obejmuje przede wszystkim zbadanie wszystkich możliwych fizjologicznych przyczyn występowania zgłaszanych dolegliwości. Przykładowo, przy bólach w klatce piersiowej wyklucza się zaburzenia pracy serca lub układu oddechowego. Wówczas, gdy pacjent skarży się na bóle brzucha, badania wykonane wcześniej pozwalają potwierdzić bądź wykluczyć np. zespół jelita drażliwego.

Brak odnalezienia źródła choroby można zakwalifikować do zaburzeń somatycznych. Istotne jest, aby diagnoza została potwierdzona przez lekarza psychiatrę. Do weryfikacji tej tezy specjalistom pomagają następujące pytania, których odpowiedzi pozwalają dostrzec ewentualne zaburzenia somatyzacyjne:

• Czy pacjentowi trudno radzić sobie ze zmianami?
• Czy pacjent zazwyczaj myśli o własnym bólu?
• Czy pacjent jest zadowolony ze swojego życia?
• Czy pacjent ma kłopoty ze snem?
• Czy w życiu pacjenta w ostatnim czasie miały miejsce trudne wydarzenia?

Leczenie zaburzeń somatycznych

W leczeniu zaburzeń somatyzacyjnych istotną rolę odgrywa psychoterapia. Bardzo dobre rezultaty przynosi terapia psychodynamiczna oraz poznawczo-behawioralna. Sesje z psychoterapeutą pomagają dotrzeć do źródła problemu, spojrzeć na niego zupełnie inaczej, a w efekcie nauczyć pacjenta mechanizmów radzenia sobie ze stresem.

Terapeuta ma także na celu uświadomienie pacjenta, że nie każde dolegliwości fizyczne świadczą o chorobie somatycznej i jak należy z nimi postępować. Jeśli zaburzeniom somatycznym towarzyszą zaburzenia lękowe lub depresja, lekarz może zdecydować o przepisaniu leków uspokajających i przeciwdepresyjnych.

Poza sięgnięciem po profesjonalną pomoc, istotne są także samodzielne wysiłki podejmowane przez pacjenta, które pomogą w pozbyciu się przykrych objawów. Przydatnymi i skutecznymi narzędziami wspierającymi psychoterapię i leczenie farmakologiczne są ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne. Pomagają rozluźnić napięte ciało, obniżyć poziom stresu oraz zwiększyć poczucie samokontroli. Warto poszukiwać spersonalizowanych sposobów, które pomagają złagodzić stres. Dobrze jest wziąć pod uwagę osobiste potrzeby i preferencje. Może to być np. joga, ulubiona aktywność fizyczna czy słuchanie relaksującej muzyki.