Leki psychotropowe – nazwy, rodzaje, sposób działania, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne

Co to są środki psychotropowe?

Leki psychotropowe to preparaty zawierające substancje aktywne, zdolne do przenikania bariery krew – mózg i oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy. Stosowane są w wielu stanach chorobowych, nie tylko tych natury psychicznej, ale również m.in. przy zaburzeniach snu czy w określonych dolegliwościach bólowych.

Wbrew niektórym opiniom leki psychotropowe nie uszkadzają psychiki, a wręcz odwrotnie – mogą wykazywać działanie protekcyjne na neurony i inne struktury OUN. Warto również pamiętać, że zdecydowana większość tego typu środków nie uzależnia, ani nie powoduje nadmiernego pobudzenia.

Wskazania do stosowania leków psychotropowych

Leki psychotropowe przepisywane są pacjentom w przebiegu wielu schorzeń natury psychicznej. Mogą być pomocne w leczeniu depresji, zaburzeń odżywiania, stanów lękowych, ataków manii. Ich przyjmowanie konieczne jest również m.in. w chorobie afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii.

Należy pamiętać, że leki psychotropowe dają najlepszy efekt w połączeniu z odpowiednio prowadzoną psychoterapią, podczas której pacjenci uczą się pokonywania trudności dnia codziennego.

Rodzaje leków psychotropowych

Leki psychotropowe to szeroka grupa preparatów farmaceutycznych, które ze względu na sposób oddziaływania na organizm i OUN można podzielić na kilka głównych grup:

• leki psychotropowe przeciwdepresyjne (tymoleptyczne),
• leki psychotropowe normotymiczne,
• leki psychotropowe przeciwpsychotyczne (neuroleptyczne),
• leki psychotropowe przeciwlękowe (anksjolityczne),
• leki psychotropowe prokognitywne (nootropowe),

• leki psychotropowe nasenne.

Antydepresanty – co trzeba o nich wiedzieć?

To zdecydowanie największa i najbardziej powszechna grupa leków psychotropowych, które zaczęły być stosowane mniej więcej w połowie lat 50. ubiegłego wieku. Wśród leków przeciwdepresyjnych wyróżnia się kilka rodzajów, w zależności od tego, w jaki sposób oddziałują na znajdujące się w mózgu neuroprzekaźniki:

• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI),
• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – obecnie najczęściej stosowane,
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) – wykazują dodatkowo działanie cholinolityczne i antyhistaminowe,

• inhibitory monoaminooksydazy (enzymu rozkładającego serotoninę i inne neuroprzekaźniki).

Warto pamiętać, że substancje psychotropowe z grupy leków przeciwdepresyjnych są wykorzystywane nie tylko w leczeniu depresji, ale również:

• zaburzeń odżywiania,
• bólów neuropatycznych,
• zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych,

• zaburzeń lękowych.

Leki przeciwpsychotyczne

Jak sama nazwa wskazuje, leki te są stosowane w leczeniu różnego rodzaju psychoz (omamów, urojeń, schizofrenii). Ich działanie opiera się przede wszystkim na blokowaniu receptorów dopaminy. Stosowanie leków przeciwpsychotycznych stało się powszechne od momentu odkrycia chloropromazyny, która obecnie jest już stosowana stosunkowo rzadko, podobnie jak inne klasyczne neuroleptyki. Współcześnie najbardziej popularne są tzw. atypowe leki neuroleptyczne, zaliczane do preparatów nowej generacji.

Leki normotymiczne

Ta grupa leków psychotropowych wykorzystywana jest przede wszystkim do stabilizowania nadmierne podwyższonego nastroju pacjenta, między innymi w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, objawiającej się atakami manii. Leki psychotropowe normotymiczne wykorzystywane są także do łagodzenia ataków padaczki.

Najbardziej popularne leki psychotropowe z tej grupy to:

• węglan litu,
• karbamazepina,

• kwas walproinowy.

Środki anksjolityczne i nasenne

Stosowanie leków psychotropowych jest konieczne również w stanach lękowych, m.in. w przebiegu zespołu stresu pourazowego. W tym celu wykorzystuje się leki psychotropowe z grupy benzodiazepin. Na czym polega ich działanie uspokajające i nasenne? Pobudzają one receptory GABA, hamując w ten sposób czynność komórek nerwowych. W ten sposób pacjenci przestają odczuwać lęk, stają się spokojniejsi, łatwiej zapadają w sen.

Oprócz benzodiazepin do leków psychotropowych przeciwlękowych zalicza się także takie substancje, jak:

• hydroksyzyna,

• buspiron (uspokaja, ale nie usypia).

Z kolei do leków psychotropowych o działaniu nasennym zaliczamy:

• zaleplon,
• zolpidem,

• zopiklon.

Działają one podobnie jak leki psychotropowe z grupy benzodiazepin, jednak w mniejszym stopniu oddziałują na receptory GABA. Celem przyjmowania leków psychotropowych z tej grupy jest krótkotrwałe leczenie zaburzeń snu.

Leki nootropowe

Celem przyjmowania leków psychotropowych o działaniu prokognitywnym jest przede wszystkim poprawa pamięci, koncentracji i innych podstawowych funkcji poznawczych. Zalicza się do nich nie tylko inhibitory enzymu odpowiedzialnego za rozkład acetylocholiny (m.in. rywastygminę), ale również środki poprawiające przepływ krwi w naczyniach mózgowych (np. winpocetynę).

Co należy wiedzieć przed zastosowaniem leków psychotropowych?

Przyjmowanie leków psychotropowych nie gwarantuje natychmiastowych efektów. W większości przypadków potrzebne jest co najmniej kilka tygodni, by zaobserwować pierwsze pozytywne skutki ich zażywania. Często także w przebiegu zaburzeń psychicznych czy innych schorzeń konieczne jest przetestowanie co najmniej kilku leków, zanim znajdzie się ten wykazujący skuteczny efekt na organizm.

Przed stosowaniem leków psychotropowych koniecznie należy poinformować lekarza o wszystkich chorobach współistniejących, w szczególności o chorobach układu sercowo-naczyniowego czy cukrzycy, między innymi ze względu na możliwe skutki uboczne przyjmowania leków psychotropowych.

Leki psychotropowe a spożywanie alkoholu

Przyjmując leki psychotropowe należy pamiętać, że niewskazane jest w tym okresie spożywanie napojów alkoholowych. Pomijając kwestię negatywnego wpływu alkoholu na organizm, zagrożenie wynika głównie ze względu na wysokie ryzyko interakcji z substancjami aktywnymi w lekach.

Zdecydowana większość z nich jest bowiem metabolizowana przez te same enzymy co etanol, a co za tym idzie – łączenie leków z alkoholem może powodować nasilenie ich działania, w tym również bardziej dotkliwe skutki uboczne, np. mocniejsze działanie nasenne. Co więcej, łączenie alkoholu z lekami psychotropowymi może skutkować wzrostem ciśnienia tętniczego krwi czy zaburzeniami rytmu serca.

Skutki uboczne leków psychotropowych

Jak każde leki, również substancje psychotropowe mogą powodować występowanie różnego rodzaju skutków ubocznych. Najczęściej pojawiają się one w trakcie kilku pierwszych tygodni przyjmowania leków psychotropowych i z czasem ustępują.

Do najczęściej zgłaszanych przez pacjentów skutków ubocznych zalicza się:

• nudności,
• zawroty głowy,
• spadek libido, zaburzenia erekcji i trudności z osiągnięciem orgazm,
• wzrost masy ciała (choć w przypadku leków przeciwdepresyjnych częściej obserwujemy pogorszenie apetytu i spadek masy ciała),
• senność lub bezsenność.

Omawiając kwestię skutków ubocznych stosowania psychotropów nie sposób nie wspomnieć o pojawiającym się u niewielkiego odsetka pacjentów złośliwym zespole neuroleptycznym. Jest on konsekwencją stosowania leków przeciwpsychotycznych i objawia się:

• zaburzeniami świadomości,
• pobudzeniem psychoruchowym i wzmożonym napięciem mięśniowym,
• tachykardią,
• wysoką gorączką,

• wzrostem ciśnienia krwi.

Innym poważnym powikłaniem jest złośliwy zespół serotoninowy, pojawiający się u pacjentów przyjmujących duże dawki leków antydepresyjnych, najczęściej w połączeniu z innymi lekami wpływającymi na zwiększenie ilości serotoniny w przestrzeni międzysynaptycznej. Objawia się on:

• wymiotami,
• tachykardią,
• gorączką,
• biegunką,
• pobudzeniem,
• wzmożeniem potliwości,

• drgawkami.

Czy leki psychotropowe uzależniają? W większości przypadków nie. Wyjątek stanowią tu jedynie przeciwlękowe – benzodiazepiny, dlatego zaleca się ich stosowanie przez możliwie najkrótszy czas.

Leki psychotropowe – video