Hiperwentylacja – objawy, leczenie, skutki, przyczyny

Hiperwentylacja – co to jest?

Prawidłowy oddech zapewnia prawidłową równowagę pomiędzy ciśnieniem parcjalnym tlenu oraz dwutlenku węgla we krwi. Parametry te mierzy się przy pomocy gazometrii. Prawidłowe ilości tlenu i dwutlenku węgla we krwi tętniczej mieszczą się w przedziałach – odpowiednio 75–100 mm Hg oraz 32–45 mm Hg.

Hiperwentylacja to stan, w którym ze względu na zwiększoną częstość lub głębokość oddechów dochodzi do nadmiernej wentylacji płuc i organizm wydala więcej dwutlenku węgla niż jest w stanie wytworzyć. Osoba hiperwentylująca się wykonuje częste, szybkie i głębokie oddechy. Hiperwentylacji towarzyszy również uczucie duszności, uczucie niemożności złapania oddechu. Hiperwentylacja płuc nie jest terminem jednoznacznym z przyspieszoną częstością oddechów, czyli tachypnoe. Prawidłowa częstość oddechów u osób dorosłych wynosi od 16 do 20 razy na minutę. U dzieci może ona wynosić nawet 40 razy na minutę.

Zespół hiperwentylacji może mieć wiele przyczyn, jak również różnorodny przebieg. Epizod może mieć formę ostrą, a wiele powtarzających się w ciągu życia napadów hiperwentylacji to forma przewlekła. Zespół, często na tle psychogennym, może pojawić się już u dziecka. Wówczas częściej występuje także po osiągnięciu dorosłości.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Hiperwentylacja – przyczyny

Przyczyny hiperwentylacji mogą być różne. Mogą być za nią odpowiedzialne czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne organizmu.

Pobudzenie ośrodka w mózgu odpowiedzialnego za kontrolę oddechu jest najczęściej wywołane przez bodźce takie jak ból, zimno oraz czynniki psychogenne, np. stres czy podniecenie. Hiperwentylacja może wystąpić m.in. podczas zawału serca. Poza tym pobudzenie ośrodka oddechowego może być skutkiem działania leków i toksyn bakteryjnych.

Hiperwentylacja występuje również w wyniku zmniejszonej zawartości tlenu we krwi, co jest skutkiem niewydolności oddechowej, np. w przypadku napadu astmy lub zapalenia płuc. Odruch ten może nie występować u osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, np. POChP.

Również uszkodzenie mózgu, a dokładniej ośrodka kontrolującego oddychanie może powodować problemy z oddychaniem. Do takich uszkodzeń najczęściej dochodzi w wyniku udaru niedokrwiennego. Zespół hiperwentylacji może mieć podłoże neurogenne w przypadku zaburzeń lękowych, napadów agresji, depresji lub nerwicy. Wentylację w takich zespołach nasilają m.in. kofeina i składniki niektórych leków.

Do odruchowej hiperwentylacji dochodzi także w przypadku ostrej kwasicy. Jest to stan, w którym odczyn krwi staje się zbyt kwasowy. Kwasica może rozwinąć się jako powikłanie niewyrównanej cukrzycy, zatrucia alkoholem, ciężkiej biegunki lub niewydolności nerek. Organizm pozbywając się większej ilości dwutlenku węgla, stara się przywrócić prawidłowe pH krwi.

Zobacz też: Czym są napady lęku?

Może wystąpić także odruchowa hiperwentylacja podczas snu w nocy po epizodach bezdechu. Napady te objawiają się różnymi przerwami w oddychaniu i następującym po nich zaczerpnięciem oddechu. W diagnostyce bezdechu sennego wykorzystuje się badanie polisomnograficzne, w tym badanie EEG.

Istnieje również wiele innych przyczyn. Może pojawić się hiperwentylacja w ciąży lub podczas wysiłku fizycznego. U dzieci hiperwentylacja często jest związana z napadami paniki, które mogą pojawiać się szczególnie u dzieci z autyzmem lub zespołem Retta.

Zjawiskiem niepożądanym jest hiperwentylacja w trakcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Jest to efekt niezależny od pacjenta, który skutkuje pogorszeniem dopływu krwi do serca. Aby tego uniknąć, zaleca się wentylowanie pacjenta, w zależności od masy ciała, objętością gazów od 500 do 600 ml. Dodatkowo zaznacza się, że jeden wdech powinien trwać jedną sekundę.

Hiperwentylacja – objawy i skutki

Głównymi objawami hiperwentylacji są groźne symptomy związane z zasadowicą oddechową (zwaną również alkalozą oddechową), czyli zwiększeniem wskaźnika pH krwi wskutek zwiększonego wydalania dwutlenku węgla. Do typowych objawów należą:

• zaburzenia świadomości, w tym omdlenia,
• zaburzenia funkcji mózgu,
• parestezje,
• niewyraźna mowa,
• objawy piramidowe, takie jak niedowłady, osłabienie siły mięśniowej, porażenia,
• tężyczka hiperwentylacyjna.

Niektóre z wymienionych objawów wywołane są odruchowym skurczem naczyń w odpowiedzi na niską zawartość dwutlenku węgla we krwi. Obkurczone naczynia skutkują gorszym ukrwieniem ważnych narządów, m.in. mózgu.

Napad tężyczkowy polega na drętwieniu i skurczach obydwu rąk, przedramion i ramion. Następnie pojawiają się skurcze twarzy, mięśni klatki piersiowej i nóg. Wyróżnia się również objawy zwane równoważnikami tężyczki, do których należą skurcze powiek, zaburzenia widzenia, zwężenie dróg oddechowych z towarzyszącą dusznością. Może też wystąpić skurcz naczyń, a w jego efekcie ból w klatce piersiowej lub utrata przytomności.

Tężyczka hiperwentylacyjna zawsze powinna być różnicowana z tężyczką hipokalcemiczną. W tym celu można wykonać oznaczenie stężenia wapnia w surowicy i hormonu przytarczyc – parathormonu. Tężyczka hipokalcemiczna może wystąpić np. w wyniku usunięcia przytarczyc lub przedawkowania leków z grupy diuretyków pętlowych.

Hiperwentylacja – leczenie i postępowanie

Pacjenci z zespołem hiperwentylacji to często osoby wymagające pilnej interwencji lekarskiej z powodu choroby podstawowej (niewydolność oddechowa, niewyrównana cukrzyca itd.). Z tego powodu pierwotnie trafiają na izby przyjęć lub szpitalne oddziały ratunkowe. To, jaki lekarz powinien później podjąć leczenie, zależy od przyczyny zaburzenia. Może to być np. internista, kardiolog, psychiatra lub pediatra.

Jeśli istnieje przyczyna organiczna zaburzeń oddychania, stosuje się leczenie przyczynowe. Długotrwała hiperwentylacja jest niebezpieczna, dlatego powinno się poszukiwać i leczyć przyczynę niewydolności oddechowej, np. zapalenie dróg oddechowych czy napad astmy. Zaleca się również odstawienie leków mogących powodować takie napady.

Jeśli hiperwentylacja towarzyszy atakowi paniki, przede wszystkim powinno się uspokoić taką osobę. W ciężkich przypadkach stosuje się leki uspokajające, działające depresyjnie na ośrodek w mózgu kontrolujący oddech. Zastosowanie mają również leki przeciwdepresyjne i beta-blokery.

Niestety leczenie ostrych napadów hiperwentylacji jest trudne, a benzodiazepin nie powinno się w tym celu stosować przewlekle. W długofalowym leczeniu może okazać się skuteczna psychoterapia oraz ćwiczenia polegające na nabieraniu pełnego wdechu przy udziale przepony.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie