Amnezja (niepamięć) – rodzaje, przyczyny, leczenie

Co to jest amnezja?

Amnezja (niepamięć) zaliczana jest do grupy dysmnezji, czyli ilościowych zaburzeń pamięci i definiowana jest jako trwałe lub czasowe zniesienie funkcji pamięci deklaratywnej (składającej się z pamięci epizodycznej – dotyczącej konkretnych wydarzeń z życia człowieka oraz z pamięci semantycznej – odpowiadającej za szeroko pojętą wiedzę, fakty, itp.), w przypadku amnezji zwykle występuje utrata pamięci epizodycznej.

Amnezja, z wyjątkiem sytuacji gdy towarzyszy znieczuleniu ogólnemu, zawsze jest zjawiskiem patologicznym świadczącym o poważnym zaburzeniu funkcji ośrodkowego układu nerwowego i trzeba odróżnić ją od fizjologicznego procesu zapominania pewnych zdarzeń i informacji, który służy optymalizacji działania mózgu.

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zakwalifikowała amnezję do grupy innych oznak i objawów chorobowych dotyczących funkcji poznawania i świadomości, nadając jej kod R41.

Zaburzenia pamięci, w tym także amnezja, należą do tzw. zaburzeń poznawczych. Funkcje poznawcze warunkują nabywanie i utrwalanie informacji o otaczającym świecie oraz pozwalają na organizowanie tych informacji w system wiedzy i wymianę z otoczeniem. Obok pamięci do podstawowych funkcji poznawczych należą: uwaga, myślenie, spostrzeganie zmysłowe oraz komunikacja.

Dowiedz się jakie są rodzaje zaburzeń pamięci.

• amnezja (luka pamięci, brak pamięci) – utrata zdolności odtwarzania wydarzeń, które miały miejsce w jakimś czasie. Amnezja może dotyczyć wszystkich wydarzeń danego okresu (amnezja pełna) lub wybiórczych zdarzeń (amnezja częściowa). Chory może również pamiętać jedynie strzępy wspomnień. Amnezja jest wywoływana przez konkretne czynniki sprawcze i podobnie jak hipomnezje może ona mieć charakter stały (np. uraz mózgu, udar mózgu) lub czasowy (np. trauma psychiczna blokująca wspomnienia z danego stresogennego okres). Jeżeli osoba chora nie pamięta okresu przed zadziałaniem czynnika sprawczego to mówi się o tzw. amnezji wstecznej. Natomiast jeżeli pacjent nie jest w stanie odtworzyć zdarzeń, które wystąpiły po zadziałaniu czynnika sprawczego określa się amnezję mianem następczej. Ponadto zdarzyć się może, że chory wypełnia lukę pamięci nieprawdziwymi wspomnieniami, które nie miały miejsca – jest to tzw. konfabulacja. Konfabulacje mogą być realistyczne, prawdopodobne, bądź nieść treści absurdalne. Należy podkreślić, że pacjent z amnezją nie działa intencjonalnie („nie wymyśla w jakimś celu”), jest on przekonany o prawdziwości swoich konfabulacji, ale wycofuje się z nich jeżeli dostarczone zostaną mu dowody ich błędności (co odróżnia konfabulacje od urojeń, będących często objawem chorób psychiatrycznych).

Jakie są przyczyny amnezji, jakie choroby ją wywołują?

Wyróżnia się dwie główne przyczyny niepamięci. Pierwszą, szerzej opisaną poniżej, jest organiczny zanik pamięci spowodowany uszkodzeniem mózgu. Drugą jest przeżycie dużego szoku psychicznego na skutek przeżycia traumatycznego wydarzenia – jest to amnezja dysocjacyjna (pourazowa).

Amnezja może pojawić się jako wynik uraz. Ciężki uraz głowy, często powstały na skutek urazu komunikacyjnego lub upadku z wysokości może powodować amnezje pourazową. Amnezja pourazowa dotyczy okoliczności zdarzenia a także pewnego okresu po wypadku. W przypadku uprawiania sportów, w których istnieje ryzyko doznania uszkodzeń głowy zawsze należy korzystać z kasków ochronnych.

Po udarze mózgu – niedokrwienie ośrodków mózgu odpowiedzialnych za zdolność do zapamiętywania wspomnień może powodować ciężkie postacie amnezji, nie jest to jednak zjawisko częste.

Na skutek rozwijającego się guza mózgu – procesy rozrostowe dotyczące ośrodkowego układu nerwowego mogą stanowić przyczynę zaburzeń pamięci. Także późniejsze leczenie, w tym zabiegi neurochirurgiczne, mogą uszkadzać struktury odpowiedzialne za pamięć.

Niedobory witamin z grupy B mogą powodować niepamięć.

Ważnym czynnikiem, szczególnie u osób starszych są choroby neurodegeneracyjne – w tym jedna z najczęstszych chorób tego typu, czyli choroba Alzheimera.

Niepamięć po alkoholu, lekach, narkotykach

Po alkoholu – amnezja alkoholowa spowodowana jest zaburzeniem funkcji ośrodków mózgu odpowiedzialnych za pamięć na skutek szkodliwego działania alkoholu na mózg.

Po lekach – leki przeciwlękowe z grupy benzodiazepin mogą powodować duże problemy z zapamiętywaniem zdarzeń, a niekiedy przyczyniać się do powstawania luk w pamięci. Prawdopodobieństwo niekorzystnego działania tych leków na pamięć rośnie w przypadku przekraczania zalecanej przez lekarza dawki i łączenia tych leków z alkoholem.

Narkotyki także mogą wpływać na zaburzenia pamięci i trudności w zapamiętywaniu. Amnezja wywołana może być w przypadku przedawkowania silnych środków narkotycznych w tym dopalaczy. Marihuana może natomiast powodować przemijające problemy z koncentracją i z zapamiętywaniem.

Amnezja dysocjacyjna

Bardzo ciekawym zjawiskiem jest występowanie niepamięci zdarzeń pod wpływem narażenia człowieka na bardzo silny bodziec stresogenny. Psychologia do dziś nie potrafi w pełni wyjaśnić mechanizmu tego typu amnezji. Jednym z zaburzeń dysocjacyjnych, którym towarzyszy niepamięć jest fuga dysocjacyjna. Może ona rozwinąć się u predestynowanych do tego osób pod wpływem przeżycia trudnej sytuacji takiej jak wypadek komunikacyjny, patrzenie na śmierć bliskiej osoby czy nawarstwiające się od dłuższego czasu konflikty emocjonalne. Medycynie znane są także przypadki wystąpienia fugi i związanej z nią amnezji po porodzie o trudnym przebiegu.

Czym jest fuga dysocjacyjna?

Jakie są rodzaje amnezji?

Wyróżnia się wiele rodzajów amnezji. Pierwszy najbardziej ogólny podział dotyczy przedstawionej powyżej amnezji o podłożu organicznym i psychogennym. Kolejny, uwzględniony przez ICD-10, podział dotyczy utraty zdolności do zapamiętywania w odniesieniu do momentu zdarzenia powodującego amnezję.

Wyróżnione przez ICD-10 rodzaje amnezji opisano poniżej.

Amnezja następowa – istotą tego typu zaburzeń pamięci jest całkowity lub czasowy problem z tworzeniem nowych wspomnień. Amnezja następcza może być spowodowana przedawkowaniem leków, nadużywaniem alkoholu lub silną depresją.

Amnezja wsteczna – dotyczy utraty wspomnień dotyczących okresu sprzed wydarzenia powodującego amnezję. Amnezje tego typu towarzyszą zjawisku fugi dysocjacyjnej.

Niepamięć ze względu na czas trwania

Ze względu na czas trwania amnezje można podzielić na odwracalną i nieodwracalną.

Amnezja odwracalna – zdolność do zapamiętywania lub odtwarzania wspomnień wraca po pewnym czasie od zadziałania bodźca, który spowodował amnezję. Amnezja przejściowa może towarzyszyć urazom głowy oraz trudnym wydarzeniom życiowym. To czy okres niepamięci jest krótki czy długi zależy od ciężkości urazu, jego wpływu na konkretne struktury mózgowia oraz indywidualnych cech chorego.

Amnezja nieodwracalna – ostra nieodwracalna amnezja wiąże się z trwałym upośledzeniem pamięci. Towarzyszy ona chorobie Alzheimera oraz niektórym ciężkim uszkodzeniom mózgu, które mogą być spowodowane urazami (amnezja powypadkowa), nowotworami ośrodkowego układu nerwowego czy incydentami naczyniowymi.

Amnezja u dzieci, dorosłych, osób starszych

Amnezja u osób starszych – najczęściej związana jest z chorobami neurodegeneracyjnymi oraz stanami związanymi z przebyciem udarów mózgu.

Amnezja u dorosłych – częściej niż w innych grupach wiekowych związana jest ona z urazami głowy, wypadkami czy występuje jako składowa fugi dysocjacyjnej.

Amnezja u dzieci – amnezja dziecięca dotycząca okresu pierwszych trzech lat życia dziecka jest procesem całkowicie fizjologicznym. Amnezja wczesnodziecięca wiąże się ze zmianami jakie zachodzą w ośrodkowym układzie nerwowym w związku z rozwojem mowy, a także zwiększaniem liczby neuronów struktur hipokampa.

Inne typy niepamięci

Amnezja w znieczuleniu ogólnym – niepamięć po narkozie dotycząca czasu przebiegu operacji jest niewątpliwie jedną z dużych zalet współczesnej anestezjologii. Anestezja, w większości przypadków, ma za zadanie wprowadzić pacjenta w stan, w którym: nie występują odruchy rdzeniowe, człowiek nie odczuwa bólu, nie jest świadomy tego co dzieje się na sali operacyjnej i nie pamięta przebiegu zabiegu. Połączenie wszystkich tych cech pozwala na przeprowadzanie bardzo inwazyjnych procedur.

Przejściowa amnezja globalna (TGA) – jest to zjawisko, którego medycyna do dziś w pełni nie potrafi wyjaśnić. Polega ono na nagłym wystąpieniu amnezji następowej i czasami wstecznej, które ustępuje całkowicie do 24 godzin. Przejściowej amnezji globalnej nie towarzyszą żadne inne zaburzenia neurologiczne.

Diagnostyka amnezji – jakie badania się wykonuje?

Objawy amnezji zwykle nie przysparzają trudności diagnostycznych. Zadaniem lekarza jest ustalenie dokładnych przyczyn niepamięci oraz prześledzenie jej przebiegu. W prawie każdym przypadku zaleca się badania obrazowe głowy – rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową, których zadaniem jest uwidocznienie możliwych przyczyn organicznych zaburzeń pamięci. W mniej charakterystycznych przypadkach lekarz poszukuje śladów zaburzeń otępiennych, w tym celu posługuje się zwykle specjalnymi testami badającymi funkcje poznawcze pacjenta.

W przypadku poważnych zaburzeń pamięci na tle stanów otępiennych lub amnezji w przebiegu fugi dysocjacyjnej niezbędna jest konsultacja psychiatryczna.

Leczenie niepamięci

Leczenie amnezji zależy bezpośrednio od przyczyny, która ją wywołała. Bardzo często zdarza się, że amnezja spowodowana urazem nie wymaga żadnego leczenia i ustępuje samoistnie w przeciągu kilku dni. Jeśli przyczyna zaburzeń pamięci tkwi w rozwijającym się guzie mózgu musi być on usunięty, w wielu przypadkach skutkuje to cofnięciem się amnezji. Niestety wiele chorób w tym choroba Alzheimera czy dokonane udary mózgu wiążą się z trwałymi zmianami, których do dziś nie potrafimy leczyć. W ich przypadku amnezja może być trwała.

Dużą rolę w leczeniu niepamięci spowodowanej przeżyciem traumatycznych zdarzeń może stanowić psychoterapia, pozwalająca pacjentowi przepracować daną sytuację i przyczynić się do powrotu prawidłowych funkcji pamięci.

Jak ćwiczyć pamięć?

Z wielu typów zaburzeń pamięci, najgorsze skutki w wymiarze społecznym niesie ze sobą właśnie amnezja. Choroba ta zabiera bowiem ogromną część życia chorego, pozbawiając wspomnień, w dużej mierze odbiera także uczucia związane z bliskimi osobami. Człowiekowi, który nie pamięta własnej przeszłości bardzo ciężko jest budować przyszłość. Amnezja jest niestety schorzeniem, na którego rozwój nie zawsze mamy jakikolwiek wpływ.

Osoby zdrowe powinny zadbać o zdrowy tryb życia – zapewnić sobie odpowiednią ilość snu, pełnowartościowe pożywienie. Rezygnacja z alkoholu i innych używek wpływających destrukcyjnie na układ nerwowy zmniejsza ryzyko pojawianie się problemów z zapamiętywaniem.

Regularne ćwiczenia fizyczne przyczyniają się do zwiększenia sprawności nie tylko naszego ciała, ale i zdolności do zapamiętywania i kojarzenia faktów

Stres jest jednym z czynników, które negatywnie wpływają na zdolności poznawcze człowieka

Warto zadbać o ćwiczenie pamięci – rozwiązywanie krzyżówek, sudoku, czytanie książek – te pozwolą dłużej zachować sprawny umysł.