Gruczolak jelita grubego – przyczyny, rodzaje, objawy, badania, leczenie, dieta, rokowanie

Gruczolak – co to jest i jakie są przyczyny?

Gruczolak to łagodny nowotwór, zbudowany z rozrośniętego nabłonka, którego cechą podstawową jest dysplazja. Wyróżniamy gruczolaki: cewkowe, kosmkowe oraz mieszane – cewkowo-kosmkowe. Najczęściej przyjmują postać polipa, czyli tkanki wystającej do światła przewodu pokarmowego, którą pokrywa rozrośnięty nabłonek.

Można się czasem spotkać z określeniem polip gruczołowaty, która znaczy dokładnie to samo, co polip gruczołowy. Wielkość zależy od typu i może wynosić od kilku milimetrów średnicy do nawet 10 cm. Częstość występowania polipów wzrasta z wiekiem – po 40. roku życia występują u 5–10 proc. osób, a w przedziale 50–75 lat stwierdza się je u 55 proc. osób.

Do głównych przyczyn gruczolaków jelita grubego należą:

• otyłość,
• palenie tytoniu,
• dieta bogata w czerwone mięso oraz tłuszcze zwierzęce,
• występowanie gruczolaków w rodzinie,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• choroba Leśniowskiego-Crohna.

Częstą przyczyną są również zapalenia w obrębie jelita grubego.

Gruczolak jelita grubego – rodzaje, objawy

Gruczolak jelita grubego objawy daje po pewnym czasie. Przez lata może mieć przebieg bezobjawowy. Najczęstsze symptomy to: krew w kale, parcie na stolec, niewielka domieszka śluzu w kale; rzadziej pojawia się krwawienie z odbytu, gdy jest to gruczolak odbytu.

Gruczolak cewkowy

To najczęściej występujący gruczolak jelita grubego. Jego średnica zwykle nie przekracza 1 cm. Gruczolak cewkowy objawy daje późno – ze względu na małą wielkość. W badaniu histologicznym wyróżniamy:

• gruczolaka cewkowego z dysplazją małego stopnia (gruczolak cewkowy low grade),
• gruczolaka cewkowego z dysplazją dużego stopnia (gruczolak cewkowy high grade).

Stopień dysplazji przekłada się na rokowanie: im większa dysplazja, tym poważniejsze rokowanie. Rak gruczołowy jelita grubego występuje w 5 proc. przypadków, nazywamy go wtedy gruczolakorakiem cewkowym. Gruczolak cewkowy rokowanie ma najlepsze ze wszystkich gruczolaków.

Gruczolak kosmkowy

To najrzadziej występujący typ gruczolaków jelita grubego. Nie przyjmuje postaci polipa, ale kalafiorowatego tworu. Gruczolak kosmkowy objawy daje szybciej niż inne gruczolaki – ze względu na rozmiary jakie osiąga (nawet do 10 cm). To z nich najczęściej powstają zmiany nowotworowe. W badaniu histologicznym podobnie wyróżniamy:

• gruczolaka kosmkowego z dysplazją małego stopnia,
• gruczolaka kosmkowego z dysplazją dużego stopnia.

Warto wiedzieć, że rak okrężnicy rozwija się w aż 40 proc. przypadków gruczolaka kosmkowego.

Gruczolak cewkowo-kosmkowy

Gruczolak mieszany to drugi według częstości typ gruczolaka jelita grubego. Ryzyko powstania zmiany złośliwej zależy od ilości tkanki kosmkowej. Nowotwór okrężnicy rozwija się w 20 proc.

Gruczolak jelita grubego – jakie badania wykonać, aby wykryć?

Najlepszym badaniem jest badanie endoskopowe jelita grubego, czyli kolonoskopia. Kolonoskopia to badanie okrężnicy, które polega na wprowadzeniu kolonoskopu do jelita grubego poprzez bańkę odbytnicy, esicę i okrężnicę zstępującą, poprzecznicę i okrężnicę wstępującą do zastawki krętniczo-kątniczej.

Przy użyciu dodatkowych instrumentów, podczas kolonoskopii istnieje możliwość pobrania wycinków śluzówki do badania histopatologicznego. Czułość, czyli procent wykrytych zmian wynosi powyżej 90 proc. dla gruczolaków o średnicy powyżej 7 mm.

Badanie histopatologiczne pobranego fragmentu gruczolaka pozwala określić rodzaj, stopień dysplazji oraz to, czy jest to zmiana złośliwa, czy łagodna. Obecnie w wyjątkowych sytuacjach wykonuje się wlew doodbytniczy z podwójnym kontrastem. Do badań pomocniczych należy również morfologia krwi pozwalająca ocenić obecność oraz nasilenie niedokrwistości.

Gruczolak jelita – leczenie

Podstawą leczenia jest zmiana nawyków żywieniowych, wprowadzenie diety lekkostrawnej i ubogoresztkowej, ponieważ to właśnie niestrawione produktu oraz konserwanty są głównym czynnikiem prowadzącym do powstawania gruczolaków. Kolejnym czynnikiem jest ograniczenie spożywania alkoholu i zaprzestanie palenia tytoniu, które mogą zwiększać ryzyko przemiany w raka. Następnym krokiem jest redukcja masy ciała oraz wprowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej.

Tkanka tłuszczowa produkuje wiele substancji, które powodują m.in. rozrost błony śluzowej, a co za tym idzie – rozrost gruczolaków. Wprowadzenie powyższych zmian zmniejsza częstość powstawania gruczolaków oraz ich transformacji w raka jelita grubego.

Najlepszą metodą na usunięcie gruczolaka jelita grubego, tzw. złotym standardem, jest kolonoskopia. Kolonoskopia pozwala również określić z największą dokładnością, czy występuje gruczolak jelita grubego i gdzie dokładnie się znajduje.

Leczenie wykonuje się podczas tego samego badania dzięki narzędziom, w które jest wyposażony endoskop. Polipy powyżej 5 mm usuwa się pętlą diatermiczną, a do usunięcia mniejszych wystarczają kleszczyki biopsyjne. Następnie materiał jest badany histopatologicznie. Na wynik czekamy około miesiąca. Badanie pozwala określić typ gruczolaka oraz to, czy jest on łagodny, czy złośliwy.

Jeśli okaże się, że w gruczolaku stwierdzono raka, pacjent będzie wymagał rozleglejszych zabiegów. Ryzyko powikłań jest niskie, a zabieg przez większość pacjentów jest dobrze tolerowany. W przypadku stwierdzenia polipa należy poddawać się regularnym badaniom kolonoskopowym, nawet jeśli został w całości usunięty, ponieważ polipy mogą nawracać lub nowy może pojawić się w innym miejscu.

Gruczolak jelita grubego – dieta

Choroby układu pokarmowego są bardzo często powodowane złą dietą. Odpowiednie nawyki dietetyczne są więc podstawą terapii praktycznie każdej choroby przewodu pokarmowego. Dieta na jelita powinna być ubogoresztkowa i lekkostrawna.

Dieta ubogoresztkowa to – mówiąc inaczej – dieta niskobłonnikowa. Ma na celu oczyszczenie jelita z substancji drażniących błonę śluzową. Zawiera minimalną ilość substancji, których człowiek nie jest w stanie strawić, np. hemicelulozy, ligniny, pektyny.

Podstawą diety są makarony, łuszczony ryż oraz pieczywo z mąki pszennej wysokoprzemiałowej. Należy unikać surowych owoców, zwłaszcza pestkowych orzechów i warzyw bogatych w błonnik. Najlepiej zmniejszyć ilość spożywanych kasz, owsianek oraz razowego pieczywa.

Zasady diety lekkostrawnej:

• spożywanie minimum 4–5 niezbyt obfitych posiłków dziennie,
• ostatni posiłek (powinien być lekki) spożywany minimum 3 godziny przed snem,
• ograniczenie tłuszczu (szczególnie zwierzęcego) w diecie,
• spożywanie pokarmów o konsystencji głównie płynnej (np. soki) oraz półpłynnej (np. przeciery, kremy), łatwej do przełknięcia i strawienia,
• wykluczenie lub ograniczenie kawy oraz herbaty (w przypadku ograniczania przygotowuje się słabe napary, dodaje się do nich mleka),
• jadanie posiłków bez pośpiechu, w atmosferze i otoczeniu, które nie powoduje stresu,
• wykluczenie produktów wywołujących wzdęcia, bóle brzucha.

W diecie lekkostrawnej zwykle unika się: owoców cytrusowych (oraz wyciskanych z nich soków), warzyw cebulowych, alkoholu, napojów gazowanych, mocnej kawy, czekolady, kakao, proszku do pieczenia, glutaminianu sodu, ostrych przypraw itd.

Stosowanie odpowiedniej diety jest najważniejszym czynnikiem zapobiegającym powstawaniu gruczolaków, jak i transformacji w zmianę złośliwą.

Gruczolak a rozwój raka jelita grubego

Rak jelita grubego zajmuje w Polsce drugie miejsce wśród przyczyn zgonów na nowotwory złośliwe. Zapadalność i umieralność stale rosną. Rak jelita grubego rzadko występuje u osób poniżej 40. roku życia, jednak z wiekiem pojawia się coraz częściej, osiągając szczyt w okolicy 80. roku życia. Ryzyko rozwoju zależy przede wszystkim od stylu życia, jaki prowadzimy oraz od diety.

Przyczyny są tożsame z przyczynami powstawania gruczolaków jelita grubego. Najważniejsze to: nadmiar czerwonego mięsa oraz konserwantów w diecie, nadmierna ilość tkanki tłuszczowej, mała aktywność fizyczna. Ryzyko zwiększa się, gdy w rodzinie występowały przypadki raka jelita grubego oraz zespołów genetycznych, takich jak zespół Lyncha czy rodzinna polipowatość jelita grubego. Ryzyko rozwoju raka z gruczolaka zależy od typu histologicznego oraz stopnia dysplazji.

Najmniejsze ryzyko występuje przy gruczolakach cewkowych, a rośnie przy gruczolakach cewkowo-kosmkowych, zaś największe ryzyko występuje przy kosmkowych. Im wyższy stopień dysplazji, tym większe ryzyko rozwoju raka. By szybciej rozpoznawać nowotwory jelita grubego i je leczyć, wprowadzono w Polsce skrining raka jelita grubego, czyli okresowe kolonoskopie, które pozwalają szybko wykryć i usunąć nowotwór.

Z bezpłatnej kolonoskopii mogą skorzystać:

• osoby w wieku 50–65 lat bez objawów raka jelita grubego,
• osoby w wieku 40 lat, u których co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia rozpoznano raka jelita grubego,
• osoby w wieku 25–65 lat, które pochodzą z rodziny szczególnego ryzyka.

Jak zniwelować ryzyko rozwoju raka?

• Zmniejszyć ilość spożywanego czerwonego mięsa, przetworzonego jedzenia oraz cukrów prostych.
• Stosować dietę lekkostrawną i ubogoresztkową.
• Unikać spożywania alkoholu oraz palenia tytoniu.
• Utrzymywać masę ciała w prawidłowych wartościach.
• Utrzymywać umiarkowaną aktywność fizyczną.
• Regularnie zgłaszać się na kontrolę u lekarza.
• Korzystać z badań przesiewowych (skriningowych).

Ryzyka nie da się wyeliminować, można je jednak znacząco zmniejszyć.

Gruczolak jelita grubego – rokowanie

W przypadku gruczolaka jelita grubego rokowanie jest dobre. Zdecydowaną większość można usunąć podczas kolonoskopii. Szanse na wyleczenie są bardzo duże. W wyjątkowych sytuacjach konieczne jest wykonanie zabiegu operacyjnego.

Ryzyko rozwoju zmian złośliwych zależy głównie od poniższych trzech czynników:

• wielkość (zmiany powyżej 1 cm wykazują większe ryzyko zezłośliwienia),
• rodzaj histopatologiczny (największe ryzyko wykazują gruczolaki kosmkowe, następnie kosmkowo-cewkowe, a najmniejsze – cewkowe).
• stopień dysplazji (wysoki stopień dysplazji wykazuje większe ryzyko).

Bibliografia:

• Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika 2016. Wydanie 7. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2016.
• Kokot F., Choroby wewnętrzne, Tom 2. Wydanie 8. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
• Wieczorek-Chełmińska Z., Żywienie w chorobach przewodu pokarmowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.