Trepanacja czaszki – co to jest, na czym polega, wskazania i powikłania

Trepanacja czaszki – co to jest?

Czaszka, a właściwie jej część – mózgoczaszka jest kostną konstrukcją chroniącą najważniejszą strukturę ludzkiego organizmu – mózg. Jama czaszki ograniczona jest przez ścisłe, nierozciągliwe połączenia pomiędzy kośćmi, które sprawiają, że jej objętość nie ulega zmianie. W jej wnętrzu znajdują się trzy podstawowe elementy:

• tkanka nerwowa tworząca mózgowie,
• płyn mózgowo-rdzeniowy,
• przepływająca przez naczynia krew.

Zwiększenie objętości jednego z tych trzech elementów, wiąże się z uciskiem i zmniejszeniem objętości dwóch pozostałych, co zwykle prowadzi do katastrofalnych dla zdrowia skutków. Trepanacja czaszki jest zabiegiem pozwalającym na szybkie odbarczenie krwiaka i przywrócenie prawidłowych objętości poszczególnych wewnątrzczaszkowych komponentów.

Trepanacja jest procedurą znaną od tysięcy lat. Początkowo służyła ona leczeniu niezwykle intensywnych bólów głowy mogących świadczyć o krwotoku wewnątrzczaszkowym czy w przypadku złamań kości czaszki. Stosowano ją także u osób cierpiących z powodu epilepsji oraz schorzeń psychiatrycznych, w przypadku których stanowiła raczej rodzaj terapii szokowej niż leczenia przyczynowego.

Choć trepanacja czaszki uważana jest za trudny i niezwykle ryzykowny zabieg, w rzeczywistości jej przeprowadzenie nie sprawia większych problemów doświadczonemu neurochirurgowi.

Trepanacja czaszki – na czym polega operacja?

Trepanacja czaszki to neurochirurgiczna procedura polegająca na nawierceniu jednego lub kilku otworów w czaszce. Daje ona chirurgowi możliwość uwidocznienia struktur, takich jak opony mózgowe czy mózg i wykonania prostych czynności, służących zwykle obniżeniu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Zabieg trepanacji czaszki odbywa się w znieczuleniu ogólnym. Pacjentowi goli się włosy w miejscu, w którym ma zostać wywiercony otwór trepanacyjny, należy jednak pamiętać, że w dzisiejszych czasach, nawet w przypadku rozleglejszych operacji neurochirurgicznych, odchodzi się od golenia całej głowy, tak więc fryzura zostaje prawie nienaruszona.

Wybór miejsca, w którym dokonane zostaje otwarcie czaszki zależy od tego, w jakim celu przeprowadza się zabieg lub gdzie znajduje się krwiak wewnątrzczaszkowy. Może być to okolica czołowa, ciemieniowa czy skroniowa.

Otwór w czaszce zostaje wykonany przy użyciu trepanu ręcznego lub elektrycznego. Trepan elektryczny jest czymś w rodzaju wysokoobrotowej wiertarki zakończonej ostrzem w kształcie piły lub ostrzem diamentowym, wyposażonym dodatkowo w rodzaj sprzęgła zapobiegającego zbyt głębokiemu wwierceniu się narzędzia.

Dalsze postępowanie zależne jest od konkretnych wskazań do przeprowadzenia trepanacji. Jeśli przyczyną był krwiak mózgu (krwiak nadtwardówkowy lub podtwardówkowy), może on zostać odbarczony, co zmniejsza ryzyko poważnych powikłań. Gdy powodem przeprowadzenia zabiegu jest wodogłowie lub gdy obecny jest obrzęk mózgu, otwory trepanacyjne czaszki mogą służyć wprowadzeniu cewników mierzących ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Po zakończeniu procedur związanych z trepanacją otwory mogą zostać zamknięte przy pomocy wosku kostnego, a skóra zostaje zszyta.

Trepanacja czaszki – wskazania

Najczęstsze wskazania do wykonania zabiegu trepanacji czaszki obejmują:

• trepanację czaszki po wypadku, gdy doszło do uformowania się krwiaka wewnątrzczaszkowego lub gdy nastąpiło złamanie kości czaszki i konieczne jest usuniecie odłamów kostnych;
• monitorowanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego w przypadku wodogłowia czy obrzęku mózgu;
• wprowadzenie drenu do układu komorowego mózgowia, odprowadzającego nadmiar płynu mózgowo-rdzeniowego mózgowia w przypadku wodogłowia;
• niektóre zabiegi neurochirurgiczne polegające na wprowadzeniu elektrod do konkretnych obszarów mózgu (głęboka stymulacja mózgu, DBS);
• biopsję stereotaktyczną;
• trepanację zwiadowczą.

Czym jest kraniotomia?

Większość zabiegów neurochirurgicznych nie może zostać wykonana przez niewielki otwór trepanacyjny. Kraniotomia jest procedurą, w przypadku której otwarcie czaszki jest większe niż to wykonywane podczas trepanacji.

Kraniotomia polega na wykonaniu jednego lub kilku otworów trepanacyjnych, które są następnie łączone lub poszerzane przy pomocy urządzenia zwanego kraniotomem. Kraniotomia jest początkowym etapem większości operacji neurochirurgicznych w zakresie ośrodkowego układu nerwowego. Wskazaniami do niej są operacje usuwania guzów mózgu czy wykryty tętniak, który musi zostać zaklipsowany.

Po wykonaniu zabiegu płaty czaszki zostają przywrócone na swoje miejsce. W niektórych przypadkach, gdy konieczne jest odbarczenie mózgu na dłuższy czas nie przywraca się kości – jest to tak zwana kraniektomia.

Trepanacja zwiadowcza – kiedy wykonać?

Trepanacja zwiadowcza czaszki polega na wywierceniu kilku otworów trepanacyjnych w przypadku nagłego pogorszenia się stanu pacjenta i cech mogących wskazywać na wgłobienie się mózgu. Wgłobienie mózgu to poważny stan polegający na przemieszczeniu części mózgowia z właściwego dla niego miejsca w inne pod wpływem wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Ze względu na przedziały anatomiczne wyróżnia się:

• wgłobienie zakrętu obręczy pod sierp mózgu,
• wgłobienie we wcięcie namiotu,
• wgłobienie w otwór wielki,
• wgłobienie tylne,
• wgłobienie środkowe.

Wszystkie typy wgłobień wymagają szybkiej interwencji, gdyż mogą prowadzić do śmierci pacjenta lub trwałych ubytków neurologicznych. Do objawów, które wskazują na pogarszanie się stanu chorego, w zależności od typu wgłobienia, należą:

• postępujący niedowład kończyn,
• zaburzenia mowy,
• asymetryczne źrenice.

Trepanacja czaszki – rekonwalescencja

Rokowanie i rekonwalescencja po trepanacji czaszki nie zależą zwykle od samego przeprowadzenia procedury, ale od przyczyny, z powodu której została wykonana. Krwiak wewnątrzczaszkowy, nawet jeśli został odbarczony, jest poważnym stanem. Przez kilka tygodni powinno się prowadzić bardzo spokojny tryb życia, dużo spać i odpoczywać.

Trepanacja czaszki a alkohol

Alkohol sprzyja powstawaniu urazów czaszkowo-mózgowych, co jest potwierdzone licznymi badaniami. Picie alkoholu bezpośrednio po urazach głowy czy operacjach neurochirurgicznych jest całkowicie zabronione; powinno się rozważyć całkowitą abstynencję.

Trepanacja czaszki – skutki uboczne i powikłania

Operacja czaszki jest związana z ryzykiem wystąpienia powikłań, takich jak:

• wytworzenie się krwiaka wewnątrzmózgowego, podtwardówkowego lub nadtwardówkowego,
• powstanie ropniaka podtwardówkowego,
• infekcje rany operacyjnej,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• niedotlenienie mózgu,
• obrzęk mózgu.

Należy jednak pamiętać, że trepanacja czaszki jest procedurą opanowaną przez każdego neurochirurga i jej wykonanie, choć wiąże się z pewnym ryzykiem, jest procedurą ratującą życie i pozwalającą na zachowanie prawidłowych funkcji neurologicznych.