Co to jest hipnagogia i czym są omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne?

Czym są omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne?

Hipnagogia to wyraziste doznania zmysłowe, które pojawiają się w momencie przechodzenia ze stanu czuwania w sen. Zasypiająca osoba może doświadczać omamów wzrokowych (twarze, postaci, sceny), słuchowych (dźwięki, nawoływanie) lub czuciowych (dotyk, podmuch), bardzo często związanych z wydarzeniami minionego dnia.

Omamy hipnagogiczne przypominają doznania pojawiające się podczas marzeń sennych, ale są bardziej intensywne i przez to nierzadko prowadzą do wybudzenia doświadczającej ich osoby. Warto zwrócić uwagę, że fachowo omamami nazywa się nieprawdziwe doznania zmysłowe, co do których prawdziwości chory jest przekonany.

W przypadku omamów hipnagogicznych osoba zdaje sobie sprawę, że nie są to wizje realne, choć niekiedy może mieć problemy z odróżnieniem ich od rzeczywistości. Niektórzy ludzie doświadczają opisywanych objawów w trakcie budzenia się. Taki rodzaj doznań nazywa się omamami hipnopompicznymi, które wraz z omamami hipnagogicznymi nazywane są po prostu omamami przysennymi.

Błędnym jest używane przez niektórych pacjentów stwierdzenie, że tzw. widzenie senne to urojenie. Nadinterpretacja w ocenie takich doznać może prowadzić do błędnej autodiagnozy w kierunku choroby psychicznej.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Hipnagogia – kiedy pojawia się widzenie senne?

Sen jest odwracalnym stanem świadomości człowieka, charakteryzującym się utratą świadomego kontaktu z otoczeniem, zaprzestaniem aktywności ruchowej i zmniejszeniem reaktywności na bodźce zewnętrzne.

Sen dorosłego człowieka składa się z 4 do 6 cykli, w trakcie których występują dwa rodzaje snu: sen NREM (bez szybkich ruchów gałek ocznych) i sen REM (z szybkimi ruchami gałek ocznych).

W trakcie snu NREM występują trzy stadia:

• N1 – stan przechodzenia z czuwania do snu;
• N2 – płytki sen, z którego łatwo się wybudzić;
• N3 – sen głęboki, w którym organizm najbardziej wypoczywa. Wybudzenie z tej fazy jest najtrudniejsze i może łączyć się z krótką dezorientacją.

Sen REM charakteryzuje się aktywnością mózgu porównywalną do stanu czuwania. Na tym etapie snu najczęściej występują marzenia senne, choć mogą pojawiać się również w trakcie pozostałych faz. Przyjmuje się, że omamy hipnagogiczne, towarzyszące przechodzeniu z fazy czuwania do snu, najczęściej pojawiają się u osób zasypiających z pominięciem stadium N1 i N2 i szybkim wchodzeniem w fazę snu REM.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Czy omamy hipnagogiczne oznaczają chorobę?

Widzenie senne pod postacią omamów hipnagogicznych lub rzadziej hipnopompicznych pojawiają się epizodycznie niemal u każdego człowieka. Niektórzy pacjenci zdecydowanie częściej doświadczają opisywanych objawów, ale trudno jest ustalić konkretną przyczynę odpowiedzialną za występowanie omamów hipnagogicznych.

U zdrowych osób halucynacje senne mogą być wyzwalane przyjmowaniem niektórych leków lub alkoholu, rozregulowaniem dobowego rytmu snu i czuwania, a także przez deprywację snu, czyli jego niewystarczającą ilość spowodowaną na przykład pracą zmianową lub niehigienicznym trybem życia.

Wielu pacjentów próbuje doszukać się w hipnagogii znaczeń dodatkowych. Studiują więc senniki, by poznać, co oznaczają wizje senne.

W większości przypadków omamy hipnagogiczne nie wpływają na jakość snu i nie stanowią dla doświadczającej ich osoby dużego dyskomfortu. Jeżeli jednak nawracają, są uporczywe i dość znacznie upośledzają prawidłowy wypoczynek nocny, warto skonsultować się z lekarzem.

Ponadto, w przypadku,gdy wraz z omamami przysennymi pacjent skarży się na nadmierną senność w ciągu dnia lub inne niepokojące objawy, należy szukać pomocy u specjalisty. Trzeba wiedzieć, że halucynacje hipnagogiczne pojawiają się u niemal połowy pacjentów cierpiących z powodu narkolepsji.

Sprawdź również: Lęki nocne – przyczyny, objawy, leczenie

Omamy hipnagogiczne a narkolepsja

Jak wspomniano wcześniej, objawy hipnagogiczne stanowią jeden z objawów narkolepsji. To nieuleczalna choroba, w której dochodzi do zaburzenia mechanizmów kontrolujących sen i czuwanie. Schorzenie równie często występuje u kobiet, jak i u mężczyzn, a symptomy pojawiają się w młodym wieku, najczęściej między 15. a 20. rokiem życia.

Narkolepsja diagnozowana jest na podstawie czterech charakterystycznych objawów.

• Nadmierna senność w ciągu dnia – pojawia się jako pierwsza dolegliwość i występuje stale. Chorzy skarżą się na napady snu, którego nie są w stanie pohamować, który występuje w nieodpowiednich okolicznościach – np. podczas rozmowy, prowadzenia samochodu czy jedzenia. Drzemki są krótkie, chorego można łatwo wybudzić, a sen przynosi pacjentowi odświeżenie.
• Katapleksja – nagłe napadowe porażenie lub osłabienie mięśni bez zaburzeń przytomności (chory jest świadomy i pamięta cały epizod), wywoływane przez silne emocje: śmiech, zaskoczenie, gniew, strach lub wysiłek fizyczny. Napady trwają kilka sekund i mogą dotyczyć tylko niektórych grup mięśni (opadnięcie głowy, powiek, kończyn) lub być uogólnione i prowadzić do upadku pacjenta. Powtarzające się epizody katapleksji prowadzą do zaśnięcia chorego.
• Porażenie przysenne – uogólnione porażenie mięśni, które pojawia się w trakcie zasypiania lub budzenia się. Zazwyczaj objaw ten wywołuje u chorego paniczny strach. Napad może być przerwany przez dotknięcie pacjenta.
• Omamy przysenne – w większości przypadków mają charakter wzrokowy lub słuchowy i treść nieprzyjemną dla wybudzającego się lub zasypiającego pacjenta.

Narkolepsję rozpoznaje się na podstawie charakterystycznego wywiadu chorobowego. Niestety u wielu pacjentów schorzenie pozostaje niezdiagnozowane przez wiele lat. W leczeniu stosuje się farmakoterapię dostosowaną indywidualnie do nasilenia objawów u danego pacjenta.