Złośliwy zespół neuroleptyczny – objawy, leczenie, powikłania

Co to jest zespół neuroleptyczny?

Złośliwy zespół neuroleptyczny (ang. neuroleptc malignant syndrome, NMS) to zespół objawów, który może się rozwinąć po stosowaniu leków przeciwpsychotycznych. Jest to jedno z najcięższych powikłań występujących po stosowaniu leków z tej grupy, choć zdarza się rzadko. Sama neurolepsja oznacza stan psychiczny, w którym blokowane są odruchy autonomiczne, jak w przypadku hipnozy lub stosowania leków przeciwpsychotycznych.

Złośliwy zespół neuroleptyczny – objawy

Na zespół składają się objawy kliniczne takie jak:

• zaburzenia psychiczne,
• sztywność mięśniowa,
• hipertermia,
• zaburzenia autonomicznego układu nerwowego.

Objawy psychiczne towarzyszące ZZN obejmują głównie zaburzenia świadomości. Mogą mieć one skrajnie różny obraz – od znacznego pobudzenia po spowolnienie i osłupieni katatoniczne. Ostatni z wymienionych objawów oznacza brak kontaktu słownego, brak ruchów i reakcji poszkodowanej osoby przy jednoczesnym zachowaniu świadomości.

Sztywność mięśniowa w złośliwym zespole poneuroleptycznym ma obraz parkinsonizmu. Objawia się ona zwiększonym napięciem we wszystkich grupach mięśniowych. Przy próbie wykonywania ruchów biernych kończynami pacjenta wyczuwalny jest stały lub stopniowy opór (odpowiednio objaw rury ołowianej lub objaw koła zębatego).

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Wzrost temperatury ciała określany jako hipertermia. W przeciwieństwie do gorączki podwyższona temperatura ciała nie jest reakcją ośrodka termoregulacji w mózgu np. na infekcję. Wg. niektórych kryteriów hipertermię można rozpoznać już od temperatury przekraczającej 37°C, choć często wynosi ona więcej niż 40°C.

Zaburzenia autonomicznego układu nerwowego obejmują wzmożoną potliwość, przyspieszoną akcję serca, przyspieszony oddech oraz wahania ciśnienia tętniczego. Zaburzenia wegetatywne niosą za sobą najgroźniejsze skutki.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Jakie są przyczyny ZZN?

Zespół neuroleptyczny może rozwinąć się w trakcie leczenia neuroleptyami, czyli lekami stosowanymi głównie w psychiatrii (leki przeciwpsychotyczne). Przyczyną jego rozwoju jest blokowanie receptorów jednej z substancji przekaźnikowych w mózgu – dopaminy. Jest to dosyć rzadkie powikłanie. Rozwija się po co najmniej miesiącu leczenia u ok. 0,2 proc. pacjentów. Najczęściej po stosowaniu haloperydolu. Do pozostałych leków, które mogą wywołać ostry zespół neuroleptyczny należą m.in.:

• chlorpromazyna, promazyna, lewopromazyna,
• amisulpiryd, tiapiryd,
• chloroprotyksen,zuklopentyksol, flupentyksol,
• arypiprazol, paliperydon, rysperydon, kariprazyna.

Przeczytaj więcej o neuroleptykach.

U niektórych osób ryzyko rozwoju ZZN jest większe. Dotyczy to m.in. przypadków, kiedy powikłanie to wystąpiło w przeszłości u osoby leczonej lub w rodzinie. Zespół neuroleptyczny częściej rozwija się także u mężczyzn, w młodym wieku. Zwiększone ryzyko dotyczy także leków podawanych dożylnie i domięśniowo, stosowania leków starszego typu lub kilku leków jednocześnie.

To też może Cię zainteresować: Hipnagogia, objawy hipnagogiczne – czym są?

Złośliwy zespół neuroleptyczny – badania

Przy podejrzeniu ZZN należy brać pod uwagę obraz kliniczny zespołu. Zazwyczaj objawy rozwijają się w ciągu kilku dni, a więc dosyć szybko. Wzrost napięcia mięśniowego i zaburzenia psychiczne poprzedzają częste objawy. W rozpoznaniu, poza stwierdzeniem wyżej wymienionych objawów, bardzo ważny jest wywiad z pacjentem. Istotne znaczenie ma informacja o przyjmowanych lekach i czasie ich stosowania, a także występowaniu innych działań niepożądanych w przeszłości.

Pomocne w rozpoznaniu mogą być także badania laboratoryjne. Wzmożone napięcie mięśni prowadzi do ich uszkodzenia. Powoduje to wzrost aktywności kinazy kreatynowej we krwi oraz wydalanie białka, mioglobiny z moczem. Obserwuje się także wzrost liczby białych krwinek i enzymów wątrobowych. Hipertermii mogą towarzyszyć zaburzenia elektrolitowe.

Zespół neuroleptyczny a zespół serotoninowy

Kolejnym krokiem przy stawianiu rozpoznania jest diagnostyka różnicowa. Należy brać pod uwagę inne powikłania farmakoterapii w psychiatrii takie jak zespół serotoninowy. Ponadto należy wykluczyć zapalenia ośrodkowego układu nerwowego, stany padaczkowe, nadczynność tarczycy, zatrucia innymi substancjami, zespół odstawienia innych leków, czy złośliwą hipertermię wywołaną lekami znieczulającymi. Nie istnieje badanie które byłoby wstanie potwierdzić, że doszło do rozwoju zespołu neuroleptycznego.

Przeczytaj co to jest zespół serotoninowy.

Dlatego przy różnicowaniu również bardzo istotny jest wywiad i inne dolegliwości chorego. Uszkodzenia mózgu można wykluczyć na podstawie badań obrazowych, np. tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Stany zapalne ośrodkowego układu nerwowego można potwierdzić lub wykluczyć na podstawie badania krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Na podstawie obserwacji aktywności elektrycznej mózgu w badaniu EEG można odrzucić podejrzenie stanu padaczkowego. Jeśli zachodzi podejrzenie stosowania innych substancji psychoaktywnych, w tym narkotyków, pomocne może być badanie toksykologiczne.

Powikłania i leczenie

Przebyty, nieleczony ostry zespół neuroleptyczny stwarza śmiertelne zagrożenie dla pacjenta. Najgroźniejsze są objawy związane z zaburzeniami wegetatywnymi. Mogą one prowadzić do groźnych zaburzeń rytmu serca, w tym do zatrzymania krążenia. Ponadto przyspieszony metabolizm i hipertermia sprzyjają zaburzeniom elektrolitowym. Produkty rozpadu mięśni mogą prowadzić do ostrego uszkodzenia nerek. Wzmożone napięcie mięśni oddechowych skutkuje zmniejszeniem wydolności oddychania i sprzyja zachłyśnięciom.

Ze względu na groźne powikłania bardzo istotna jest szybka interwencja. Przy prawidłowym postępowaniu rokowanie jest dobre, a objawy powinny ustąpić do dwóch tygodni. Po potwierdzeniu diagnozy należy koniecznie odstawić lek mogący wywoływać objawy. Pacjenta poddaje się intensywnemu monitoringowi, w trakcie którego obserwuje się stan nawodnienia, ciśnienie tętnicze, temperaturę ciała oraz parametry laboratoryjne krwi.

Aby uniknąć zachłyśnięcia stosuje się żywienie przez sondę żołądkową. W miarę potrzeby wyrównuje się zaburzenia elektrolitowe i obniża temperaturę ciała. Popularne leki przeciwgorączkowe są jednak nieskuteczne w hipertermii. Stosuje się dantrolen i bromokryptynę, a dodatkowo zimne okłady. W celu zmniejszenia napięcia mięśniowego można podać benzodiazepiny.