Stan padaczkowy (u dzieci i dorosłych) – objawy, powikłania, leczenie

Stan padaczkowy a napad padaczkowy – jaka jest różnica?

Napady padaczkowe są to epizody o nagłym początku, mogące objawiać się w postaci zaburzeń świadomości, zaburzeń zachowania, emocji lub funkcji ruchowych, czuciowych albo wegetatywnych. Istotę tych napadów stanowią samopodtrzymujące się zaburzenia czynności bioelektrycznej mózgu w postaci niekontrolowanych wyładowań elektrycznych szerzących się na kolejne komórki nerwowe.

Stan padaczkowy (status epilepticus, SE) jest neurologicznym stanem nagłym,który stanowi zagrożenie życia. Definiuje się go jako napad padaczkowy, który trwa dłużej niż 30 minut lub jako kilka napadów następujących po sobie, między którymi pacjent nie odzyskuje świadomości. Częstość występowania stanu padaczkowego u chorych z padaczką ocenia się od 1,3 proc. do 12 proc., z tym, że częstość ta jest sześciokrotnie większa u chorych z padaczką objawową niż z padaczką idiopatyczną.

Jakie są przyczyny napadów?

U części chorych udaje się określić czynniki ryzyka, które sprzyjają pojawianiu się napadów. Pośród nich można wyróżnić:

• alkohol lub nagłe odstawienie alkoholu po dłuższym piciu,
• brak snu,
• sen (w niektórych przypadkach napady występują tylko podczas snu),
• osobniczo specyficzne czynniki stymulujące: określone obrazy, wzory, dźwięki,
• szybko zmieniające się światło (reklamy świetlne, telewizja itp.),
• emocje,
• gorączka, infekcja,
• wysiłek fizyczny,
• hiperwentylacja.

Powikłania, śmiertelność, rokowanie

Niezależnie od postaci stan padaczkowy wymaga intensywnego leczenia. Podczas jego trwania dochodzi do wielu niekorzystnych dla zdrowia zjawisk m.in.: nagromadzenia wydzieliny w drogach oddechowych i ich obturacji (skurczu oskrzeli) oraz zwiększonym ryzykiem zachłyśnięcia.

Wszystkie te czynniki mogą skutkować pojawieniem się cech niewydolności oddechowej, która z kolei doprowadzić może do niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego. Przedłużający się SE może prowadzić do trwałego uszkodzenia mózgu. Ponadto trwający stan padaczkowy odpowiedzialny jest za pojawienie się obrzęku mózgu, wzrost ciśnienia śródczaszkowego i rozwój kwasicy, co dodatkowo nasila powyższe zjawiska. Tworzy się błędne koło.

Rokowania są trudne do oszacowania, inne są u pacjentów z zapaleniem opon mózgowych, a inne w grupie tych ze stwierdzoną wcześniej padaczką.

Przyczyny stanu padaczkowego

Stan padaczkowy występuje przeważnie u osób uprzednio chorych na padaczkę. Najczęstszą przyczyną jest przerwanie bądź nieregularne stosowanie przepisanych leków przeciwpadaczkowych (ok 60 proc.). Do innych możliwych przyczyn stanu padaczkowego w tej grupie chorych należą:

• zmiany w metabolizmie leków (np. interakcje z innymi branymi przez pacjenta lekami),
• wystąpienia infekcji,
• nadmierne spożycie alkoholu bądź odstawienie alkoholu,
• zmiana leku przeciwpadaczkowego,
• guzy mózgu, zwłaszcza płata czołowego,
• urazy czaszkowo-mózgowe,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu,
• udar mózgu.

Stan padaczkowy u dzieci

U osób młodych stan padaczkowy może być wynikiem:

• infekcji ośrodkowego układu nerwowego,
• przedawkowania leków, narkotyków i substancji psychostymulujących (np. kokaina, amfetamina, teofilina),
• odstawienia alkoholu, leków uspokajających (np.benzodiazepin) czy opiatów.

Stan padaczkowy u dorosłych, w tym u osób starszych

Z kolei w grupie osób starszych dochodzi do niego na skutek:

• guzów mózgu,
• udarów mózgu,
• zaburzeń elektrolitowych,
• encefalopatii na podłożu niedokrwiennym.

U 20 do 45 proc. nie udaje się ustalić przyczyny odpowiedzialnej za wywołanie stanu padaczkowego.

Objawy kliniczne stanu padaczkowego

Stan padaczkowy może przyjmować postać każdego z napadów padaczkowych. Najczęściej jednak obserwuje się napady typu grand mal (napady uogólnione toniczno-kloniczne) i napadów częściowych prostych (często ruchowe ataki padaczkowe przyjmują formę tzw. marszu Jacksonowskiego np. początkowo obejmują kącik ust, następnie całą twarz i szerzą się do kończyny górnej. Rzadziej natomiast obserwuje się stany padaczkowe nie stany drgawkowe.

Czytaj również: Rozszerzone źrenice – co oznaczają?

Napady uogólnione toniczno-kloniczne zaczynają się nagłymi zaburzeniami świadomości bez jakichkolwiek objawów neurologicznych, trwają zazwyczaj 1–3 minut. W trakcie ataku źrenice chorego są rozszerzone, nie reagujące na światło, ciśnienie i tętno zwykle podwyższone.

Stany padaczkowe nie drgawkowe mogą występować w formie:

• stanów padaczkowych napadów nieświadomości,
• stanów padaczkowych w śpiączce,
• stanów padaczkowych napadów częściowo złożonych.

Te ostatnie najczęściej przybierają postać napadów ogniskowych z przedłużonymi zaburzeniami świadomości. Stan padaczkowy napadów nieświadomości to przedłużający się, uogólniony napad nieświadomości, któremu towarzyszą zmiany w zapisie elektroencefalograficznym.

Fazy napadów drgawkowych

Przebieg napadów drgawkowych dzieli się cztery główne fazy.

Pierwsza faza napadu drgawkowego to faza toniczna. Trwa około 30 sekund. Chory traci przytomność. W trakcie utraty przytomności może upaść, co z kolei może doprowadzić do obrażeń. Chory może wydać krzyk, który jest wynikiem nagłego, niespodziewanego skurczu głośni. Charakterystyczny dla pierwszej fazy jest silny toniczny skurcz mięśni całego ciała.

Objawy fazy tonicznej napadów drgawkowych to:

• szczękościsk,
• odchylenie głowy do tyłu,
• silne naprężenie mięśni wokół kręgosłupa,
• kończyny w wyproście (górne zgięte w łokciach) i rotacji wewnętrznej,
• zaciśnięcie dłoni w pięść,
• brak ruchomości gałek ocznych, które są skierowane ku górze (przy otwartych szparach powiek).

Co ważne, toniczny skurcz mięśni obejmuje mięśnie oddechowe. Czynność oddechowa w tej fazie napadu może ulec zatrzymaniu, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego. Sygnałem ostrzegawczym jest sinica.

Druga faza napadu drgawkowego to faza faza kloniczna. Rozpoczyna się po skurczu tonicznym mięśni. Zaczyna pojawiać się wówczas „lekkie drżenie”, które ulega znacznemu nasileniu i przechodzi w drgawki całego ciała. Drgawki kloniczne trwają od 30 sekund do 3 minut.

Objawami fazy klonicznej są:

• gwałtowne i bezwładne drgawki,
• sile ruchy oddechowe,
• ślinotok (tak zwana piana na ustach),
• przygryzienie języka (prawdopodobne w obu fazach),
• bezwiedne oddawanie moczu, rzadziej stolca, bardzo rzadko wytrysku.

Powyższe objawy pod koniec napadu słabną i w końcu zanikają zupełnie.

Trzecia faza napadu drgawkowego to faza głębokiego snu. Trwa od kilku minut do kilku godzin.

Objawy fazy głębokiego snu to:

• rozszerzenie źrenic, które nie reagują na światło,
• osłabienie lub zniesienie odruchów rogówkowych,
• objaw Babińskiego obustronnie dodatni (patologiczny objaw),
• wybroczyny na spojówkach i skórze.

W fazie odzyskiwania przytomności mogą wystąpić stany zamroczenia z silnym niepokojem i agresywnością.

Leczenie stanu padaczkowego

Głównym celem leczenia jest jak najszybsze przerwanie napadów padaczkowych i zapobieganie ich nawrotowi.

Ważnym elementem leczenie jest podjęcie pierwszej pomocy w na miejscu zdarzenia, co często spoczywa na członkach rodziny pacjenta. Dla osób postronnych należy wyznaczyć trzy podstawowe priorytety – wezwanie kwalifikowanej pomocy, zabezpieczenie chorego przed urazem oraz zapewnienie mu drożności dróg oddechowych.

W zaleceniach dotyczących leczenia znaleźć można wskazówki dotyczące farmakoterapii. Podaje się benzodiazepiny (lorazepam, diazepam, klonazepam) – leki, które działają uspokajająco, przeciwlękowo i co najważniejsze – przeciwdrgawkowo. Wykorzystywana jest też fenytoina.

Stosuje się różne preparaty z tej grupy aż do uzyskania pożądanego efektu.

Nie istnieje jednolita definicja lekoopornego stanu padaczkowego. Za lekooporny uznaje się stan padaczkowy, który nie odpowiada na leki pierwszego i drugiego rzutu (benzodiazepiny).