Zaburzenia czucia – jakie są rodzaje i przyczyny zaburzeń czucia głębokiego i powierzchownego?

Rodzaje czucia – głębokie i powierzchowne

Czucie stanowi zdolność, umożliwiającą rozpoznawanie bodźców docierających do człowieka ze świata zewnętrznego jak i z wnętrza jego organizmu, co w konsekwencji zapewnia prawidłowe reagowanie na dany bodziec. Jest to jedna z podstawowych funkcji układu nerwowego. Czucie opiera się na odbieraniu wrażeń zmysłowych przez adekwatne receptory zlokalizowanie w organizmie człowieka oraz przewodzeniu nich do czuciowych ośrodków nerwowych w mózgu.

Czucia możemy podzielić ze względu na rodzaj odbieranych bodźców na 4 grupy :

• czucie powierzchowne (tzw. ekteroceptywne) – bodźce odbierane są przez receptory rozmieszczone w skórze (odbieranie wrażenia dotyku, bólu, temperatury)
• czucie teleceptywne – bodźce odbierane są przez podstawowe narządy zmysłów (np. widzenie, słyszenie)
• czucie głębokie (tzw. proprioceptywne) – bodźce odbierane są przez receptory znajdujące się w mięśniach, ścięgnach, powierzchniach stawowych i błędniku (czucie równowagi, ułożenia ciała)
• czucie trzewne (tzw. interceptywne) – bodźce odbierane są przez receptory zlokalizowane w narządach wewnętrznych i naczyniach krwionośnych.

Zobacz też: Opuchlizna od zęba – jakie są przyczyny?

Zaburzenia czucia – mrowienia, drętwienia, parestezje

Zaburzenia czucia mogą dotyczyć wszystkich jego rodzajów. Można je podzielić na dwa zasadnicze typy. Pierwszym z nich są zaburzenia o charakterze ubytkowym (objawy ubytkowe), polegające na osłabieniu bądź całkowitym zniesieniu jednego lub kilku rodzajów czucia. Drugim typem zaburzeń czucia są tzw. objawy nadmiarowe, które definiuje się jako nieprawidłowe wrażenia czuciowe (np. parestezje w postaci mrowienia, drętwienia rąk) lub jako nadwrażliwość na bodźce czuciowe (np. odczucia w postaci bólu, przeczulicy).

Zobacz też: Ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg

Do najczęstszych jakościowych zaburzeń czucia należą :

• kauzalgia – to zaburzenie czucia w postaci bardzo silnego bólu, przeważnie o charakterze pieczenia bądź palenia. Dotyk oraz ucisk nadwrażliwego miejsca nasila dolegliwości bólowe. Skóra objętego obszaru zazwyczaj jest zaczerwieniona, sucha i bardzo wrażliwa. Kauzalgie są wynikiem podrażnienia (niecałkowitego uszkodzenia) nerwu obwodowego np. nerwu pośrodkowego (nerw unerwiające kończynę górną),
• neuralgia (nerwoból) – przeważnie ma charakter ostrego, napadowego bólu. Chory odczuwać może ją w formie przechodzenia prądu, rwania (np. rwa kulszowa), palenia lub pieczenia. Innymi częstymi neuralgiami są : neuralgia nerwu trójdzielnego, neuralgia międzyżebrowa,
• bóle fantomowe – zaburzenia czucia w postaci wrażeń bólowych w miejscu amputowanego (nieistniejącego) narządu (najczęściej u osób po amputacji kończyny). Mają one charakter kauzalgii, niekiedy bardzo silnej,
• parestezje – stanowią jedne z najczęstszych zaburzeń czucia. Są one wynikiem spaczonego odczuwania zwykłych bodźców (np. delikatny dotyk odczuwany zostaje jako szczypanie, uczucie zimna jako ból). Pacjent opisuje je jako uczucie mrowienia, drętwienia czy cierpnięcia. Pojawiają się one zazwyczaj samoistnie, bez wyraźnego bodźca i mogą być przejawem chorób neurologicznych, somatycznych jak i fizjologii (np. zbyt długie przebywanie w jednej pozycji),
• hiperpatia – jest to tzw. nadwrażliwość czuciowa. W niektórych przypadkach bywa ona tak silnie wyrażona, że nawet niewielkie dotknięcie (fizjologicznie zazwyczaj nie dostrzegalne) wywołuje silny ból, który może utrzymywać się długo po zaprzestaniu działania bodźca.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Przyczyny zaburzeń czucia

Istnieje wiele schorzeń, które mogą przebiegać z różnego rodzaju zaburzeniami czucia. Istotę problemów z czuciem stanowi uszkodzenie włókien czuciowych nerwów i/lub ośrodków czucia wyższych pięter układu nerwowego. Objawy kliniczne oraz rodzaj występujących zaburzeń czucia uzależniony jest przede wszystkim od miejsca uszkodzenia układu nerwowego. Do najczęstszych przyczyn zaburzeń czucia należą m.in.:

• urazy mechaniczne uszkadzające nerwy obwodowe – zaburzenia czucia zazwyczaj mają charakter dolegliwości bólowych oraz parestezji i występują w obszarze unerwienia uszkodzonego nerwu,
• ucisk z zewnątrz na nerwy obwodowe, korzenie nerwów lub na struktury mózgowe związane z czuciem (np. nowotwory, tętniak naczyń, torbiele, ropnie) – jedną z najczęstszych przyczyn uciskowych są zmiany zwyrodnieniowe poszczególnych odcinków kręgosłupa, które wywołują ucisk głównie na korzenie nerwowe. Zwykle problemy z czuciem przyjmują postać bólu, promieniującego wzdłuż przebiegu nerwu i nasilającego się podczas kaszlu czy defekacji,
• przepuklina (lub wpuklina) krążka międzykręgowego – potocznie zwane „wypadnięciem dysku”; Najczęściej dotyczy odcinka lędźwiowego kręgosłupa, powodując objawy rwy kulszowej (stosunkowo silne bóle, promieniujące od lędźwi przez pośladek, niekiedy aż do stopy). Oprócz dolegliwości bólowych, obserwowane są również parestezje, niedoczulica lub osłabienie czucia powierzchownego zlokalizowane w obszarze unerwienia nerwu kulszowego,

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

• zespół Guillaina-Barrego – to rodzaj zapalenia wielonerwowego i oprócz zaburzeń czucia występują tutaj: niedowłady kończyn , porażenia nerwu twarzowego oraz obawy wegetatywne. U większości chorych bardzo wczesnym objawem jest odczuwanie zaburzenia czucia powierzchniowego w postaci parestezji palców stop (rzadziej dłoni). W przypadku rozwiniętej choroby, obecne są głównie niewielkie zaburzenia czucia wibracji i ułożenia (np. chory bez kontroli wzroku nie potrafi określić położenia swojej ręki, nie wie za jaki palec aktualnie się go trzyma),
• niedobór witaminy B₁₂ – głównym objaw są zaburzenia czucia głębokiego,
• choroby naczyniowe mózgu: udar niedokrwienny mózgu, udar krwotoczny mózgu lub krwawienie podpajęczynówkowe – zwłaszcza jak zajęte zostaną płaty ciemieniowe a/lub wzgórze. Uszkodzenie ośrodkowe powoduje złożone zaburzenia czucia w postaci niezdolności zlokalizowania miejsca działania danego bodźca i jego siły (pacjent nie czuje gdzie jest dotykany i z jaką siłą). Chory nie potrafi również odgadnąć znaków pisanych na skórze i nie rozróżnia dwóch jednocześnie działających bodźców. Obserwuje się także astereognozję, czyli niemożność rozpoznania przedmiotów trzymanych w ręku bez kontroli wzroku. Jeśli uszkodzenie obejmuje wzgórze – pojawiają się bardzo silne połowicze bóle ciała,
• uszkodzenia rdzenia kręgowego
• poprzeczne uszkodzenie rdzenia kręgowego – dochodzi do niego najczęściej w wyniku urazu, procesu rozrostowego, zapalenia lub niedokrwienia rdzenia kręgowego bądź krwotoku do rdzenia. Przejawia się ono obustronnym zniesieniem wszystkich rodzajów czucia (powierzchownego i głębokiego) poniżej miejsca, w którym doszło do uszkodzenia rdzenia kręgowego.
• połowicze uszkodzenie rdzenia kręgowego – dochodzi do niego najczęściej w wyniku guza zewnątrzrdzeniowego, urazu lub stwardnienia rozsianego. Zaburzenia czucia występują poniżej miejsca uszkodzenia. Zaburzenia czucia głębokiego i czucia dotyku pojawiają się po stronie uszkodzenia, natomiast zaburzenia czucia bólu i temperatury dotyczą strony przeciwnej.
• uszkodzenie śródrdzeniowe – dochodzić może do niego w wyniku pourazowego krwotoku, zakrzepicy tętnic unaczyniającej rdzeń, guza zlokalizowanego w rdzeniu kręgowym. Zaburzenia czucia manifestują się w formie tzw. rozszczepiennych zaburzeń czucia (tj. zachowane zostaje czucie głębokie i czucie dotyku, natomiast upośledzeniu ulega czucie bólu i temperatury).
• uszkodzenie sznurów tylnych rdzenia kręgowego – dochodzi do niego najczęściej w wyniku niedoboru witaminy B12, wiądu rdzenia w przebiegu kiły, rzadko w cukrzycy. Głównym objawem są zaburzenia czucia głębokiego, ataksja tylnosznurowa (niezborność ruchów) oraz zmniejszenie napięcia mięśni.

Sprawdź również: Drętwienie lewej ręki i palców lewej ręki

Diagnostyka zaburzeń czucia

Ze względu na mnogość przyczyn, które mogą wywoływać objawy z zakresu zaburzeń czucia, każdy pacjent skarżący się na tego typu dolegliwości powinien udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który określi skalę problemu i dobierze najbardziej adekwatne, dalsze postępowanie. Pacjenci zazwyczaj kierowani są na konsultację neurologiczną bądź neurochirurgiczną.

Diagnostyka przyczyny problemów z czuciem opiera się na wywiadzie oraz badaniu przedmiotowym z badaniem neurologicznym chorego. W zależności od sytuacji klinicznej pacjenta i towarzyszących innych objawów zlecane są badania dodatkowe, głównie: zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa (np. w celu oceny istnienia zmian zwyrodnieniowych czy przepukliny krążka międzykręgowego), rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa.

Czytaj również: Torbiel krwotoczna – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie torbieli krwotocznej jajnika

Wypowiedź neurologa na temat zaburzeń czucia