Zasadowica oddechowa – przyczyny, objawy, leczenie

Podwyższone pH krwi

Utrzymanie odpowiedniego stężenia jonów wodorowych w środowisku wewnątrz- oraz zewnątrzkomórkowym to jedno z najważniejszych zadań metabolizmu. Zachowana równowaga kwasowo-zasadowa jest niezbędna do prawidłowego przeprowadzania wszystkich procesów życiowych organizmu, a jej zaburzenia (kwasica i zasadowica) prowadzą do poważnych problemów zdrowotnych, w tym nawet do śmierci.

W zdrowym organizmie pH płynu wewnątrzkomórkowego wynosi około 7, natomiast w płynach zewnątrzkomórkowych jest wyższe i we krwi pH waha się pomiędzy 7,35 a 7,45. Utrzymanie izohydrii, czyli stałego stężenia jonów wodorowych, nie jest zadaniem prostym i wymaga działania wielu mechanizmów.

Przeczytaj więcej na temat: Niski progesteron – leczenie, objawy, skutki

Ogromną rolę spełniają tu bufory, czyli substancje, których zadaniem jest utrzymywanie w miarę stałego pH podczas dodatkowej podaży niewielkich ilości kwasu czy zasady. Do najważniejszych buforów organizmu zalicza się: bufor wodorowęglanowy (wodorowęglany to związki zawierające w swojej budowie aniony HCO₃ ^-), hemoglobinianowy, białczanowy i fosforanowy. W utrzymywaniu w równowadze gospodarki kwasowo-zasadowej bardzo dużą rolę pełnią także płuca i nerki.

Obniżenie pH osocza krwi powoduje kwasicę – jej przyczyną może być hipowentylacja (jest to wtedy tak zwana kwasica oddechowa) lub nagromadzenie się w osoczu substancji o charakterze kwaśnym czy obniżenie stężenia substancji o charakterze zasadowym (kwasica metaboliczna).

Zasadowica polega z kolei na podwyższeniu pH osocza krwi na skutek hiperwentylacji (zasadowica/alkaloza oddechowa) lub utraty kwaśnego soku żołądkowego czy też stosowania leków alkalizujących (zasadowica/alkaloza metaboliczna/nieoddechowa).

Zasadowica oddechowa – co to jest i czy zagraża życiu?

Zasadowica (alkaloza) oddechowa to zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, w którym dochodzi do wzrostu pH krwi powyżej 7,45 na skutek obniżonego stężenia pCO₂ (ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla) we krwi – jest to tak zwana hipokapnia. CO₂, czyli dwutlenek jest produkowany w procesie oddychania komórkowego i jest transportowany wraz z krwią do płuc, skąd jest wydychany do atmosfery. Dwutlenek węgla rozpuszcza się we krwi na zasadzie rozpuszczania fizycznego, natomiast później, we wnętrzu erytrocytów łączy się z cząsteczkami wody, tworząc bardzo nietrwały kwas węglowy, który natychmiast dysocjuje z wytworzeniem anionów wodorowęglanowych HCO₃ ^- oraz kationów wodorowych H⁺ (H₃O⁺).

Wydech powoduje uwolnienie z płuc dwutlenku węgla, a co za tym idzie, obniżenie stężenia we krwi anionów wodorowęglanowych i kationów wodorowych. Natomiast wdech, wraz z którym do płuc dostaje się powietrze atmosferyczne, podnosi stężenie parcjalne tlenu we krwi (pO₂).

Znacznie głębsze i szybsze oddychanie (w stosunku do normalnego) – czyli hiperwentylacja (stała lub okresowa) – powoduje spadek prężności dwutlenku węgla we krwi i wyrównawczy spadek wodorowęglanów (dzieje się tak, aby utrzymać stałe pH płynu wewnątrz- i zewnątrzkomórkowego).

Jeśli hiperwentylacja jest bardziej intensywna lub trwa dłużej, układy buforowe nie są w stanie utrzymać stałego pH w ustroju i dochodzi wówczas do rozwinięcia zasadowicy oddechowej. Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu mogą prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, w tym do śmierci.

Jakie są przyczyny zasadowicy oddechowej?

Jak sama nazwa wskazuje, do alkalozy oddechowej dochodzi na skutek zwiększonej wentylacji płuc, jednak przyczyny hiperwentylacji mogą być różne:

• zasadowica psychogenna – hiperwentylacja związana jest z reakcją na pewien rodzaj silnego bodźca – stres, atak nerwicy, ból, szok, podniecenie czy zimno; może występować także w przebiegu chorób psychicznych;
• nabyte zmiany naczyniowe w ośrodkowym układzie nerwowym negatywnie wpływające na pracę i funkcjonowanie ośrodków mózgowych;
• zatorowość płucna;
• niedodma;
• odma prężna;
• alergeny lub toksyny – mogą one pobudzać układ oddechowy;
• obrzęk płuc;
• niedotlenienie (hipoksja) – w odpowiedzi na nią może pojawiać się kompensacyjna hiperwentylacja;
• wentylacja mechaniczna – nieprawidłowo ustawione parametry (takie jak częstość czy głębokość oddechów) maszyn zastępujących lub wspierających oddech własny pacjenta mogą powodować hiperwentylację;
• leki – przedawkowanie salicylanów, metyloksantyny, aminofiliny, progesteronu lub teofiliny;
• ciąża – wentylacja pęcherzykowa zwiększa się u ciężarnych kobiet o 60%;
• wstrząs septyczny – spowodowany bakteriami G(-);
• zasadowica oddechowa u noworodka.

Zasadowica metaboliczna wywoływana jest przez inne przyczyny.

Zasadowica oddechowa – objawy

Hipokapnia powoduje szereg objawów składających się na obraz zasadowicy oddechowej.

Wśród objawów zasadowicy wymienia się:

• parestezje – czucie opaczne;
• bóle w klatce piersiowej;
• drętwienie w okolicach ust;
• zawroty głowy;
• mroczki przed oczami;
• szumy uszne;
• zaburzenia świadomości;
• skurcze mięśni;
• tężyczkę normokalcemiczną – pojawia się ona najczęściej w związku z hipokalcemią (stanem, w którym wapń we krwi jest znacznie obniżony), niski poziom wapnia we krwi nie tłumaczy jednak mechanizmu powstawania tężyczki w przypadku zasadowicy – jony wapnia, na skutek obniżonego stężenia jonów H⁺ (H₃O⁺), wiążą się z białkami osocza i stają się nieaktywne;
• powikłania neurologiczne – zarówno hipokapnia, jak i hiperkapnia wywiera negatywny wpływ na naczynia mózgowe; hipokapnia powodująca alkalozę oddechową zwęża naczynia mózgowe, mogąc prowadzić do niedokrwienia struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Hipokaliemia może także towarzyszyć zasadowicy oddechowej, znacznie częściej występuje ona jednak w przypadku zasadowicy metabolicznej.

Objawy innych zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej różnią się od siebie i zarówno zasadowica metaboliczna, jak i kwasica oddechowa będzie powodować rozwinięcie zaburzeń o innym typie.

Badania i parametry na rozpoznanie zasadowicy oddechowej

Ocena stanu równowagi kwasowo-zasadowej opiera się na oznaczeniu poziomu trzech parametrów, którymi są:

• pH krwi – zasadowica oddechowa ostra nieskompensowana charakteryzować się będzie podwyższonym pH, natomiast wyrównana zasadowica oddechowa będzie się cechować prawidłowym pH;
• stężenie wodorowęglanów – jest prawidłowe w przypadku niewyrównanej alkalozy i spada, gdy następuje jej kompensacja;
• ciśnienie parcjalne CO₂ (pCO₂ ) – jest obniżone w przypadku każdej postaci zasadowicy.

Leczenie zasadowicy oddechowej

Leczenie zasadowicy oddechowej powinno opierać się na rozpoznaniu i przeciwdziałaniu przyczynie, która doprowadziła do rozwinięcia się alkalozy. Jeśli do hiperwentylacji doprowadził stres lub inne silne emocje, należy starać się uspokoić chorego. Można także spróbować nakłonić go do oddychania w plastikowy woreczek lub balonik – dwutlenek węgla będzie wracał do płuc i stamtąd do krwiobiegu, co zapobiegać będzie hipokapnii.

Jeśli alkaloza spowodowana jest zatruciem lekami lub poważnym uszkodzeniem układu nerwowego, pacjent musi być bezwzględnie leczony na odpowiednio wyposażonym oddziale szpitalnym.

W niektórych przypadkach stosuje się leki osłabiające napęd oddechowy.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie