Zasadowica metaboliczna (alkaloza) – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zasadowica metaboliczna?

Zasadowica metaboliczna, zwana też nieoddechową jest jednym z zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej. Równowaga ta polega na utrzymywaniu prawidłowego stężenia jonów wodorowych w przestrzeni zewnątrz- i wewnątrzkomórkowej. Zapewnia to prawidłowe funkcjonowanie komórek i narządów w organizmie. Wskaźnikiem mówiącym nam o stężeniu jonów wodorowych jest pH krwi. Prawidłowo mieści się ono w granicach 7,35–7,45. Wzrost pH powyżej tej wartości świadczy o istnieniu zasadowicy (alkalozy), natomiast spadek o kwasicy.

Zarówno kwasicę, jak i zasadowicę dzielimy ze względu na mechanizm powstawania na: oddechową i nieoddechową (metaboliczną). Zasadowica metaboliczna może być związana zarówno ze zwiększoną utratą jonów wodorowych, jak i nadmiernym przyjmowaniem i zmniejszonym usuwaniem zasad, w tym jonów wodorowęglanowych.

Czytaj również: Węglan sodu: właściwości, zastosowanie, szkodliwość

Zasadowica metaboliczna – jakie są przyczyny?

Jedną z głównych przyczyn alkalozy metabolicznej jest utrata jonów wodorowych i chlorkowych z organizmu. Dochodzić do tego może drogą pokarmową – przez wymioty i biegunkę, a także przez nerki, np. w wyniku nadmiernej podaży leków o działaniu moczopędnym.

Ważna rolę odgrywa hipowolemia, czyli spadek objętości płynu zewnątrzkomórkowego. W wyniku tego dochodzi do nadmiernego wchłaniania jonów wodorowęglanowych w nerkach, a co za tym idzie – do rozwoju zasadowicy.

Utrata jonów wodoru przez nerki ma miejsce także w przypadku tzw. tubulopatii. Są to rzadkie choroby, w których mamy do czynienia z zaburzeniem funkcji cewek nerkowych. Zaliczamy do nich m.in. zespół Barttera oraz zespół Gitelmana.

To też może Cię zainteresować: Chlor – skutki nadmiaru i niedoboru

Alkaloza metaboliczna i niedobór potasu

Do wystąpienia alkalozy może również przyczynić się niedobór potasu. Przyczynami hipokaliemii, czyli spadku poziomu potasu są: niewystarczająca ilość potasu w pożywieniu, utrata na skutek stosowania leków (dlatego podczas stosowania leków moczopędnych bardzo ważna jest kontrola i ewentualna suplementacja potasu), nadmierne przyjmowanie glikokortykosteroidów i mineralokortykosteroidów oraz choroby takie jak zespół Cushinga i zespół Conna, nadmierne wydalanie potasu wraz z kałem (np. w przypadku stosowania leków przeczyszczających, zespołu złego wchłaniania, raka jelita grubego czy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego).

Jak wspomniano wcześniej, nadmierna ilość przyjmowanych zasad, takich jak węglan wapnia, wodorowęglan sodu, mleczan, cytrynian i octan sodu jest przyczyną alkalozy. Dochodzi do tego w sytuacji, gdy ilość przyjmowanych zasad przewyższa możliwości usuwania ich nadmiaru przez nerki.

Warto tutaj wspomnieć o zespole Burnetta, czyli zespole mleczno-alkalicznym. Choroba ta spowodowana jest nadmiernym spożywaniem mleka oraz innych bogatych w wapń produktów i preparatów. Hiperkalcemia z kolei nasila zwrotne wchłanianie jonów wodorowęglanowych w nerkach.

To też może Cię zainteresować: pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?

Jakie są objawy zasadowicy metabolicznej?

Objawy alkalozy metabolicznej mogą różnić się od siebie i obciążać poszczególne układy w różnym stopniu.

Jedną z manifestacji alkalozy metabolicznej są zaburzenia ze strony układu nerwowego. Pacjenci mogą mieć do czynienia z zaburzeniami świadomości, zaburzeniami pamięci i koncentracji, zaburzeniami lękowymi, psychozami, zawrotami głowy, a także parestezjami.

Szczególnie niebezpieczne mogą okazać się objawy ze strony układu krążenia. Zaburzenia elektrolitowe mogą prowadzić do zaburzeń rytmu serca. U chorych występują spadki ciśnienia tętniczego oraz spadek rzutu serca.

Zaburzenia ze strony układu oddechowego prowadzą do niedoboru tlenu we krwi, czyli hipoksemii. Dochodzić może do zaburzenia pracy mięśni oddechowych.

Objawy zasadowicy metabolicznej to także tężyczka, czyli nadmierne skurcze mięśni wskutek spadku poziomu wapnia w surowicy. Oprócz skurczu mięśni szkieletowych kończyn mogą wystąpić tzw. równoważniki tężyczki pod postacią skurczu naczyń mózgowych (prowadzi to do przemijającego niedokrwienia mózgu), skurczu naczyń wieńcowych (skutkuje objawami choroby niedokrwiennej serca), skurczu naczyń brzusznych (wywołuje tzw. anginę brzuszną) oraz skurczu naczyń obwodowych.

Zasadowica metaboliczna – powikłania i komplikacje

W przypadku niepodjęcia leczenia możemy mieć do czynienia z różnymi powikłaniami zasadowicy metabolicznej. Rodzaj tych powikłań uzależniony jest od choroby prowadzącej do alkalozy. W sytuacji współistnienia ciężkich zaburzeń elektrolitowych możemy mieć do czynienia z groźnymi dla życia zaburzeniami rytmu serca.

Hipowentylacja towarzysząca zasadowicy metabolicznej może z kolei skutkować niedotlenieniem ośrodkowego układu nerwowego. W przebiegu zasadowicy nieoddechowej mają miejsce mechanizmy kompensacyjne, mające na celu przywrócenie równowagi kwasowo-zasadowej. Biorą w tym udział płuca, które poprzez hipowentylację zwiększają stężenie parcjalne dwutlenku węgla we krwi, a także nerki, które usuwają nadmiar wodorowęglanów.

Rokowanie uzależnione jest od wartości pH krwi – im jest ono wyższe, tym rokowanie pogarsza się, osiągając śmiertelność około 80 proc. przy wartości pH 7,65.

Zasadowica metaboliczna – badania

Jak rozpoznajemy i jakie badania wykonujemy w przypadku zasadowicy metabolicznej?

Podstawowym badaniem umożliwiającym wykrycie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej jest gazometria krwi tętniczej. W badaniu tym pobiera się krew tętniczą – najczęściej z tętnicy udowej lub promieniowej. Na zasadowicę metaboliczną wskazuje pH krwi powyżej 7,45, prawidłowe ciśnienie parcjalne dwutlenku węgła i zwiększony poziom wodorowęglanów. Jest to zasadowica metaboliczna niewyrównana. W wyniku działania mechanizmów kompensacyjnych dochodzi do wzrostu ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla, a w przypadku zasadowicy całkowicie wyrównanej do normalizacji wartości pH.

Zasadowica metaboliczna – leczenie

Leczenie zasadowicy nieoddechowej powinno opierać się na zwalczaniu przyczyny leżącej u podstaw zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej. Konieczne może okazać się odstawienie leków moczopędnych lub przeczyszczających. U pacjentów z silnymi wymiotami lub biegunkami ważne jest odpowiednie nawadnianie, czyli płynoterapia. W przypadku stwierdzenia niedoboru potasu konieczne jest jego uzupełnienie.

Natomiast osoby zdrowe nie powinny zapominać o przestrzeganiu prawidłowych zasad żywieniowych, co może uchronić je w przyszłości także przed zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej.