Nadwrażliwość układu współczulnego – przyczyny, jak leczyć?

Czym jest układ współczulny?

Układ nerwowy, ze względu na pełnione przez siebie funkcje dzieli się na somatyczny i autonomiczny, inaczej wegetatywny, działający bez świadomej kontroli człowieka.

Autonomiczny układ nerwowy jest odpowiedzialny za przebieg procesów fizjologicznych w organizmie. Unerwia mięśnie gładkie, znajdujące się w narządach wewnętrznych, a także krwionośnych, serce i gruczoły endo- i egzokrynne. Dzieli się on na układ współczulny, inaczej sympatyczny, oraz działający głównie przeciwstawnie układ przywspółczulny, inaczej parasympatyczny.

Przeczytaj też: Urojenia – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Neurony AUN mają wypustki (aksony), za pośrednictwem których przekazują informacje z ośrodków autonomicznych do narządów wewnętrznych za pomocą dróg eferentnych. Aksony te noszą nazwę włókien przedzwojowych, które dochodzą do zwojów autonomicznych, znajdujących się poza ośrodkowym układem nerwowym. W ich obrębie komunikują się z neuronami zazwojowymi, których wypustki nazywane są włóknami zazwojowymi. Przez ich końce uwalniania jest noradrenalina, która aktywuje zarówno receptory α-, jak i β-adrenergiczne. Zwoje współczulne, zwane kręgowymi, są rozmieszczone po dwóch stronach kręgosłupa, w dość dużym oddaleniu od narządów. Ich łączenia tworzą pień współczulny, którego przedłużeniem są zwoje poszczególnych części ciała.

Przeczytaj też: Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie

Ośrodki części sympatycznej autonomicznego układu nerwowego są rozmieszczone w rdzeniu kręgowym na wysokości kręgów części piersiowej (od 1 do 12) i kręgów części lędźwiowej, obejmujących swoim zasięgiem:

• brzuch;
• wyrostek robaczkowy;
• macicę i narządy płciowe;
• pęcherz;
• kolana;
• uda.

Przeczytaj również: Wysoko wrażliwa osobowość, wysoko wrażliwe dziecko

Jak działa układ sympatyczny?

Głównym mechanizmem działania w całym układzie nerwowym są odruchy, poprzez które reguluje on funkcjonowanie organów ciała. Układ współczulny odpowiada za reakcje organizmu, wyzwalane podczas silnego stresu oraz poczucia nagłego zagrożenia, które są odpowiedzialne za przygotowanie ciała do walki lub ucieczki. Należą do nich m.in.:

• rozszerzenie źrenic, naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych i oskrzeli;
• spowolnienie perystaltyki jelit i czynności ruchowej żołądka;
• natężenie szybkości i siły czynności skurczowych serca;
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi;
• zwężenie naczyń krwionośnych w skórze, mięśniach szkieletowych i narządach miednicy mniejszej;
• nasilenie wydzielania potu, śliny oraz hormonów nadnerczy, takich jak adrenalina i noradrenalina. Hormony te są przekaźnikami układu adrenergicznego;
• rozkład glikogenu w komórkach wątroby i wyrzut glukozy do krwi, dzięki któremu organizm jest przez krótki czas zdolny do zwiększonego wysiłku.

Czytaj również: Serotonina – czym jest? Jaką rolę pełni w organizmie?

Nadwrażliwość układu współczulnego – przyczyny i skutki

Reakcje wymienione w powyższym akapicie są całkowicie normalne i kiedy stan zagrożenia mija, za sprawą układu przywspółczulnego, organizm się regeneruje i powraca do stanu równowagi. Niekorzystna dla zdrowia jest natomiast częsta i długotrwała aktywacja części współczulnej przy niedostatecznych możliwościach odpoczynku i wyciszenia organizmu. Prowadzi bowiem ona do braku równowagi współczulno-przywspółczulnej.

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Warto podkreślić, że mechanizm przetrwania doskonale sprawdzał się w czasach człowieka pierwotnego, kiedy produkowana naprędce energia była zużywana na wysiłek fizyczny (walkę lub ucieczkę), a następnie odbudowywana w chwilach odpoczynku. Obecnie, choć tryb życia totalnie się zmienił, proces działania układu sympatycznego pozostał taki sam. Kiedy dochodzi do realnej lub wyobrażonej sytuacji stresowej, organizm przygotowuje swoje rezerwy energetyczne, które jednak nie zostają wykorzystane. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że wyobrażone obrazy także powodują stres, ponieważ mózg, który w takiej sytuacji musi działać błyskawicznie, nie rozróżnia fikcji od rzeczywistości. Dzieje się tak dlatego, że zadaniem części współczulnej jest natychmiastowa (można powiedzieć, że bezrefleksyjna) mobilizacja organizmu.

To też może Cię zainteresować: Tanatofobia, czyli lęk przed śmiercią

Poza stresem, nadwrażliwość układu sympatycznego może wywołać także niewłaściwy sposób żywienia, który nie dostarcza organizmowi wszelkich potrzebnych składników odżywczych oraz zbyt mała ilość snu, podczas którego organizm się regeneruje. Powtarzająca się wielokrotnie pobudliwość współczulna prowadzi do licznych zaburzeń, zarówno neuropatycznych, psychosomatycznych, jak i dotykających inne układy. Należą do nich m.in.:

• chroniczny stres;
• nerwica;
• otyłość;
• zaburzenia hormonalne;
• nadciśnienie tętnicze;
• niewydolność serca i nerek;
• zakrzepica;
• zaburzenia lękowe;
• depresja;
• obniżona odporność organizmu;
• cukrzyca.

Przeczytaj też: Jak działa ośrodkowy układ nerwowy (OUN)?

Nadwrażliwość układu współczulnego – objawy

Wzmożone, długotrwałe napięcie układu współczulnego, którego skutki odczuwane są przez cały organizm, nazywa się sympatykotonią. Objawia się ona m.in.:

• szybkim oddechem;
• rozszerzonymi źrenicami;
• bladością skóry;
• wzrostem ciśnienia krwi;
• nadmierną potliwością;
• tachykardią, czyli przyspieszoną akcją pracy serca;
• zaburzeniami snu, w tym trudnościami z zasypianiem, niespokojnym snem i budzeniem się w nocy;
• problemami z układem pokarmowym, w tym zaparciami;
• ogólnym osłabieniem, a nawet wyczerpaniem organizmu;
• zaburzeniami miesiączkowania i czynności seksualnych;
• problemami z koncentracją uwagi i funkcjami poznawczymi.

Czytaj również: Białko BDNF odpowiedzialne za depresję?

Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie nadwrażliwości układu współczulnego?

Ze względu na to, że nadwrażliwość części współczulnej AUN jest wywoływana głównie przez stres, narażeni na nią są przede wszystkim ludzie wysoko wrażliwi, genetycznie predysponowani do jego silnego przeżywania, a także wysoko postawieni pracownicy.

Pierwsza grupa została sklasyfikowana jako ludzie o osobowości typu D ze skłonnościami do przeżywania negatywnych emocji bez ich uzewnętrzniania. Takie osoby wiecznie się czymś martwią. Przejawiają też skłonność do zachowań autodestrukcyjnych, takich jak nałogi i niezdrowy tryb życia. Zamknięcie w sobie i zadręczanie się wywołują u nich nieustanne poczucie zagrożenia, generujące duże dawki stresu, który pobudza układ sympatyczny do działania. Powtarzalność ciągłego uruchamiania mechanizmów walki i ucieczki sprawia, że ludzie o takim typie osobowości często zapadają na choroby ze strony układów krążenia, pokarmowego i immunologicznego.

Drugą grupę stanowią ludzie, na których ciąży duża odpowiedzialność w pracy: dyrektorzy dużych spółek czy prezesi korporacji. Nieustanna czujność, jaką muszą oni wykazywać w często kilkunastogodzinnym dniu pracy, połączona z brakiem odpowiedniego odpoczynku po jej zakończeniu, prowadzą do nadwrażliwości układu współczulnego.

Leczenie nadwrażliwości układu współczulnego

Terapia nadmiernej wrażliwości układu sympatycznego polega na przywróceniu równowagi obu układów AUN. Najskuteczniejsze jest leczenie wielowymiarowe, które obejmuje zarówno zdrowy tryb życia, jak i przepisane przez lekarza środki farmakologiczne, dostosowane do stanu zdrowia pacjenta.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Układ współczulny można wyciszyć poprzez działania redukujące stres i napięcie, takie jak ćwiczenia fizyczne, w tym rozciąganie, jogę oraz medytację. Nie należy też zapominać o prawidłowej, zbilansowanej diecie i wykluczeniu nadmiaru cukru, soli oraz tzw. śmieciowej, wysoko przetworzonej żywności.

Farmakoterapia nadwrażliwości układu współczulnego polega na podawaniu leków hamujących jego działanie poprzez obniżenie stężenia amin katecholowych. W tym celu stosuje się m.in. klonidynę, moksonidynę, α-metyldopę, guanetydynę oraz rezerpinę.