Zespół Aspergera – co to? Przyczyny, objawy, diagnostyka. Leczenie zespołu Aspergera u dzieci i dorosłych

Co to jest zespół Aspergera?

Zanim wyjaśnimy sobie, czym jest zespół Aspergera (syndrom Aspergera), zapoznajmy się z opisem zaburzeń ze spektrum autyzmu, bo jak już wspomniano, to właśnie do tej grupy należy omawiany w tym artykule zespół. Zaburzenia ze spektrum autyzmu to szeroka grupa, jednak łączy je to, że w ich obrazie występują takie nieprawidłowości, jak trudności w komunikacji społecznej, tak zwany ograniczony wzorzec zachowań, ale również ograniczony wachlarz zainteresowań i wykonywanych przez pacjenta czynności.

Zespół Aspergera pod wieloma względami przypomina autyzm, ale odróżnia go prawidłowy rozwój mowy i prawidłowy intelekt, często nawet wyższy od przeciętnej. To, co odróżnia zespół Aspergera od autyzmu, to także późny początek wystąpienia zmian – pierwsze objawy pojawiają się zwykle powyżej 3. roku życia.

Syndrom Aspergera należy do całościowych zaburzeń rozwojowych i nie można traktować zespołu Aspergera jako choroby. Osoba nim dotknięta może mieć problem z funkcjonowaniem na wielu płaszczyznach. Z tego też względu opiekę nad pacjentem z zespołem Aspergera powinni sprawować nie tylko psychiatrzy, ale również logopedzi i pedagodzy (najlepiej zaznajomieni z tym zespołem).

Nazwa zespołu pochodzi od nazwiska lekarza, który jako pierwszy opisał to zjawisko – miało to miejsce całkiem niedawno, bo w 1944 roku. Pod względem statystycznym zespół Aspergera dotyka około 1-4 % populacji, jednak uważa się, że liczby te mogą być niedoszacowane ze względu na brak postawienia diagnozy u niektórych pacjentów.

Zespół Aspergera – przyczyny

Czy znana jest jedna, konkretna przyczyna zespołu Aspergera? Niestety nie. Jednak już wiele lat temu zauważono, że stan ten może mieć podłoże genetyczne. Jeżeli więc rodzice, bądź jedno z nich ma objawy tego zespołu, to istnieje istotnie większe ryzyko jego wystąpienia u dziecka. Nadal jednak nie wiadomo, jaka nieprawidłowość w obrębie materiału genetycznego odpowiada za podłoże dziedziczne zespołu Aspergera.

Przypuszcza się, że narażenie płodu na pewne czynniki uszkadzające w pierwszych tygodniach ciąży również może zwiększać ryzyko rozwoju zespołu Aspergera. Takie czynniki nazywamy teratogenami i należy do nich na przykład zakażenie pewnymi wirusami, narażenie na działanie metali ciężkich, czy też niektóre leki (wymienić tutaj należy retinoidy stosowane w leczeniu ogólnym trądziku pospolitego, ale również niektóre leki przeciwpadaczkowe, np. kwas walproinowy). Ponadto, do rozwoju zespołu Aspergera mogą przyczyniać się także:

• uszkodzenia i urazy powstałe w czasie porodu;
• zakażenie toksoplazmozą;
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, powstałe na przykład na skutek niedotlenienia wewnątrzmacicznego;
• dziecięce porażenie mózgowe (w skrócie MPD) – wynikające z uszkodzenia układu nerwowego we wczesnym okresie życia;
• mała masa urodzeniowa dziecka,
• starszy wiek ojca (za czynnik sprzyjający uznaje się wiek ojca powyżej 40 lat).

Niektórzy badacze i psychologowie upatrują przyczyn zespołu Aspergera również w traumatyzujących przeżyciach we wczesnym dzieciństwie, choć nie ma całkowitej pewności co do słuszności tych założeń. Zakłada się, że takie doświadczenia są jednym z kilku nakładających się na siebie czynników, które prowadzą do ujawnienia się omawianego w tym artykule zespołu.

Należy w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że nie ma dowodów naukowych, które świadczyłyby o tym, że szczepienia ochronne stosowane w okresie dzieciństwa zwiększają ryzyko tego zespołu. Należy o tym wyraźnie mówić, gdyż nadal wśród części rodziców istnieje wiele nieprawdziwych i szkodliwych przekonań.

Objawy zespołu Aspergera

U dzieci pierwsze objawy zespołu Aspergera pojawiają się typowo po. 2-3. roku życia i utrzymują się w pewnym stopniu przez kolejne lata życia (w zależności od podjęcia terapii). Syndrom Aspergera występuje osiem razy częściej u chłopców niż u dziewczynek.

Objawy, które mogą zaniepokoić rodziców i psychologów, nasuwające podejrzenie rozpoznania zespołu Aspergera, to przede wszystkim:

• problemy w relacjach z rówieśnikami;
• tendencja do izolowania się;
• tendencja do ustalania pewnej rutyny i specyficznych nawyków. U dorosłych przejawia się to pod postacią wykonywania danego zadania zawsze w tej samej kolejności, zawsze w ten sam sposób – za przykład można tutaj podać chodzenie do pracy lub szkoły zawsze tą samą drogą. Dzieci z zespołem Aspergera codziennie powtarzają te same czynności, np. w szkole codziennie na tej samej przerwie spacerują po tej samej trasie, albo zawsze o określonej godzinie jedzą konkretnego batonika konkretnej firmy. Z tą cechą łączy się też umiłowanie schematu: dzieci z zespołem Aspergera lubią, gdy wszystko przebiega według określonego, znanego im planu. Na odstępstwa i zmiany reagują lękiem lub złością;
• nadreaktywność na bodźce zewnętrzne, uczucie przebodźcowania, zmęczenie dziecka mnogością czynników pochodzących z zewnątrz;
• skupianie się na jednym, konkretnym zainteresowaniu. Spędzanie dużej ilości czasu na wykonywaniu ulubionej czynności, co może powodować problemy w codziennym funkcjonowaniu, ale z drugiej strony może sprawić, że dana osoba będzie ekspertem w danej dziedzinie. Wiele z nich ma wąskie, obsesyjne zainteresowania, zazwyczaj ścisłe. Interesują się np. astronomią, geografią, fizyką czy też sposobem działania wybranych urządzeń (tramwaje, rakiety, samochody, itp.). Zbierają i zapamiętują wszelkie możliwe informacje na wybrany temat, przez co ich wiedza z danej dziedziny nieraz przewyższa wiedzę ich nauczycieli. Często również osoby z Aspergerem nie chcą się zajmować niczym, co nie jest związane z ich fascynacjami;
• zmniejszona zdolność do interpretowania emocji innych osób. Pacjenci z zespołem Aspergera nie potrafią rozpoznawać emocji innych osób. Nie potrafią okazywać emocji, często mają niezmienny wyraz twarzy. Nie rozumieją mowy ciała. Unikają kontaktu wzrokowego, cechują się ograniczoną gestykulacją i słabą, często niewłaściwą mimiką. Często również reagują niewspółmiernie do sytuacji: zbyt impulsywnie lub zbyt słabo w stosunku do wagi wydarzenia;
• wiele dzieci z zespołem Aspergera cechuje niezgrabność ruchowa, a więc np. dziwaczny, nieskoordynowany i sztywny chód, trudności w utrzymywaniu równowagi oraz osłabiona sprawność manualna (trudność w skoordynowanym używaniu obydwu rąk);
• dla wielu z nich charakterystyczna jest również wyjątkowa pamięć długoterminowa (potrafią przypominać sobie zdarzenia sprzed wielu lat) oraz zdolność do zapamiętywania ogromnych ilości faktów, definicji i szczegółów;
• trudności z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego w czasie rozmowy, trudność z podtrzymywaniem rozmowy. Tego rodzaju objawy sprawiają, że osoby z zespołem Aspergera mogą być odbierane jako niesympatyczne, zarozumiałe, nieprzychylne;
• zaburzenia mowy – problemy z rozumieniem znaczenia zwrotów w przenośni (metafor), problemy z rozumieniem przekazów pozawerbalnych (np. mimiki innych osób). Mają trudności z komunikacją werbalną: często wypowiadają się w pedantyczny, hiperpoprawny sposób, wyróżniają się również dziwaczną, nieadekwatną intonacją wypowiedzi. Nie potrafią prowadzić dialogów: nie odwzajemniają pytań inicjujących rozmowę (np. „co słychać?”). Nie wiedzą, kiedy mogą przerwać rozmówcy, czynią niestosowne komentarze, albo mówią nie na temat (nie trzymają się wątku rozmowy). Nie rozumieją znaczeń popularnych powiedzonek, takich jak „Mieć muchy w nosie” lub „Trzymać kogoś za słowo” – interpretują je dosłownie;
• źle tolerują wszelkie zmiany – czy to w życiu zawodowym, czy prywatnym.

Do objawów zespołu Aspergera należą również zachowania o typie kompulsji, a więc odczuwanie przymusu powtarzania danej czynności. Jej wykonywanie sprawia, że dochodzi do rozładowania nagromadzonego napięcia – często u osób z zespołem Aspergera psychiatrzy diagnozują zaburzenia nazywane zespołem obsesyjno-kompulsyjnym (jego istotą jest właśnie odczuwanie przymusu wykonywania danej czynności lub natrętne myśli, a więc obsesje).

Zespół Aspergera diagnozowany jest w przeważającej części przypadków u dzieci, aczkolwiek diagnoza zespołu Aspergera może być również postawiona u dorosłych.

Należy pamiętać, że osoby z zespołem Aspergera różnią się między sobą. Każda z nich może mieć nieco inne objawy. Szufladkowanie takich ludzi jako „aspergerowców”, bez uwzględnienia ich indywidualnych różnic i predyspozycji, jest nieporozumieniem.

Zespół Aspergera – leczenie i terapia

Terapia w zespole Aspergera ma na celu poprawę funkcjonowania w społeczeństwie – szkole, grupie rówieśniczej czy pracy, ale także w życiu prywatnym. Nurty terapeutyczne, z jakich korzysta się u osób z zespołem Aspergera, to:

• terapia behawioralna – pozwala ona na wprowadzenie do życia nowych schematów zachowań, które ułatwiają codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie;
• terapia behawioralno-poznawcza – pozwala na zmianę schematów myślenia, a tym samym na zmianę zachowań społecznych;
• integracja sensoryczna – jest stosowana u dzieci. Poprzez stymulację zmysłów daje szansę na lepszą analizę bodźców;
• trening umiejętności społecznych – mówiąc w prosty sposób, jest to nauka zachowań i reagowania w określonych sytuacjach, co poprawia odnajdywanie się dzieci i młodzieży w środowisku społecznym;
• terapia kognitywna – jej celem jest harmonijny rozwój dziecka, zgodnie z pewnymi przyjętymi etapami. W terapii tej osoba prowadząca skupia się na odzyskaniu utraconych funkcji społecznych, a także uczy odpowiednich zachowań, jednocześnie nie ograniczając indywidualności osoby z zespołem Aspergera.

Leki na zespół Aspergera

Niemal wszyscy rodzice zastanawiają się i pytają specjalistów, czy istnieje lek na zespół Aspergera. Odpowiedź brzmi: nie ma takiego preparatu. W istotny sposób może pomóc jedynie terapia, ukierunkowana na zmianę pewnych zachowań.

Oczywiście, w niektórych przypadkach konieczne jest podawanie leków – należy tutaj wymienić współistniejącą depresję, lęki, bezsenność czy zespół obsesyjno-kompulsyjny. W celu szybkiego wyłapania wskazań do farmakoterapii osoba z zespołem Aspergera wymaga regularnej kontroli psychiatrycznej.

Podsumowując, zespół Aspergera nie jest stricte chorobą. Określenie „choroba Aspergera” jest więc błędne. Jest to pewne zaburzenie, które wymaga uwagi i wprowadzenia odpowiedniej psychoterapii w celu ułatwienia osobom z tym zespołem funkcjonowania w życiu społecznym. Im wcześniej dziecko rozpocznie terapię, tym większe są jego szanse na lepsze funkcjonowanie i nawiązywanie relacji międzyludzkich.