Choroba Alzheimera – fazy, jakie są pierwsze objawy?

Czym jest choroba Alzheimera, kto choruje i w jakim wieku?

Choroba Alzheimera (AD – Alzheimer’s disease) stanowi aktualnie najczęstszą przyczynę otępienia w społeczeństwach krajów zachodnich. Dane epidemiologiczne wskazują skalę problemu – choroba Alzheimera jest odpowiedzialna za ponad 50 proc. zespołów otępiennych występujących u osób starszych. Szacuje się, że cierpi na nią ok. 5–10 proc. osób powyżej 65 roku życia i prawie połowa populacji powyżej 80 roku życia. Liczba zachorowań wzrasta z wiekiem, a choroba nieco częściej dotyka kobiet. W Polsce choruje na nią ok. 250 000 pacjentów, z czego 150 000 osób nie ma postawionej jednoznacznej diagnozy schorzenia. Naukowcy przewidują, że liczba chorych będzie wykazywała tendencję rosnącą, a w ciągu najbliższych 40 lat ma ulec czterokrotnemu wzrostowi.

Wyróżnia się dwie podstawowe formy AD: sporadyczną i rodzinną.

Postać sporadyczna obserwowana jest u 90 proc. spośród wszystkich przypadków AD, podczas gdy pozostałe 10 proc. stanowią zachorowania o podłożu genetycznym. W ramach każdej z podstawowych postaci AD można wyróżnić formę wczesną, która dotyka osoby poniżej 60. roku życia, i późną, rozwijającą się u osób starszych.

Postać rodzinna związana jest z mutacjami (zmianami) w genie dla specyficznych białek tej choroby.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Jakie są przyczyny choroby?

Choroba Alzheimera jest przewlekłym, postępującym schorzeniem neurodegeneracyjnym, w którego przebiegu dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia komórek nerwowych w różnych obszarach mózgu (najczęściej struktur układu limbicznego – odpowiedzialnego za pamięć i procesy poznawcze, kory skroniowej i czołowej) w wyniku odkładnia się w tych komórkach patologicznych białek zwanych beta – amyloidem i białkiem tau.

To zwyrodnienie neuronów skutkuje postępującą utratą funkcji intelektualnych prowadzącą do otępienia. W większości przypadków choroby ma ona charakter sporadyczny, tylko w 1 proc. choroba Alzheimera występuje w postaci rodzinnej (czyli potencjalnie dziedzicznej).

Tak więc w chorobie Alzheimera dochodzi do ciągłego, bardzo szybkiego „umierania” komórek nerwowych (neuronów), które odpowiedzialne są za przekazywanie informacji. Blisko połowa komórek umiera w ciągu 7–12 lat od rozpoczęcia choroby a w ich miejsca wkraczają głównie złogi białkowe, które powodują ogromne zmiany i spustoszenie w mózgu osoby chorej. Początkowo uniemożliwiają prawidłowy i płynny przepływ informacji pomiędzy komórkami nerwowymi a następnie prowadzą do ich degeneracji i obumierania. Zmiany te widoczne są nie tylko w mózgu ale manifestują się także licznymi objawami klinicznymi, a to wszystko jest zależne od ich stopnia zaawansowania.

Objawy choroby Alzheimera można zaobserwować w mózgu, jednakże po wielu latach trwania patologicznego procesu. Każde rozpoznanie przyżyciowe określa się jako „prawdopodobna choroba Alzheimera”. Widoczne, jest to w momencie, gdy utraconych zostało do około 80 proc. neuronów w obszarach mózgu istotnych dla procesów pamięciowych.

Przeczytaj też: Opieka nad osobą chorą na Alzheimera

Jakie badania należy wykonać?

Badania neurologiczne, psychiatryczne oraz psychologicznego przy użyciu specjalistycznych testów diagnostycznych, pozwalające na szybką diagnostykę otępienia i określenia stopnia nasilenia zaburzeń pamięci.

Neurolog zleci badanie obrazowe np. tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny mózgu a w przypadku wątpliwości przeprowadzi badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, badanie EEG (elektroencefalografia) oraz badania biochemiczne krwi. Nigdy nie należy bagatelizować początkowych problemów z pamięcią, koncentracją, silnych wahań nastroju czy izolowania się od bliskich. Ważne by diagnoza został postawiona jak najszybciej.

Jakie są fazy choroby Alzheimera?

Czasowy przebieg demencji waha się gdyż schorzenie ma u każdego inny przebieg. Orientacyjnie, przeżywalność osób z chorobą Alzheimera wynosi od 2 do 20 lat, średnio ok. 8 lat. Otępienie w chorobie Alzheimera przebiega etapami, które dość podobnie, choć różnie długo u różnych chorych następują po sobie (nie wszyscy chorzy muszą doświadczyć wszystkich objawów i etapów choroby). Fazy demencji nie mają dokładnie określonego początku lub końca. W obrazie klinicznym schorzenia możemy wyróżnić 4 okresy (fazy) – początkowa, wczesna, umiarkowana, zaawansowana.

Ogólne objawy choroby Alzheimera

Dla celów czysto praktycznych objawy kliniczne choroby Alzheimera można podzielić na zaburzenia poznawcze i pozapoznawcze (zaburzenia zachowania i nastroju, urojenia, omamy, zaburzenia snu i łaknienia), którym towarzyszą nieprawidłowości w badaniu neurologicznym:

• zaburzenia pamięci krótkotrwałej (świeżej),
• w miarę postępu choroby problemy z pamięcią deklaratywną (jest to pamięć służąca przypomnieniu aktualnych zdarzeń bądź informacji) i proceduralną (wiedza o tym jak wykonać daną czynność),
• trudności w odnajdywaniu słów (gubienie, zapominanie, przekształcanie lub mylenie słów, przekształcanie nazwisk, zapominanie imion),
• utrata orientacji w czasie i w przestrzeni, lub poważne z nią trudności,
• trudności w myśleniu abstrakcyjnym,
• przekładanie przedmiotów (kładzenie rzeczy w nieodpowiednich miejscach, szukanie przedmiotów codziennego użytku),
• gwałtowne zmiany nastroju i zachowania bez wyraźnej przyczyny,
• zmiany osobowości,
• utrata inicjatywy i aktywności,
• brak sensu życia,
• problemy z obsługą pieniędzy i płacenie rachunków,
• trudności w pracy z liczbami,
• problemy z rozpoznawaniem członków rodziny i znajomych jak również opiekunów,
• często chorobie tej towarzyszy depresja, płaczliwość i zamknięcie w sobie,
• czasem pojawiają się upadki, są one gwałtowne, pojawiają się nagle, bez zapowiedzi – ich przyczyna nie jest wyjaśniona do chwili obecnej

Do objawów zalicza się także: obniżoną samoocena, obniżony popęd seksualny, utratę zdolności do cieszenia się (anhedonia), brak energii, stałe zmęczenie, relaks nie przynosi uspokojenia i wypoczynku, omamy, problemy ze snem (zasypianiem, budzenie się w nocy).

Choroba Alzheimera – pierwsze objawy

Faza pierwsza choroby zwana bywa również łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (MCI), określają one stan pośredni pomiędzy prawidłowym funkcjonowaniem poznawczym a otępieniem. Rozpoznajesię je wtedy, gdy zaburzenia pamięci i/lub innych funkcji poznawczych przekraczają normę dla wieku i poziomu wykształcenia, ale nie są na tyle duże, by spełnić kryteria diagnostyczne dla zespołu otępiennego. Rozpoznanie MCI nie jest równoznaczne z rozpoznaniem choroby. Poziom zaburzeń może bowiem pozostawać stabilny lub nawet ulegać poprawie, a w wypadku progresji może rozwinąć się nie tylko choroba Alzheimera, ale i inne typy otępienia. Każdą osobę chorą z łagodnymi zaburzeniami należy bardzo wnikliwie obserwować pod kątem ewentualnej progresji zmian.

Jedną z najbardziej specyficznych cech obrazu klinicznego stanowi podstępny, trudny do uchwycenia początek i powoli postępujący przebieg. Typowym pierwszym objawem choroby Alzheimera są subtelne zaburzenia pamięci krótkotrwałej. Chory zaczyna powtarzalnie, regularnie zapominać o drobnych, bieżących sprawach. W fazie początkowej, najpowszechniejszymi skargami zgłaszanymi przez pacjenta lub jego bliskich są nasilające się z upływem czasu wielokrotne pytania o tę samą rzecz/sprawę, zapominanie o umówionych spotkaniach, problemy z przypomnieniem sobie imion oraz nazwisk, zapominanie nazw ulic, a także gubienie się na znanej drodze. Pacjenci często „powtarzają się”, zapominają, że dany wątek rozmowy został już poruszony.

Orientacja odnośnie czasu i przestrzeni jest w tym okresie zazwyczaj dokładna, zachowana i nie odbiega od normy. Podobnie samoobsługa i utrzymywanie higieny osobistej są niezaburzone. Osoba chora może zdradzać dyskretne objawy zaburzeń koncentracji (np. nie może skupić się dłużej na czytaniu książki, nie jest w stanie do końca wypełnić formularzy czy zaczyna mieć kłopoty z prowadzeniem własnych finansów, trudności w liczeniu, nie jest w stanie poświęcić się swojemu hobby tak jak do tej pory). Obserwuje się niewielkie zmniejszenie zdolności w podejmowaniu decyzji i rozwiązywania problemów. Ponadto mogą pojawiać się zalążki podejrzliwości, nieufności oraz niepokoju wobec partnera czy współmieszkańców. Obniżeniu może ulegać również jakość życia towarzyskiego – pacjent coraz częściej unika spotkań ze znajomymi, gdyż ma trudności z komunikacją. Zaburzenia zachowania w tym okresie są nieznaczne. Mogą wystąpić: apatia, drażliwość, depresja, obojętność.

Choroba Alzheimera – faza wczesna

W fazie wczesnej choroby Alzheimera następuje nasilenie objawów, pojawiąjących się w początkowym etapie. Zauważalne są już wyraźne upośledzenie pamięci krótkotrwałej i co najmniej jednej z innych funkcji poznawczych, co skutkuje zaburzeniem w codziennym funkcjonowaniu oraz problemami z wykonywaniem pracy zawodowej. Pojawiają się dostrzegalne trudności w wykonywaniu złożonych zadań np. w robieniu zakupów, gotowaniu czy prowadzeniu finansów. Następuje również nasilenie zaburzeń koncentracji – osoba chora ma problemy z prowadzeniem samochodu, nie może skupić się na obowiązkach domowych (zaniedbuje swoje obowiązki), często ich nie dokańcza. Postępująca demencja prowadzi do tego, że chory często chwilowo czuje się zdezorientowany – nie pamięta rozkładu własnego mieszkania, czuje się obco w swoim pokoju, bądź pamięta wydarzenia, które nie miały miejsca. Pojawiają się także zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni – osoba chora nie pamięta dat, myli terminy oraz miejsca, gubi się wychodząc z domu. Występujące trudności w rozpoznawaniu twarzy oraz w komunikacji pogłębiają wycofanie z życia społecznego. Pacjent wymaga wspierania podczas rozmowy, ma problemy ze śledzeniem rozmowy, gubi wątek oraz „uciekają mu słowa”.

Zaburzeniom poznawczym mogą towarzyszyć objawy depresyjne, zmiany osobowości (np. utrata zainteresowań, izolowanie się, apatia) czy zaburzenia zachowania w postaci rozdrażnienia, napadów agresji, wybuchowości, nadmiernej podejrzliwości. W badaniu neurologicznym nie stwierdza się odchyleń od normy, niekiedy widoczne jest nieznaczne spowolnienie ruchowe. Nie występują zaburzenia zwieraczowe, ani zaburzenia chodu.

Choroba Alzheimer – faza umiarkowana

Najbardziej charakterystyczną cechę stadium umiarkowanego choroby Alzheimera stanowi utrata zdolności do samodzielnego funkcjonowania. Obok bardzo nasilonych zaburzeń pamięci bieżącej zaczynają pojawiać się luki w pamięci długoterminowej – osoba chora nie pamięta istotnych wydarzeń ze swojego dotychczasowego życia. Często przywołuje wspomnienia z dzieciństwa lub okresu młodości oraz „żyje nimi”. Nowe informacje są praktycznie od razu zapominane. Osoby chore tracą całkowicie zdolność skupiania uwagi i podejmowania decyzji. Bardzo często następuje u nich odhamowanie zarówno w zachowaniu jak i w sferze seksualnej. Nasilenie zaburzeń zachowania skutkuje dużą labilnością emocjonalna tzw. huśtawką nastrojów (np. rozdrażnieniem frustracja, śmiech, płacz). Pacjenci nie są w stanie prowadzić konwersacji (całkowita destrukcja życia towarzyskiego), wymagają stałego nadzoru, gdyż tracą zdolność kontroli nad swoim postępowaniem. Orientacja w czasie i w miejscu jest znacznie upośledzona – chorzy nie rozpoznają miejsc, miesięcy czy pór roku. W tej fazie choroby Alzheimera wymagana jest opieka osób bliskich, gdyż pacjenci nie są wstanie wykonać czynności podstawowych tj. mycie, czesanie, kąpanie, zapominają o przyjmowaniu posiłków etc. Mogą pojawiać się objawy neurologiczne w postaci zaburzeń koordynacji.

Zaawansowana choroba Alzheimera

Zaawansowana demencja odznacza się poważnym zwyrodnieniem i upośledzeniem układu nerwowego – osoba chora wymaga pomocy we wszystkich czynnościach życia codziennego. Faza trwa przeważnie około 1–2 lat. W ostatnim okresie choroby Alzheimera pozostają już tylko szczątkowe wspomnienia – zanik pamięci jest zaawansowany. Osoba chora traci umiejętność porozumiewania się z otoczeniem (np. nie buduje zdań, wypowiada pojedyncze słowa/dźwięki), nie rozpoznaje bliskich. Chory nie rozróżnia również pory dnia, myli dzień z nocą, często cierpi z powodu bezsenności. Nasilonym zaburzeniom zachowania towarzyszyć mogą objawy psychiczne. Pacjenci tracą kontrolę nad zwieraczami, przestają chodzić. Ponadto w badaniu neurologicznym mogą występować znaczne odchylenia np. bradykinezje (spowolniałe ruchy), mioklonie (zrywania mięśniowe), sztywność, niekiedy napady padaczkowe.

W stadium terminalnym osoby chore przebywają głównie w łóżku, nie mają żadnej wiedzy na temat siebie i otoczenia, wymagają całkowitej opieki. Choroba Alzheimera nie stanowi u nich bezpośredniej przyczyny zgonu, umierają oni głównie z powodu powikłań tj. zapalenia płuc, zaawansowanych odleżyn.

Depresja w chorobie Alzheimera

Coraz częściej okazuje się, iż w przypadku choroby Alzheimera rozwija się depresja. Jest zespołem objawów występujących przez dłuższy okres (min. 2 tygodnie) każdego dnia. Objawy te mogą być różne i osiągać różne nasilenie, jednak zawsze prowadzą do znacznego pogorszenia funkcjonowania. Osoby z chorobą Alzheimera cierpiące na depresję, częściej zapadają na choroby somatyczne.

W początkowej fazie choroby Alzheimera depresja wydaje się normalną i naturalną reakcją osoby chorej. Wynika to z: pogarszania się pamięć, nieradzenie sobie w pracy i życiu codziennym. Bardzo często na tym etapie chorzy:

• wycofują się z życia zawodowego i towarzyskiego,
• unikają kontaktów z ludźmi,
• mają silne zaburzenia snu,
• pojawia się utrata apetytu,
• dodatkowo pojawia się poczucie osamotnienia,
• silna koncentracja na chorobie,
• zamartwianie.

Depresja u chorych na Alzheimera sama w sobie wpływa bardzo silnie na samego chorego i jego najbliższych, na ich samopoczucie i funkcjonowanie. Takie objawy jak pogarszająca się pamięć, zaburzenia snu, problemy z apetytem są znacznie nasilone. Taka sytuacja wymaga psychoterapii oraz specjalnego leczenia farmakologicznego. W sytuacji tej największą jednak rolę odgrywa pomoc rodziny, przyjaciół oraz opiekunów.

Chory bardzo przywiązuje się do wszystkiego co go otacza (miejsca zamieszkania, układu mieszkania, najbliższych ludzi, przyjaciół, opiekunów) i bardzo źle toleruje nowe miejsca i osoby a nawet stanowi to dla nich silny strach i zagubienie.

Choroba Alzheimera – wypowiedź neurologa