Obrzęk mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Przyczyny obrzęku mózgu

Aby lepiej zrozumieć patogenezę powstawania przemieszczenia płynu prowadzącą do wzrostu ciśnienia wewnątrz czaszki niezbędna jest znajomość pojęcia bariery krew-mózg.

Bariera krew-mózgsłuży skutecznemu odżywieniu tkanki nerwowej mózgu, a zarazem ochronie jej przed szkodliwymi substancjami. Składa się na nią bariera zarówno fizyczna, jak i biochemiczna.

• Pierwsza z nich istnieje dzięki specjalnej budowie śródbłonka naczyń włosowatych. Śródbłonek jest to nabłonek występujący wewnątrz naczyń. W obrębie naczyń poza ośrodkowym układem nerwowym na ogół ma on rozmaite szczeliny, pory czy okienka. W naczyniach otaczających mózg nie występują one jednak, dlatego transport wielu czynników w obie strony jest utrudniony. Oprócz budowy śródbłonka na barierę fizyczną składają się również tzw. astrocyty. Są to specjalne komórki pokrywające ściany naczyń włosowatych mózgu, dodatkowo je uszczelniające.
• Istota elementu biochemicznego bariery krew-mózg polega na metabolizowaniu różnych substancji jak np. hormony we wspomnianych astrocytach czy śródbłonku, a nie dopiero w neuronach mózgu.

Czytaj również: Rozszerzone źrenice – co oznaczają?

W warunkach prawidłowych bariera krew-mózg odpowiada za właściwe rozmieszenie wody. Jeśli dochodzi do jej uszkodzenia, dochodzi również do obrzęku mózgu pochodzenia naczyniowego. Krew przemieszcza się z przerwanych naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowej tkanki mózgowej, zwiększając tym samym jej objętość, a zarazem ucisk w czaszce.

Obrzękiem mózgu innego pochodzenia jest obrzęk cytotoksyczny. Występuje on w stanach ogólnego niedotlenienia bądź kwasicy. Woda zbiera się wówczas wewnątrz komórek mózgu.

Zdarzają się również sytuacje kiedy obrzęk naczyniopochodny przechodzi w obrzęk cytotoksyczny, mówimy wtedy o tzw. obrzęku mieszanym. Obrzęk mózgu powstaje więc głównie na dwóch drogach, które mogą się też wzajemnie przenikać.

To też może Cię zainteresować: Co może być przyczyną ucisku w głowie?

Morfologia obrzęku mózgu

Obrzęknięty mózg jest powiększony, ma zwiększoną masę, wygładzoną powierzchnię, poszerzone oraz spłaszczone zakręty, jest miękki, ciastowaty oraz blady. Komory mózgu znajdujące się wewnątrz i zawierające płyn mózgowo-rdzeniowy są zaciśnięte. Mózg o zwiększonej masie i objętości usiłuje wykorzystać wszelkie szczeliny w obrębie jamy czaszki. Na tej drodze powstają liczne wgłobienia oraz odciski. Dochodzi również do przemieszczenia wielu ważnych elementów jak np. migdałki móżdżku czy haki zakrętów hipokampa. Powstające wgłobienia mogą nieść fatalne konsekwencje w postaci wylewów krwi do pnia mózgu (tzw. krwotoki Dureta).

Wgłobieniem mózgu nazywamy stan, w którym wzrost ciśnienia śródczaszkowegoprowadzi do przemieszczenia części mózgowiaz fizjologicznego przedziału anatomicznego do innego. Najniebezpieczniejsze dla życia jest wklinowanie migdałków móżdżku do otworu wielkiego. Ostre wklinowanie prowadzi do nagłej śmierci w związku z uszkodzeniem ośrodka oddechowego. Typowo występuje bezdech przy zachowanej świadomości pacjenta.

Przeczytaj też: Jak objawia się choroba wysokościowa?

Objawy obrzęku mózgu

Objawy obrzęku mózgu związane są głównie ze wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Zależą od tego na jaką strukturę występuje ucisk. Są to:

• bóle głowy – początkowo występują o poranku lub w nocy. Z biegiem czasu nasilają się,
• wymioty – często towarzyszą bólom głowy,
• obrzęk tarczy nerwu wzrokowego,
• wzrost ciśnienia tętniczego,
• bradykardia,
• zaburzenia świadomości – od senności aż po śpiączkę,
• pogorszenie widzenia – widzenie przez mgłę, przejściowe epizody ślepoty oraz ubytki pola widzenia,
• nierówność źrenic,
• zaburzenia równowagi,
• sztywność karku,
• niedowład nerwu odwodzącego oka,
• napady padaczkowe,
• zwolnienie oraz pogłębienie oddechu.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Przyczyny powstawania obrzęku mózgu

Jedną z najczęstszych przyczyn obrzęku mózgu spowodowanego nadmiernym gromadzeniem się płynu wewnątrzkomórkowego jest zamknięty uraz czaszkowo-mózgowy. Może on towarzyszyć krwiakom lub obszarom stłuczenia mózgu, może występować jako samodzielne zjawisko pourazowe. Do obrzęku mózgu może także dojść w następstwie udaru mózgu, a także niedotlenienia. Bardzo często obrzęk mózgu rozwija się wypadku, uderzeniu, pobiciu. Bywa, że jest następstwem walk bokserskich i innych.

Ponadto niektóre stany chorobowe niosą ze sobą szczególne ryzyko wzrostu ciśnienia śródczaszkowego jak, np.:

• niedoczynność tarczycy,
• niedoczynność przytarczyc,
• niedoczynność kory nadnerczy w postaci pierwotnej (choroba Addisona).

Są to jednak przypadki niezwykle rzadkie.

Innym stanem chorobowym, który wiąże się ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego jest czerwienica. Jest to stan, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji elementów morfotycznych krwi. Do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego może dojść także w przebiegu ciężkiej niewydolności nerek.

Oprócz wspomnianych stanów chorobowych, istnieją również leki, których przyjmowanie niesie ze sobą większe lub mniejsze ryzyko zaistnienia wzrostu ciśnienia w obrębie czaszki. W grupie tej znajdują się np.:

• antybiotyki z grupy tetracyklin,
• steroidy anaboliczne,
• hormon wzrostu przyjmowany u osób z jego niedoborami,
• kwas nalidyksowy czyli lek chemioterapeutyczny,
• lit.

Osoby długotrwale leczone lekami z grupy glikokortykosteroidów, po zaprzestaniu terapii nimi są bardziej narażone na rozmaite powikłania, a wśród nich obrzęk mózgu, są to jednak sytuacje rzadkie.

Leczenie obrzęku mózgu

Leczenie obrzęku mózgu jest ściśle uzależnione od przyczyny jego powstania. Wpierw stosuje się metody farmakologiczne. Podaje się leki, które mają obniżyć ciśnienie wewnątrz czaszki. Jest to np. deksametazon, czyli lek z grupy glikokortykosteroidów. Mają one tę dodatkową właściwość, że przywracają właściwą przepuszczalność śródbłonka naczyniowego, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania bariery krew-mózg. Stosuje się również inne leki, które obniżają ciśnienie jak moczopędny furosemid czy mannitol będący lekiem osmotycznie czynnym.

Jeśli leczenie farmakologiczne nie przyniesie pożądanych efektów, stosowane są metody nieinwazyjne jak hipotermia, bądź hiperwentylacja oraz inwazyjne pod postacią kraniektomii (szerszą postacią trepanacji czaszki).

Kraniektomia poprzez podobieństwo nazwy może być mylona z szerzej znaną kraniotomią. Pierwsza ze wspomnianych procedur polega na wycięciu pewnego fragmentu kości czaszki, który nie jest potem ponownie umieszczany na swoim miejscu. Procedura ta służy najczęściej obniżeniu ciśnienia wewnątrz czaszki powstałego na skutek urazu.

Kraniotomia natomiast różni się tym, iż usunięty fragment kości jest ponownie umieszczany na swoim miejscu. Obie procedury niosą ryzyko pewnych powikłań. Mogą to być bóle głowy, nudności, zawroty. Operacje tego typu wiążą się również z ryzykiem uszkodzeń mózgu podczas ich wykonywania. Skutkiem tego mogą być: osłabienie mięśni, paraliże czy kłopoty z pamięcią wcześniej nie występujące.
Pacjent po przebyciu tak poważnej operacji powinien pozostać pod opieką fizjoterapeuty, rehabilitanta oraz logopedy. Zalecane jest również prowadzenie oszczędzającego trybu życia przez czas około miesiąca, w przypadku cięższych operacji ten czas może ulec wydłużeniu.