Objaw Babińskiego – ujemny i dodatni – o jakich chorobach świadczy u dorosłych?

Objaw Babińskiego – co to za odruch neurologiczny?

Ocena objawu Babińskiego (inaczej odruchu podeszwowego, w zagranicznej literaturze określanego jako Babinski phenomenon, Babinski reflex lub Babinski sign) stanowi jeden z podstawowych etapów badania neurologicznego – jest to jeden z badanych podczas niego odruchów neurologicznych. Po raz pierwszy objaw Babińskiego opisano w 1896 r. – autorem tego opisu był pochodzenia polskiego francuski neurolog Józef Babiński.

Objaw Babińskiego to odruchowe wyprostowanie i grzbietowe zgięcie palucha w odpowiedzi na drażnienie stopy w jej boczno-dolnej części. Może towarzyszyć mu tzw. odruch wachlarza, czyli podeszwowe, wachlarzowe zgięcie pozostałych palców bądź potrójne zgięcie kończyny dolnej w trzech stawach, co określane jest także mianem odruchu ucieczki lub odruchu obronnego.

Odruch Babińskiego u noworodka i niemowlaka uważany jest za normę. Zanika po 3. roku życia, u dzieci starszych i osób dorosłych stanowi już oznakę patologii – uszkodzenia drogi korowo-rdzeniowej, czyli fragmentu układu piramidowego, który unerwia mięśnie ciała poza nerwami szyi, twarzoczaszki oraz części mięśnia czworobocznego.

Sprawdź też: Syndrom sztokholmski – co to jest?

Objaw Babińskiego a objaw Rossolimo

Działanie układu piramidowego pozwala sprawdzić odruch Babińskiego i Rossolimo – ten ostatni polega na podeszwowym zgięciu palców stopy na skutek szybkiego uderzenia w ich opuszki. Nie ma jednak znaczenia rozstrzygającego w diagnostyce.

Jak sprawdzić odruch Babińskiego?

Odruch Babińskiego ocenić jest dość łatwo – badanie tego objawu wykonują w związku z tym nie tylko neurolodzy, ale i specjaliści wielu różnych innych dziedzin medycyny. Do dokonania takiej oceny konieczne jest posiadanie jakiegoś narzędzia – może być nim klucz, ale i długopis czy odpowiednio zakończona końcówka młotka neurologicznego. Istotne jest, aby przyrząd nie był w stanie doprowadzić do uszkodzenia ciała pacjenta.

Obecność lub brak objawu Babińskiego sprawdza się w obrębie stóp. Przed badaniem pacjent proszony jest o zdjęcie skarpet czy rajstop. Następnie – z wykorzystaniem któregoś z wymienionych wyżej lub innego przedmiotu – należy drażnić skórę dolno-bocznej powierzchni stopy – ujmując to obrazowo, należy „przejechać” przyrządem od końca pięty aż ku ostatnim palcom stopy. Odruch Babińskiego badany jest na obu stopach.

Odruch Babińskiego ujemny i dodatni – co to znaczy?

W trakcie oceniania testu Babińskiego możliwe jest zetknięcie się z trzema różnymi odpowiedziami na drażnienie skóry stopy. Najczęściej spotykany jest odruch Babińskiego ujemny – w tym przypadku wszystkie pięć palców stopy ulega zgięciu podeszwowemu. Nieobecny objaw Babińskiego oznacza, że palce zginają się ku dołowi. Odruch Babińskiego obustronnie nieobecny sugeruje brak nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego.

Odruch Babińskiego dodatni jest z kolei wtedy, kiedy paluch stopy ulega zgięciu grzbietowemu (czyli zgina się on ku górze). Może temu towarzyszyć zgięcie podeszwowe palców stopy, ale i to, że dojdzie do ich wachlarzowatego rozłożenia (mawia się, że palce te ulegają wtedy rozczapierzeniu). Objaw Babińskiego może być dodatni zarówno w obrębie obu, jak i tylko w obrębie jednej stopy. Jednostronny objaw Babińskiego ułatwia zlokalizowanie zmian w obrębie układu nerwowego.

Istnieje jeszcze trzeci rodzaj reakcji na drażnienie stopy – jej całkowity brak (palce nie zginają się ani w jedną, ani w drugą stronę). Z taką odpowiedzią można mieć do czynienia u tych osób, u których wystąpiły jakieś zaburzenia lub całkowite zniesienie czucia w obrębie stopy (przyczyną takowych może być m.in. polineuropatia).

Dodatni objaw Babińskiego u dorosłych zasadniczo zawsze informuje o istnieniu u nich jakiejś jednostki chorobowej. Inaczej już jednak bywa u małych pacjentów – dodatni odruch Babińskiego u dziecka nie musi wskazywać na problem zdrowotny.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Objaw Babińskiego u dzieci – kiedy zanika?

W trakcie pierwszych kilkunastu nawet miesięcy od przyjścia małego człowieka na świat jego układ nerwowy nie jest jeszcze w pełni dojrzały. Osłonki mielinowe uzyskują pełną mielinizację stopniowo, wraz z mijającymi miesiącami życia dziecka. To właśnie dlatego dodatni odruch Babińskiego u noworodka wcale nie wzbudza niepokoju u lekarzy – taki stan jest w pełni fizjologiczny.

Stwierdzenie dodatniego odruchu Babińskiego u dzieci również nie zawsze stanowi powód do obaw – jak wspomniano, ogólnie uważa się bowiem, że dodatni objaw może występować do ukończenia przez dziecko drugiego, a nawet trzeciego roku życia.

W jakich chorobach występuje dodatni odruch Babińskiego?

Kiedy objaw Babińskiego jest dodatni, u osoby dorosłej należy podejrzewać rozwój choroby układu nerwowego. Ściślej mówiąc, przekonuje to o wystąpieniu uszkodzenia w obrębie układu piramidowego układu nerwowego (np. w należącej do niego drodze korowo-jądrowej – ogólnie mówiąc struktury te są odpowiedzialne za kontrolowanie postawy ciała oraz za wykonywanie ruchów dowolnych).

O czym świadczy dodatni objaw Babińskiego? Przykładami jednostek, w których przebiegu może pojawiać się dodatni odruch podeszwowy, są:

• udar mózgu (uznawany za jedną z najczęstszych przyczyn dodatniego objawu Babińskiego u dorosłych),
• stwardnienie rozsiane,
• padaczka (w jej jednak przebiegu objaw Babińskiego – jeżeli w ogóle się pojawia – to raczej przejściowo),
• urazy głowy,
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego,
• stwardnienie boczne zanikowe,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Objaw Babińskiego przy krwiaku wewnątrzczaszkowym jest dodatni w kończynie po stronie przeciwnej.

Jakie badania, kiedy objaw Babińskiego jest dodatni?

Samo stwierdzenie dodatniego objawu Babińskiego nie umożliwia postawienia rozpoznania określonej choroby u pacjenta – potrzebne do tego jest wykonywanie dodatkowych badań. Przykładów analiz, które zlecane są pacjentom z dodatnim odruchem Babińskiego, wymienić można dość dużo. Wykonywane są bowiem m.in. badania obrazowe (takie jak np. tomografia komputerowa głowy czy rezonans magnetyczny głowy), znaczenie mają też badania laboratoryjne (zarówno podstawowe z nich, jak i bardziej specjalistyczne – np. analiza płynu mózgowo-rdzeniowego po wcześniejszym uzyskaniu go drogą punkcji lędźwiowej).

Dokładne ocenienie odruchu podeszwowego jest wręcz kluczowe z tego powodu, iż niejako umożliwia to chociażby wstępne oszacowanie tego, w której części układu nerwowego doszło do wystąpienia jakiejś patologii. Wspomniane wcześniej drogi korowo-jądrowe ulegają skrzyżowaniu – z tego właśnie powodu dodatni objaw Babińskiego po stronie prawej może sugerować o tym, że jakiś proces patologiczny umiejscowiony jest w strukturach układu nerwowego leżących po lewej stronie.

Dodatni odruch podeszwowy – leczenie

Sam dodatni odruch paluchowy Babińskiego nie podlega leczeniu – nie jest on przecież chorobą, a jedynie objawem schorzenia. Po stwierdzeniu, że u pacjenta odruch podeszwowy Babińskiego jest dodatni, przeprowadzenie dokładnej diagnostyki jest wręcz niezbędne – w tym przypadku leczenie skierowane jest bezpośrednio ku przyczynie występujących nieprawidłowości, dlatego też najpierw konieczne jest jej wykrycie.

Przykładowo w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych stosowane mogą być odpowiednie leki przeciwdrobnoustrojowe (jak antybiotyki przy infekcji bakteryjnej), z kolei w razie rozpoznania u pacjenta nowotworu ośrodkowego układu nerwowego – w zależności od jego rodzaju – wykorzystane może być leczenie chirurgiczne czy też radioterapia lub chemioterapia.