Gazometria – na czym polega?

Co to jest gazometria?

Choć termin „gazometria” może kojarzyć się raczej z badaniem układu oddechowego i parametrów wydychanego powietrza, to należy on do laboratoryjnych parametrów oznaczanych na podstawie próbki krwi i jest jednocześnie jednym z najważniejszych i najwięcej wnoszącym do diagnostyki badaniem określającym stan równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.

Szybki do uzyskania wynik gazometrii pozwala ocenić stan funkcjonowania nerek, układu oddechowego a w szerszym pojęciu – całego organizmu.

Gazometria to badanie obejmujące kilka podstawowych parametrów krwi:

• stężenie rozpuszczonych w niej gazów – tlenu i dwutlenku węgla,
• wartość pH,
• poziom tak zwanych wodorowęglanów,
• niedobór zasad,
• wreszcie stężenia elektrolitów – sodu, potasu i chloru.

Po co wykonywać gazometrię?

Badanie gazometrii wykonuje się w celu wyjaśnienia dysfunkcji układu oddechowego oraz zaburzeń metabolicznych. W praktyce – przeprowadzane jest u każdej osoby z zaburzeniami zachowania oraz innym niewyjaśnionym stanem klinicznym.

Przeczytaj też: Co oznacza wysoki poziom hemoglobiny?

Wskazania do gazometrii

Wskazania do wykonania gazometrii obejmują wszystkie stany, w których występują problemy z wentylacją – zarówno choroby płuc, urazy jak i wszystkie inne schorzenia powodujące utratę lub zaburzenia świadomości.

Ponadto wskazaniem do wykonania gazometrii są:

• niewydolność krążenia,
• niewydolność i inne choroby nerek,
• choroby nadnerczy,
• cukrzyca i większość stanów będących jej powikłaniem,
• śpiączka o nieustalonej etiologii,
• zatrucia, w tym alkoholem i lekami,
• stany wysokiej gorączki i sepsę,
• choroby układu pokarmowego związane w wystąpieniem biegunki lub wymiotów.

Gazometria jest dodatkowo wykonywana wielokrotnie podczas wszelkich zabiegów operacyjnych w celu nieustannej kontroli stanu pacjenta oraz dostosowywania metod leczenia i znieczulenia do tego stanu.

Jak wygląda badanie gazometrii?

Metoda badania gazometerii jest złożona, obejmuje bowiem kilka różnych parametrów, oznaczanych z użyciem odmiennych technik.

I tak stężenia parcjalne gazów – tlenu i dwutlenku węgla, a także wartość pH oznacza się z wykorzystaniem specjalnych elektrod. Na podstawie tak uzyskanych wartości, oblicza się matematycznie poziom wodorowęglanów, niedobór zasad i saturację.

Te ostatnie parametry wymagają wyjaśnienia: wodorowęglany to aniony kwasu węglowego obecne we krwi, pozwalające z grubsza ocenić funkcję nerek w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, niedobór zasad to różnica między aktualnym a wymaganym poziomem buforów we krwi. Bufor to substancja zapobiegająca zmianom pH roztworu.

Saturacja natomiast to wartość procentowa wysycenia krwi tlenem. Czasem na wyniku widnieje także parametr nazwany luką anionową. Jest to matematyczna różnica między stężeniem kationów (Na⁺) oraz anionów (CL^-i HCO3^-).

Gazometria – jak przebiega badanie krwi?

Gazometrię wykonuje się z próbki krwi tętniczej, a więc pobieranej za pomocą specjalnej igły i kaniuli zabezpieczającej przed zmianą badanych parametrów po kontakcie z powietrzem.

Inaczej niż w przypadku krwi żylnej, próbkę pobiera lekarz, który nakłuwa tętnicę, najczęściej udową lub promieniową, po uzyskaniu wystarczającej ilości krwi konieczne jest uciśniecie naczynia 10 do 15 minut.

Dodatkowo w samej technice pobierania krwi do gazometrii niezwykle ważne jest kontrolowanie, czy do naczynia nie dostał się jakikolwiek pęcherzyk powietrza. Od czasu pobrania materiału badanie musi zostać przeprowadzone w czasie godziny, potem wynik może być z dużym prawdopodobieństwem nieprawidłowy.

Ponieważ gazometria krwi tętniczej jest trudniejsza do wykonania ze względu na większą trudność pobrania materiału z tętnicy, niż z żyły, zwłaszcza u pacjentów w ciężkim stanie, czasem stosuje się metodę pobrania krwi włośniczkowej. Stanowi ona mieszaninę krwi tętniczej i żylnej, ale jej parametry są zbliżone do uzyskiwanych z naczyń tętniczych.

Wyniki gazometrii – normy

Zakres wartości referencyjnych gazometrii, zakładając oczywiście prawidłowe pobranie materiału oraz technikę badania, określa się następująco:

• pH od 7,35 do 7,45,
• pCO2 35-45 mm Hg dla mężczyzn i 32-43 mm Hg dla kobiet,
• pO2 65-100 mm Hg,
• SaO2 90-96 %,
• dwuwęglany 22-26 mmol/l,
• niedobór zasad od -3 do +3 mm/l,
• luka anionowa 8-16 mmol/l.

Wartości te są oczywiście referencyjne dla osoby z prawidłowym poziomem hemoglobiny we krwi a także prawidłową temperaturą ciała. W przypadku innych warunków, stają się one niediagnostyczne.

Gazometria – interpretacja wyników

Wynik gazometrii pozwala rozpoznać istniejące zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu i z grubsza zakwalifikować je do jednej z czterech głównych kategorii.

Cztery główne rodzaje zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, w zależności od wyniku gazometrii:

• kwasica metaboliczna: związana jest z nadmiernym wytwarzaniem lub dostarczaniem z zewnątrz równoważników kwasowości. Najpopularniejszymi zaburzeniami z tej kategorii są kwasica ketonowa w przebiegu cukrzycy lub alkoholizmu oraz kwasica mleczanowa powstająca w stanie niedotlenienia – nadmiernego wysiłku lub ciężkiej choroby. Na drugim biegunie tej kategorii znajduje się niedobór równoważników zasadowych i tutaj znajdują się m.in. biegunka, wymioty i liczne schorzenia nerek.
• zasadowica metaboliczna: obejmuje niejako stan przeciwny do poprzedniego – nadmiar substancji zasadowych lub niedobór kwasowych. Stany te najczęściej są spowodowane spożyciem takich substancji, stosowaniem leków lub zaburzeniami gospodarki hormonalnej.
• kwasica oddechowa: jej powodem jest hipowentylacja z retencją dwutlenku węgla, innymi słowy wszelkie stany ograniczające swobodne oddychanie – choroby układu nerwowego, kręgosłupa i klatki piersiowej, leki uspokajające, przeciwbólowe, nasenne i narkotyki, oraz schorzenia dróg oddechowych i płuc.
• zasadowica oddechowa: spowodowana przede wszystkim hiperwentylacją, kiedy to odwrotnie niż w powyższej sytuacji dochodzi do nadmiernego osunięcia z organizmu dwutlenku węgla, najczęściej ma charakter psychogenny, czyli mówiąc prościej oznacza napad przyspieszonego oddechu w stanach histerii i nadmiernego pobudzenia emocjonalnego. Hiperwentylacja występuje ponadto w przebiegu chorób układu nerwowego, pod wpływem leków takich jak salicylany, adrenalina, jako reakcja na zimno lub przebywanie na dużych wysokościach. Jatrogenną przyczyną zasadowicy oddechowej mogą być nieprawidłowe parametry lub technika wentylacji mechanicznej.