Gruczolakorak (adenocarcinoma) – co to jest, diagnostyka, dziedziczność, leczenie, rokowanie

Gruczolakorak – co to jest?

Gruczolakorak (rak gruczołowy, adenocarcinoma) to nowotwór złośliwy pochodzenia nabłonkowego, który charakteryzuje się sposobem wzrostu naśladującym tworzenie prawidłowych struktur gruczołowych.

Adenocarcinoma zazwyczaj wywodzi się z błony śluzowej narządów, w których występuje nabłonek typu gruczołowego, takich jak niektóre odcinki przewodu pokarmowego i jego gruczoły dodatkowe (ślinianki, trzustka), piersi, oskrzela czy narządy rodne. Może również powstawać na podłożu metaplazji (zastąpienia dojrzałej tkanki inną, w pełni zróżnicowaną, najczęściej w odpowiedzi na przewlekłe drażnienie) do nabłonka gruczołowego. Niekiedy raki gruczołowe rozwijają się wskutek zezłośliwienia łagodnych, nienaciekających nowotworów gruczołowych, czyli tzw. gruczolaków.

Czytaj również: Mięsak – objawy, przyczyny, leczenie

Jak często występują raki gruczołowe?

Wiele spośród najczęściej występujących nowotworów złośliwych, takich jak rak piersi, jelita grubego, płuc, prostaty, trzonu macicy, jajnika, tarczycy trzustki czy żołądka, to pod względem histologicznym właśnie gruczolakoraki. Choć brak statystyk opisujących zachorowalność na nowotwory według ich podtypu, a nie narządu, z którego się wywodzą, można śmiało stwierdzić, iż adenocarcinoma to najpowszechniejszy wariant nowotworu złośliwego wśród osób dorosłych. Odpowiada on łącznie za około połowę zachorowań u kobiet i nieco mniejszy odsetek u mężczyzn.

Do rzadziej diagnozowanych nowotworów tego typu należy:

• gruczolakorak ślinianki,
• gruczolakorak szyjki macicy,
• gruczolakorak przewodów żółciowych,
• gruczolakorak jelita cienkiego.

Do grupy tej należy także gruczolakorak przełyku, gdzie rak zwykle rozwija się na podłożu metaplazji jelitowej (tzw. przełyku Barretta). W niektórych przypadkach rozsianej choroby nowotworowej nie udaje się zlokalizować ogniska pierwotnego. Zmianę klasyfikuje się wówczas jako tzw. raka gruczołowego o nieznanym punkcie wyjścia.

Zachorowania na gruczolakoraki u dzieci stanowią rzadkość i zwykle wiążą się z nieprawidłowościami genetycznymi.

Czynniki ryzyka gruczolakoraka – czy jest dziedziczny?

Trudno określić czynniki ryzyka wspólne dla wszystkich raków gruczołowych, gdyż różnią się one w zależności od miejsca, z którego wywodzi się zmiana. Wiadomo, iż niekorzystny wpływ mogą wywierać m.in. hormony płciowe (w nowotworach prostaty, piersi, trzonu macicy czy jajnika), otyłość i nieprawidłowa dieta (w raku gruczołowym jelita grubego, endometrium, sutka i przełyku), palenie tytoniu (głównie w gruczolakoraku płuc) czy przewlekłe stany zapalne (adenocarcinoma trzustki i żołądka).

Dla wielu złośliwych nowotworów gruczołowych opisano również stany przedrakowe lub zmiany predysponujące do wystąpienia inwazyjnej choroby. Należą do nich m.in. gruczolaki jelita grubego (cewkowy, kosmkowy, ząbkowany i mieszane), zwłaszcza te z dysplazją dużego stopnia, rozrost endometrium z atypią, przełyk Barretta, szczególnie gdy występują w nim ogniska dysplazji, oraz zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka.

Możliwe jest także dziedziczenie gruczolakoraka. W niektórych przypadkach rolę odgrywa przekazywanie mutacji genetycznych (np. w genach BRCA w nowotworach piersi i jajnika).

Czytaj również: Chłoniaki – rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Diagnostyka raka gruczołowego

Metody rozpoznawania gruczolakoraków nie różnią się zbytnio od stosowanych w innych typach nowotworów. Pierwszy krok stanowią badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa, ultrasonografia, mammografia, rezonans magnetyczny. Jeśli wykażą one obecność guza, należy pobrać z niego materiał do badania histopatologicznego lub cytologicznego, by określić rodzaj nowotworu.

Z początku zwykle wykorzystuje się w tym celu mniej inwazyjne metody, takie jak:

• biopsja cienkoigłowa pod kontrolą USG (w guzach ślinianek i tarczycy) lub wykonywana w trakcie ultrasonografii endoskopowej (w zmianach dróg żółciowych i trzustki),
• biopsja gruboigłowa (w podejrzeniu gruczolakoraka piersi i prostaty),
• pobranie drobnych wycinków w trakcie gastroskopii (w zmianach żołądka lub podejrzeniu gruczolakoraka przełyku), kolonoskopii (w guzach jelita grubego) bądź bronchoskopii (w raku płuc),
• wymaz szczoteczkowy (z oskrzela bądź dróg żółciowych),
• łyżeczkowanie kanału szyjki lub jamy macicy (przy podejrzeniu raka gruczołowego endometrium lub szyjki macicy).

Wyjątkiem są zmiany trudno dostępne, np. guzy jajnika, w przypadku których do badania histopatologicznego pobiera się od razu cały zmieniony narząd.

Choć sugestie lekarza prowadzącego stanowią cenną wskazówkę, dopiero patomorfolog może w pełni potwierdzić rozpoznanie adenocarcinoma oraz na podstawie budowy tkankowej określić jego podtyp (np. brodawkowaty, cewkowy, śluzowy, śluzowokomórkowy itd.).

Adenocarcinoma – leczenie i rokowanie

W leczeniu gruczolakoraków stosuje się wszelkie dostępne metody, a więc zabiegi chirurgiczne, chemioterapię, naświetlania oraz hormonoterapię i immunoterapię. Intensywność leczenia zależy od lokalizacji guza, jego resekcyjności (możliwości całkowitego wycięcia zmiany), od tego, czy jest to gruczalakorak bez przerzutów czy z przerzutami, oraz stanu ogólnego pacjenta.

W gruczolakoraku rokowanie zależy od tego, z rakiem jakiego narządu mamy do czynienia. Gruczolakoraki endometrium zwykle wykrywane są na wczesnym etapie (zanim dojdzie do rozsiewu choroby) i niekiedy nie wymagają żadnego leczenia poza usunięciem macicy.

Wieloletnie przeżycia obserwuje się też w wielu przypadkach gruczolakoraka prostaty, choć znaczny odsetek pacjentów poddawany jest jedynie hormonoterapii. Zdecydowanie najgorzej rokują raki gruczołowe żołądka, trzustki i jajnika. W grupie pośredniego ryzyka plasują się nowotwory piersi i jelita grubego, których przebieg zależy w dużej mierze od stopnia zaawansowania w chwili diagnozy.

W niektórych przypadkach rozpoznanie adenocarcinoma oferuje pacjentom dodatkowe, poprawiające rokowanie możliwości terapeutyczne. Na przykład stwierdzenie raka gruczołowego płuc stanowi wskazanie do wykonania badań genetycznych, których pozytywny wynik uprawnia pacjenta do immunoterapii, czyli leczenia celowanego za pomocą stworzonych w tym celu przeciwciał.

Czytaj również: Czerniak – przyczyny, objawy, leczenie nowotworu złośliwego skóry