Syndrom oszusta – na czym polega? Przyczyny i objawy

Neurotyczny perfekcjonizm – czym jest?

Syndrom oszusta (impostor syndrome – syndrom impostora, zespół impostora) jest związany z tak zwaną neurotyczną formą perfekcjonizmu. To zjawisko psychologiczne polega na stawianiu sobie nierealistycznych celów i poczuciu bycia za mało w czymś dobrym – braku wiary we własne możliwości.

Sam perfekcjonizm znany jest psychologii już od początku XX wieku, jednak podział na zdrowy i neurotyczny perfekcjonizm został dokonany dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Zdrowy perfekcjonizm miał polegać na wyznaczaniu sobie realnych celów, których spełnienie przynosiło danej jednostce satysfakcję, poprawiając tym samym jej dobrostan psychiczny.

Tymczasem perfekcjonizm neurotyczny to stawianie sobie celów nierealistycznych i niemożliwych do osiągnięcia oraz wiążące się z tym poczucie bycia niewystarczającym oraz przekonanie o potrzebie zwiększenia wysiłków, by osiągnąć mityczny cel. Ten rodzaj perfekcjonizmu ma negatywny wpływ na zdrowie psychiczne człowieka – wiąże się często z depresją, lękiem, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi czy zaburzeniami odżywiania.

Przeczytaj też: Czy jest lęk wolnopłynący?

Syndrom oszusta – co to jest ?

Syndrom oszusta, silnie związany z neurotycznym perfekcjonizmem, to zjawisko opisane po raz pierwszy na początku lat osiemdziesiątych XX wieku i obecnie coraz częściej rozpoznawane przez klinicystów. Jednostka cierpiąca na syndrom impostora uważa, że wszystkie jej sukcesy i osiągnięcia są dziełem przypadku, i wcale na nie nie zasłużyła. Zazwyczaj tę przypadłość obserwuje się na gruncie zawodowym.

Mimo kompetencji i wykształcenia, a także obiektywnych wskaźników na prawidłowe wykonywanie swojej pracy, jednostka zmagająca się z zespołem oszusta jest pewna, że za chwilę inni ludzie odkryją, że wszystkie jej sukcesy tak naprawdę wcale jej się nie należą.

Ktoś, kto cierpi z powodu zespołu oszusta, cały czas zmaga się z poczuciem bezwartościowości własnych działań i lękiem, że sobie nie poradzi. Często odczuwa też poczucie winy, słysząc pochwały i dostając awans – w końcu w jego opinii wszystko to jest dziełem przypadku, a więc zupełnie mu się nie należy. Osoby z syndromem impostora są również skoncentrowane na potencjalnej porażce, która ma obnażyć ich brak kompetencji, co jeszcze bardziej podnosi poziom lęku.

Sprawdź: Inteligencja emocjonalna – co to jest?

Syndrom oszusta – skąd się bierze?

Jednym z głównych czynników rozwinięcia się zespołu impostora jest wspomniany wcześniej przesadny perfekcjonizm. Jednostki cierpiące z powodu syndromu oszusta często od dzieciństwa wyróżniały się dobrymi wynikami w nauce czy sporcie. Jednak wraz z dorastaniem coraz częściej natykały się na rzeczy i obowiązki, które sprawiały im trudność oraz stykały się z uzdolnioną konkurencją. To doprowadziło do wykształcenia się poglądu, że w gruncie rzeczy ich kompetencje nie są aż tak wysokie.

Syndrom oszusta potrafi dotyczyć naprawdę utalentowanych osób, które piastują wysokie stanowiska lub mają na koncie liczne osiągnięcia w danej dziedzinie. Choć początkowo myślano, że zespół impostora częściej występuje u kobiet, najprawdopodobniej syndrom oszusta dotyczy obydwu płci mniej więcej tak samo. Niekoniecznie musi się on także wiązać z ogólnie niską samooceną – jednak osoba cierpiąca z powodu zespołu oszusta często ma złe zdanie na temat własnych konkretnych umiejętności. Ma duże poczucie niekompetencji. Bardzo zależy jej więc na tym, by wywrzeć na innych wrażenie mądrego i inteligentnego człowieka.

Na kształtowanie się syndromu oszusta wpływ ma przede wszystkim charakter więzi międzyludzkich w domu rodzinnym. Dorośli z syndromem impostora już w dzieciństwie często starali się zadowalać innych, na przykład poprzez branie na siebie dużej liczby obowiązków. Jednak również przejmowanie przez rodzica obowiązków dziecka – w obawie, że ono sobie z nimi nie poradzi – może wpływać na dziecięce kształtowanie się poczucia własnej sprawczości oraz lęku przed porażką, co w dorosłym życiu może zaowocować wytworzeniem się zespołu oszusta.

To też może Cię zainteresować: Wysoko wrażliwa osobowość, wysoko wrażliwe dziecko – co to znaczy?

Syndrom impostora – terapia

Syndrom oszusta przynosi jednostce duży dyskomfort, wpływający negatywnie na codzienne funkcjonowanie. Pomocna jest psychoterapia, która pomaga zbudować odpowiednie wzorce własnej sprawczości. W wielu przypadkach redefiniuje ona również relacje łączące daną osobę z rodzicami czy innymi członkami rodziny – zwłaszcza jeśli jako dziecko doświadczała ona od opiekunów chłodu emocjonalnego i poczucia bycia niewystarczającą. Dzięki psychoterapii jednostka z syndromem oszusta może zbudować prawidłowy obraz siebie i uwierzyć we własne kompetencje oraz pozbyć się lęku.

Leczenie syndromu oszusta, gdy dodatkowo występują zaburzenia depresyjno-lękowe, odbywa się również z pomocą farmakoterapii (np. leki z grupy SSRI).