Szczękościsk – przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Jak zbudowany jest staw skroniowo-żuchwowy?

Staw skroniowo-żuchwowy łączy żuchwę, czyli dolną szczękę, z kością skroniową czaszki. Główkę stawową tworzy powierzchnia stawowa głowy żuchwy, natomiast panewką jest dołek i guzek stawowy – struktury wchodzące w skład kości skroniowej. Głowa kości żuchwy oddzielona jest od kości skroniowej przez kawałek chrząstki, nazywany krążkiem stawowym. Struktura ta jest amortyzatorem w czasie ruchów w stawie.

Oprócz bezpośredniego połączenia stawowego, struktury te otacza wiele więzadeł i mięśni, głównie mięśnie skrzydłowe, skroniowe i żwacz. Odpowiadają one za opuszczanie, podnoszenie, przesuwanie na boki, wysuwanie do przodu żuchwy, a także ruchy złożone, jak odwodzenie, będące kombinacją powyższych. Prawidłowe funkcjonowanie każdej z tych składowych stawu umożliwia swobodne otwieranie i zamykanie ust bez przeszkód i uczucia ścisku, dzięki czemu możliwe jest przyjmowanie pokarmów, mówienie, ziewanie.

Co to jest szczękościsk?

Definicja szczękościsku (po łacinie trismus) to czasowe i przemijające ograniczenie lub całkowite zniesienie możliwości rozwarcia szczęk, spowodowane skurczem mięśni, które unoszą żuchwę.

Dysfunkcja ta może być powodowana szeregiem różnych przyczyn. Jest to zaburzenie, które może być leczone przez lekarzy różnych specjalności – stomatologów, chirurgów szczękowo-twarzowych, neurologów. Statystycznie pacjenci zgłaszają szczękościsk po wyrwaniu zęba oraz ten wynikający z dysfunkcji skroniowo-żuchwowej.

Przyczyny szczękościsku

Bezpośrednim bodźcem, który prowokuje odruchowy skurcz mięśni i szczękościsk, jest ból. Mogą go wywoływać zmiany chorobowe w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego, ale także w innej lokalizacji. Prowadzą one do wysyłania wielu impulsów nerwowych do mięśnia, przez co nie zdąży się on rozkurczyć i znajduje się w permanentnym skurczu.

Przyczyny szczękościsku dzieli się na miejscowe i ogólne. Głównymi przyczynami są czynniki miejscowe, takie jak:

• stan zapalny (powstaje w wyniku zapalenia mięśni żwaczowych, stawu skroniowo-żuchwowego; inne przyczyny to promienica, ropnie);
• urazy,
• nowotwory,
• ropowica dna jamy ustnej,
• powikłanie po usuwaniu zębów trzonowych (górnych i dolnych, głownie ósemek);
• dysfunkcja skroniowo-żuchwowa (wywołana wywołane są często nieprawidłowym kształtem zębów lub brakami w uzębieniu).

Z przyczyn ogólnych szczękościsku wymienić należy:

• choroby ośrodkowego układu nerwowego (udar mózgu, wylew, stan zapalny, ropień, guz),
• padaczka,
• zaburzenia nerwicowe, w tym bruksizm (tu może pojawiać się szczękościsk w nocy, podczas snu),
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• tężec,
• przedawkowanie narkotyków (głownie amfetamina i pochodne).

Szczękościsk po usunięciu ósemki – jak długo trwa i jak go leczyć?

Jedną z najczęstszych przyczyn, kiedy pojawia się szczękościsk, jest stan po wyrwaniu zęba tronowego. Jest to jedno z prawdopodobnych powikłań tego zabiegu. Obrzęk i problem z otwieraniem ust powodowane są przez odruchowe skurcze mięśni okolicy stawów skroniowo-żuchwowych. Szczękościsk trwa najczęściej do 48 godzin po wyrwaniu ósemki, następnie sam ustępuje.

Jeżeli zaburzenie utrzymuje się przez dłuższy czas, należy skontaktować się z lekarzem, gdyż problemy z rozwarciem szczęk mogą być powodowane przez suchy zębodół i stany zapalne. W ramach leczenia stosuje się antybiotykoterapię, leki przeciwzapalne i opisane poniżej ćwiczenia.

Szczękościsk – objawy towarzyszące

Wraz z wystąpieniem szczękościsku mogą pojawić się inne charakterystyczne objawy, sugerujące podstawową przyczynę schorzenia. Najczęściej chorzy uskarżają się na ból ucha i twarzy, mają podwyższoną temperaturę, a często barwa głosu zmienia się, pojawia się chrypka oraz ból gardła. Należy wówczas podejrzewać stan zapalny, często gardła, któremu towarzyszy ropień okołomigdałkowy. Szczękościsk występuje wtedy wskutek nagromadzonej w okolicach migdałków i gardła ropy, która ogranicza ruchomość w stawie.

Inna grupa chorych ze szczękościskiem zwykle dodatkowo cierpi na bóle głowy i karku. U nich pojawia się problem z dysfunkcją skroniowo-żuchwową. Powoduje ją najczęściej zgrzytanie i zaciskanie zębów (bruksizm) wskutek przewlekłego stresu. Na skutek tego mięśnie są w ciągłym skurczu, a powierzchnie stawowe uciśnięte, przez co z czasem ścierają się i dochodzi do zmian w ich budowie. Innymi objawami dysfunkcji są również słyszalne trzaski w szczęce i żuchwie i przeskakiwanie żuchwy na boki podczas jedzenia czy mówienia.

Szczękościsk – badania, jak postawić diagnozę?

Do stwierdzenia szczękościsku wystarczy zaobserwować brak możliwości otwierania lub zamykania ust przez pacjenta. To jednak nie jest wystarczające, należy bowiem określić przyczynę tego objawu. W tym celu wykonuje się początkowo badanie laryngologiczne, by wykluczyć najczęstsze przyczyny, czyli stany zapalne, dysfunkcje czy urazy w stawie. Jeśli badanie nie odbiega od normy, należy wykonać kontrolę stomatologiczną i sprawdzić, czy źródłem szczękościsku nie były ogniska zapalne w zębach, usuwanie zębów.

Najczęściej te kroki są wystarczające do określenia głównego powodu, jednak może się zdarzyć, że niezbędne będzie badanie neurologiczne do wykluczenia przyczyn związanych z dolegliwością ośrodkowego układu nerwowego lub EEG do stwierdzenia braku lub obecności padaczki. Ostatnim etapem przy braku znalezienia rozwiązania powinny być badania obrazowe: RTG, TK lub MR. Niezbędne może być badanie krwi, także jeśli podejrzewa się m.in. zatrucie narkotykami.

Leczenie szczękościsku

Przede wszystkim należy leczyć podstawową chorobę, która wywołała objaw. W przypadku obecności infekcji, po stwierdzeniu podłoża bakteryjnego, wirusowego lub grzybiczego trzeba wdrożyć odpowiednią farmakoterapię, która zlikwiduje zakażenie. Warto także zgłosić się do stomatologa i usunąć lub wyleczyć problematyczne zęby.

Bardzo skuteczną metodą leczenia szczękościsku, zwłaszcza związanego z dysfunkcją stawu skroniowo-żuchwowego, są szyny okluzyjne. Są one wyjątkowo skuteczne w walce z bólem, bardzo uciążliwym w tym schorzeniu. Poprawiają ruchomość w stawie i zmniejszają napięcie mięśni, umożliwiając ich rozkurcz. Pozwalają na odpowiedni ułożenie zębów oraz powierzchni stawowych wobec siebie, przez co zapobiegają zaciskaniu zębów i ciągłego napinania mięśni żwaczowych. Szyna ta zakładana jest na górny łuk zębowy. Zaleca się, aby noszona była przez ok. 8 godzin w ciągu doby.

Ćwiczenia na szczękościsk

Przydatne w leczeniu mogą być masaże relaksujące oraz ćwiczenia na rozluźnienie mięśni. Masaż rozluźniający szczękę wykonywany jest zazwyczaj z wykorzystaniem ciepła.

Instruktaż, jak wykonywać ćwiczenia, powinien przeprowadzić lekarz stomatolog lub fizjoterapeuta specjalizujący się w leczeniu schorzeń układu stomatognatycznego. Przykładowe ćwiczenia to:

• swobodne opadanie szczęki,
• delikatne wykonywanie ruchów żucia,
• wysuwanie i cofanie dolnej szczęki,
• przesuwanie dolnej szczęki na boki.

Specjaliści zalecają, by opuszczać i unosić żuchwę ku górze. Podczas opuszczania należy pilnować, by żuchwa lekko się cofała.

Jednym z prostszych ćwiczeń jest próba przeżuwania przy jednoczesnym swobodnym utrzymywaniu spoczywającego na dnie jamy ustnej języka.