Afazja – co to jest? Przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie

Co to jest afazja?

Afazja to utrata lub ograniczenie zdolności do mowy. Zniesienie funkcji językowych nie jest chorobą a zaburzeniem, jakie powstaje w wyniku uszkodzenia struktur centralnego układu nerwowego.

Afazję stwierdza się wówczas, gdy u dotychczas zdrowej osoby pojawiają się problemy z mową. Problemy te mogą wynikać z utraty umiejętności mówienia, ale także rozumienia mowy, pisania i czytania. Przy czym elementem koniecznym do potwierdzenia afazji musi być problem z mową (artykułowaniem, wypowiadaniem się). Sama utrata umiejętności pisania czy rozumienia tekstu pisanego nie jest afazją.

Czytaj również: Akalkulia – co to? Przyczyny, objawy, leczenie, terapia

Przyczyny i objawy afazji

Afazja oraz inne nabyte zaburzenia mowy najczęściej są wynikiem organicznego uszkodzenia struktur mózgowych odpowiedzialnych za procesy motoryki i rozumienia mowy. W mózgu człowieka zlokalizowanych jest kilka struktur, które odpowiadają za tworzenie i rozumienie mowy, występują one głównie w obrębie płata czołowego i skroniowego półkuli dominującej mózgu.

Do uszkodzenia ośrodków mowy dochodzi przede wszystkim na skutek takich chorób jak :

• udar niedokrwienny mózgu;
• udar krwotoczny mózgu;
• krwotok podpajęczynówkowy;
• procesy rozrostowe centralnego układu nerwowego (np. uciskający tętniak, naciek nowotworowy);
• stwardnienie rozsiane;
• urazy czaszkowo-mózgowe;
• zapalenia mózgu;
• procesy neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, otępienie czołowo-skroniowe);
• zatrucia toksynami;
• w przebiegu niektórych chorób nieneurologicznych np. niekontrolowanej cukrzycy.

Objawy afazji nie są jednolite i zależą w znacznej mierze od czynników takich jak rodzaj i rozległość uszkodzenia mózgu, etiologii oraz dynamiki schorzenia. Samo zaburzenie obejmuje różne aspekty mowy, a co za tym idzie, będzie ono różnić się u poszczególnych osób.

Czytaj również: Splątanie – przyczyny, objawy, badania, leczenie stanu splątania

Afazja – rodzaje

Afazja stanowi szerokie pojęcie kliniczne. W praktyce wyróżnia się wiele typów tego zaburzenia mowy w zależności od miejsca uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i obrazu chorobowego. W literaturze medycznej wyodrębniono m.in. poniższe rodzaje afazji.

Afazja motoryczna (ruchowa, Broki)

Afazja motoryczna, znana też jako afazja ruchowa albo afazja Broki, polega na zaburzeniu lub całkowitym zniesieniu tworzenia mowy przy zachowanym jej rozumieniu („pacjent rozumie co się do niego mówi, ale sam nie potrafi prawidłowo artykułować”). Chorzy z tym typem afazji mogą powtarzać wyrażenia lub zwroty np. „tak, tak”, „dobrze, dobrze”, ich mowa jest zazwyczaj przerywana i niepłynna, a słownictwo ubogie. Często obserwuje się występowanie tzw. parafrazji, czyli używania niewłaściwych słów lub zniekształcanie wyrazów oraz agramatyzmów (brak spójników, rodzajników, pacjent nie odmienia przez przypadki). Zaburzeniom afatycznym towarzyszą zwykle problemy z pisaniem, czytaniem oraz powtarzaniem. Osoba chora ma świadomość występowania zaburzeń mowy.

Afazja czuciowa (Wernickiego)

Afazja czuciowa (afazja Wernickiego) – mowa spontaniczna, rytm i melodia mowy są prawidłowe, upośledzeniu ulega natomiast rozumienie mowy („pacjent artykułuje płynnie, ale nie rozumie co się do niego mówi”).

W tym zaburzeniu obserwuje się neologizmy, błędne budowanie zdań, wielomówność (pacjent mówi dużo) oraz „mowę żargonową” (to co pacjent mówi w danej chwili jest nieadekwatne do danej sytuacji, całkowicie bezsensu). Podobnie jak w afazji Broki występują tu zaburzenia czytania, pisania oraz powtarzania, ale w odróżnieniu do niej, w afazji Wernickiego chory nie ma świadomości swoich zaburzeń mowy.

Pozostałe rodzaje afazji

Afazja całkowita – polega na dysfunkcji wszystkich składników mowy. Upośledzone jest zarówno rozumienie, jak i artykulacja, powtarzanie i nazywanie przedmiotów. Ponadto chory ma również problemy z czytaniem i pisaniem. Najczęściej afazja całkowita stanowi wynik rozległego uszkodzenia półkuli dominującej.

Afazja amnestyczna – tworzenie mowy jest zachowane, upośledzeniu ulega zaś nazywanie przedmiotów/osób i „znajdowanie słów”. W mowie osoby chorej często następują przerwy, które wynikają z szukania przez niego słów. Można zaobserwować pustosłowie oraz zastępowanie słów (np. pacjent nie może określić z nazwy „krzesła”, wiec opisuje je jako „ta rzecz do siedzenia”). Funkcje pisania oraz czytania zazwyczaj nie odbiegają od normy.

Afazja przewodzeniowa – w tym rodzaju afazji, mowa spontaniczna (tworzenie mowy) jest płynne, ale występują parafrazje oraz liczne przerwy w artykulacji. Cechę charakterystyczną stanowi znaczne upośledzenie zdolności powtarzania – pacjent ma problemy nawet z powtórzeniem jednego wyrazu. Rozumienie mowy, pisanie są zachowane.

Afazja podkorowa – polega na zaburzeniu zdolności tworzenia mowy (zaburzona mowa spontaniczna). Występują parafrazje oraz dyzartria (zaburzenie mowy, pacjent mówi powoli, niewyraźnie, bezdźwięcznie). Defekt obserwuje się również w zakresie rozumienia mowy i nazywania przedmiotów/osób.

Afazja transkorowa ruchowa – osoba chora nie jest w stanie zainicjować rozmowy, mówi mało, odpowiada po dłuższej przerwie lub odpowiada pojedynczymi dźwiękami (pacjent odpowiada sylabami lub mruknięciem). Nie występują żadne dysfunkcje w powtarzaniu wyrazów (pacjent potrafi powtórzyć nawet długie ciągi słów), czytaniu oraz w rozumieniu mowy. Natomiast pisanie jest upośledzone.

Afazja transkorowa czuciowa – stanowi zaburzenie, w którym zniesieniu ulega rozumienie mowy (mowa spontaniczna zachowana) i nazywanie przedmiotów (anomia – całkowity brak zdolności nazywania). Dodatkowo, chory nie jest zdolny do pisania i czytania.

Należy pamiętać, że zaburzenia afatyczne rzadko mają charakter izolowany. Najczęściej towarzyszą im inne objawy choroby podstawowej (głównie objawy neurologiczne) np. niedowłady kończyn, zaburzenia czucia czy porażenia nerwów czaszkowych.

Czytaj również: Skleroza – co to? Przyczyny, objawy, leczenie

Diagnostyka i leczenie afazji

Rozpoznanie czy to jest afazja stawia się przede wszystkim na podstawie badania przedmiotowego chorego i rozmowy z pacjentem. Wywiad zazwyczaj nie ma wartości merytorycznej z powodu utrudnionej komunikacji. Najważniejszym zadaniem jest wykluczenie groźnych dla życia i zdrowia stanów przebiegających z afazją np. udarów mózgu, krwawień podpajęczynówkowych czy nowotworu ośrodkowego układu nerwowego. W tym celu, każdy chory powinien mieć wykonane badania obrazowe głowy, tj. tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Ustalenie przyczyny afazji stanowi priorytet, gdyż od tego uzależnione jest dalsze postępowanie terapeutyczne. Leczenie zaburzeń mowy opiera się więc na terapii choroby podstawowej. Często afazja wycofuje się po ustąpieniu jej przyczyny w wyniku prawidłowego leczenia. Czasami jednak zaburzenia afatyczne utrzymują się dłużej i wymagają kontroli i rehabilitacji. Większość chorych kierowana zostaje do logopedy, który zaleca odpowiedni zestaw ćwiczeń mowy.

Czytaj również: Pomroczność jasna – co to? Przyczyny i objawy pomroczności jasnej

Wypowiedź neurologa na temat afazji