Bakteryjne zapalenie płuc – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Jakie są przyczyny bakteryjnego zapalenia płuc?

Główną przyczyną pozaszpitalnego bakteryjnego zapalenia płuc w populacji osób dorosłych w Polsce jest paciorkowiec:

• Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc),
• Haemophilus influenzae,
• Moraxella cathrrealis.

Najczęściej izolowaną bakterią w materiale biologicznym pacjenta jest paciorkowiec płucny (dwoinka zapalenia płuc).

Wymienione bakterie powodują odczyn zapalny w oskrzelach oraz pęcherzykach płucnych. Odczyn polega na pojawieniu się płynu zawierającego komórki odpornościowe wraz z bakteriami w świetle pęcherzyków płucnych (tzw. woda w płucach). W toku zakażenia dochodzi do zmniejszenia czynnej powierzchni wymiany gazowej w płucach, co chory odczuwa jako duszności. W niektórych przypadkach przebieg jest atypowy i przypomina infekcje wirusową (atypowe zapalenie płuc). Wówczas trudno stwierdzić jakiekolwiek zmiany w prześwietleniu płuc, a sam pacjent może zgłaszać jedynie suchy kaszel. Za takie objawy odpowiedzialne są bakterie wewnątrzkomórkowe, takie jak Chlamydia i Mycoplazma pneumoniae. Gronkowcowe zapalenie płuc zdarza się rzadziej w praktyce klinicznej a sam przebieg takiego zapalenia jest ciężki i zazwyczaj przebiega z wytworzeniem mnogich ropni płuc.

Należy pamiętać, że bakteryjne zapalenie płuc jest zaraźliwe, można się nim zarazić poprzez przebywanie z chorym w bliskiej odległości. Bakterie te przenoszą się w kropelkach wydzieliny z dróg oddechowych. Przenoszone są również poprzez skórę rąk, które podczas dotykania ust przedostają się do dróg oddechowych.

Zapalenie płuc – wirusowe czy bakteryjne?

Choroby płuc o podłożu wirusowym często poprzedzają zakażenie bakteryjne. Główne objawy wirusowego zapalenia płuc przypominają grypę, pacjenci skarżą się na na bóle w klatce piersiowej i bóle mięśniowe, suchy męczący kaszel, duszności. W badaniach dodatkowych prześwietlenie płuc może być prawidłowe. Zdarza się, że w badaniu morfologii występuje leukopenia, czyli zmniejszenie ilości krwinek białych, odpowiedzialnych za zwalczanie zakażenia. Współistnienie duszności spowodowane jest nadreaktywnością oskrzeli.

Leczenie jest objawowe i polega na stosowaniu leków przeciwgorączkowych, utrzymaniu bilansu wodnego, szybkim wykryciu nadkażenia bakteryjnego. Na wirusowe zapalenie płuc narażeni są także ludzie młodzi. Rokowanie jest na ogół dobre, a cięższy przebieg spotykany jest u osób z niską odpornością (pacjenci z cukrzycą i po chemioterapii nowotworów). W profilaktyce ważne jest unikane dużych skupisk ludzi w okresie szczytu zachorowań wczesną wiosną i jesienią.

Atypowe zapalenie płuc u dzieci i młodych dorosłych

U młodych osób częstym zjawiskiem jest atypowe zapalenie płuc, ta grupa pacjentów może zgłaszać jedynie suchy kaszel, przewlekłe stany podgorączkowe, osłabienie siły mięśniowej, rzadziej krwioplucie. Przyczyny zapalenia płuc u dzieci są podobne jak u dorosłych. Może im towarzyszyć odczyn opłucnowy, który polega na pojawieniu się płynu zapalnego pomiędzy blaszkami opłucnej.

Za odczynem opłucnowym może przemawiać ból w klatce piersiowej. Towarzyszące ostre zapalnie oskrzeli (bronchopneumonia) powoduje przekrwienie śluzówki oskrzeli i kruchość naczyń krwionośnych, co przy silnym kaszlu powoduje krwioplucie (kaszel z krwią). W wybranych przypadkach konieczne może być wykonanie bronchoskopii, którą można wykorzystać terapeutycznie do ewakuacji zalegającej wydzieliny w oskrzelach. Dokładne rozpoznanie można ustalić po pobraniu plwociny na badanie mikrobiologiczne.

USG, HRTC, rentgen płuc – diagnostyka bakterii w płucach

Do oceny pacjenta z bakteryjnym zapaleniu płuc wykorzystujemy szereg badań obrazujących. W pierwszej kolejności jest to: rentgen płuc w dwóch projekcjach: przednio-tylnej oraz bocznej. Pozwala to na ocenę obecności płynu w szczelinach międzypłatowych. Badanie usg jamy opłucnowej umożliwia dokładną ocenę wielkości zalegającego płynu w płucach. Diagnostyczne nakłucie jamy opłucnowej jest pomocne w ustaleniu konkretnej przyczyny zapalenia płuc.

W trudnych przypadkach klinicznych może być niezbędne wykonanie tomografii komputerowej płuc o wysokiej rozdzielczości (HRTC). Stężenie mocznika w surowicy krwi oraz białek zapalnych pozwalają na ocenę chorego pod kątem wskazań do przyjęcia do szpitala. Ocena układu krzepnięcia jest niezbędna przed nakłuciem jamy opłucnowej. Zawsze dążymy do ustalenia dokładnego rozpoznania poprzez wykonanie badań mikrobiologicznych (posiewy krwi, plwociny, płynu opłucnowego).

Antybiotyk na zapalenie płuc – leczenie infekcji bakteryjnej

Podstawowym sposobem leczenia zapalenia płuc o podłożu bakteryjnym są antybiotyki. Leczeniem pierwszego wyboru jest amoksycyklina. Ma właściwości bakteriobójcze. Dobrze działa w zapaleniu płuc pozaszpitalnym. Obecnie preferujemy wysokie dawki i krótki czas leczenia. Ważne jest szybkie włączenie probiotyku celem zapobieżenia dysbakteriozie jelitowej. W przypadku nieskuteczności leczenia dołączamy kwas klawulonowy.

Jeżeli istnieje podejrzenie atypowego zapalenia płuc, można zastosować doksycykline, azytromycyne, klarytromycyne. W czasie wizyty lekarskiej należy wspomnieć o ewentualnych chorobach kości przed włączeniem doksycykliny. Lecznicze nakłucie jamy opłucnowej jest wskazane w przypadku obecności znacznej ilości wolnego płynu w płucach. Leczenie wspomagające ma również duże znaczenie. Polega ono na odpowiedniej terapii chorób współistniejących, takich jak cukrzyca, która wymaga intensyfikacji leczenia insuliną.

Dodatkowe znaczenie mają leki wykrztuśne, rozszerzające wydzielinę w oskrzelach, przeciwgorączkowe, odpowiednie nawodnienie, inhalacje. Wczesna rehabilitacja oddechowa zapobiega trwałej niedodmie płuc, zaś odsysanie wydzieliny zapobiega zachłystowi.

Powikłania po zapaleniu płuc – czym grozi nieleczona choroba?

Nieleczone zapalenie płuc prowadzi do szeregu powikłań. Najczęściej spotykanym powikłaniem po zapaleniu płuc są zrosty opłucnowe. Jeżeli u chorego wystąpił odczyn opłucnowy, który nie był leczony, może dojść do jego dalszego zakażenia i pojawienia się ropniaka opłucnej. Płyn w jamie opłucnowej może być również otorbiony i uniemożliwić prawidłowe rozprężenie płuc przy wdechu, nawracające krwioplucie bywa powodem anemizacji pacjenta.

Istnieje ryzyko, że tkanka płucna objęta procesem zapalenia ulegnie trwałemu zwłóknieniu i na stałe upośledzi wydolność oddechową. U starszych pacjentów lub u osób z upośledzoną odpornością zapalenie płuc wiąże się z ryzykiem rozwoju posocznicy (sepsy). U chorych z chorobami sercowo-naczyniowego zapalenie płuc grozi zaostrzeniem choroby podstawowej. W przypadku gronkowcowego zapalenia płuc mnogie ropnie są źródłem ostrej niewydolności oddechowej, co wymaga leczenia w oddziale intensywnej terapii.

Bibliografia:

1. S. Maśliński i J. Ryżewski, Patofizjologia kliniczna, PZWE, Warszawa 2012.

2. R. Chazan, Pneuomonologia, Bielsko-Biała 2005.

3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Kraków 2015.