Padaczka – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest padaczka?

Padaczka (epilepsja) stanowi jedno z najstarszych, znanych człowiekowi schorzeń. Nie jest ona sensu stricte jednostką chorobową, lecz zespołem objawów somatycznych, wegetatywnych (pochodzących z układu przywspółczulnego) oraz psychopatologicznych, które mogą pojawiać się na skutek różnych zmian zachodzących w mózgu. Główną cechą tego schorzenia jest przewlekły charakter i nawracające spontanicznie napady padaczkowe.

Rozpowszechnienie padaczki na świecie jest bardzo różnorodne. Współczynnik chorobowości waha się od 1,5 (Japonia) do 37 (Nigeria) na 1000 osób. W Polsce wynosi on około 7 osób na 1000 mieszkańców.

Szacuje się, że w Polsce choruje ok. 300–400 tys. ludzi. Zachorowalność na padaczkę jest nieco wyższa u mężczyzn i wyraźnie zwiększona u dzieci oraz osób po 65. roku życia. Umieralność osób cierpiących na epilepsję statystycznie jest 2–3 krotnie większa niż w populacji ogólnej. Wskaźniki śmiertelności są zdecydowanie wyższe u dorosłych niż u dzieci, a za główne przyczyny śmierci związanej z padaczką uważa się zgon w przebiegu stanu padaczkowego i nagłą niespodziewaną śmierć u osoby chorej (SUDEP).

Przeczytaj też: Paraliż senny – objawy, przyczyny, leczenie

Objawy kliniczne padaczki

Obraz kliniczny epilepsji może przyjmować rozmaite formy u różnych chorych. Ze względu na charakter napadu drgawkowego, ataki padaczkowe podzielono na 3 główne typy:

• napady częściowe (proste, złożone, wtórnie uogólniające się),
• napady uogólnione (drgawkowe i niedrgawkowe),
• napady niesklasyfikowane.

Napady częściowe biorą swój początek ze ściśle określonych obszarów mózgu. Napady ograniczone do jednego rejonu nazywamy napadami częściowymi prostymi, a rozszerzające się na inne grupy neuronów częściowymi złożonymi. W ich przebiegu może dochodzić również do uogólnienia napadu padaczkowego.

Przeczytaj też: Barbiturany – w jakich lekach występują?

Padaczka – napady częściowe

Napady częściowo proste przebiegają bez zaburzeń świadomości osoby chorej, a ich obraz zależy od obszaru mózgu, który został zajęty. Mogą one mieć charakter ruchowy (np. drgawki kloniczne ręki, drgawki samej kończyny dolnej). Często ruchowe ataki padaczkowe przyjmują formę tzw. marszu Jacksonowskiego, np. początkowo obejmują kącik ust, następnie całą twarz i szerzą się do kończyny górnej. Trwają one zwykle od kilku sekund do kilku minut i ustępują bez śladu lub w postaci tzw. porażenia Todda (czyli niedowładu mięśni, objętych uprzednio drgawkami, który trwa od 2 godzin do maksymalnie 24 godzin). Odmienną manifestacją padaczki mogą być również tzw. napady adwersyjne (zwrotne), polegające na jednoczesnym zwrocie gałek, głowy i tułowia w jedną stronę.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Inną postacią napadów prostych są ataki przebiegające pod postacią:

• zaburzeń czucia (np. chory odczuwa drętwienie, mrowienie, czasem ból jakiejś okolicy ciała),
• wzrokowych (np. chory widzi błyski, iskry czy mroczki),
• słuchowych (np. chory słyszy gwizdanie, ćwierkanie),
• węchowych/smakowych (tzw. napady hakowe – chory odczuwa nieprzyjemne zapachy lub smaki),
• autonomicznych (np. zaczerwienia twarzy, nagłe poty),
• dysfotycznych (np. zahamowanie mowy, mowa bełkotliwa).

Rzadziej występują proste napady psychiczne (np. chory ma wrażenie „deja vu” czy stanu marzeniowego; chory ma omamy, myśli natrętne albo widzi przedmioty realne, ale zniekształcone – duże mrówki, małe krzesło).

Czytaj również: Rozszerzenie źrenic – co oznacza?

Napady częściowe złożone różnią się przede wszystkim tym, że występują w ich obrazie zaburzenia świadomości i niepamięć wsteczna objawów (chory nie pamięta napadu padaczkowego). Najczęściej mają one postać znieruchomienia lub zahamowania w trakcie wykonywania jakiejś czynność, zamroczenia z automatyzmami (np. chory wykonuje tylko ruchy żucia, mlaskania lub skubania ręki czy składnia ramion). Czasem obserwuje się, że osoba chora rozbiera się w trakcie napadu, udaje, że się myje lub rozmawia sama ze sobą.

To też może Cię zainteresować: Narkolepsja – nagłe, nieprzewidziane zasypianie

Padaczka – napady uogólnione

Napady uogólnione niedrgawkowe, czyli takie, w których nie obserwuje się drgawek, ale atak dotyczy „całego chorego”. Do tej grupy należą napady nieświadomości, napady atoniczne oraz miokloniczne. Napady nieświadomości charakteryzują się nagłą utratą świadomości pacjenta bez upadku, ale ze znieruchomieniem. Po napadzie chory od razu podejmuje przerwaną czynność (nie pamięta napadu).

Mogą one występować nawet do kilku dziennie i są one często obserwowane u dzieci. Z kolei napady atoniczne cechuje nagła utrata napięcia mięśniowego, która prowadzi najczęściej do upadku chorego (niebezpieczeństwo urazów głowy).

Sprawdź również: Mrowienie i drętwienie ust – przyczyny, objawy, leczenie

Napady miokloniczne występują głównie u nastolatków między 15. a 16. rokiem życia i objawiają się nieregularnymi, nierytmicznymi i obustronnymi ruchami grup mięśni przy zachowanej świadomości. Przeważnie mają miejsce po przebudzeniu i często prowokowane są przez migoczące światła.

Napady uogólnione toniczno-kloniczne, tzw. napady typu grand mal zaczynają się nagłymi zaburzeniami świadomości bez jakichkolwiek objawów neurologicznych, trwają zazwyczaj 1-3 minuty. W trakcie ataku źrenice chorego są rozszerzone, niereagujące na światło, ciśnienie i tętno zwykle są podwyższone. Przebieg tych napadów drgawkowych można podzielić na 4 zasadnicze fazy opisane poniżej.

Przeczytaj również: Hipersomnia, czyli nadmierna senność

Padaczka – fazy napadów drgawkowych

Chory traci przytomność i upada, niekiedy wydaje przeraźliwy krzyk, który zależy od nagłego skurczu głośni. Pojawia się silny toniczny skurcz mięśni całego ciała.

• Zęby ulegają silnemu zaciśnięciu,
• głowa przegięta ku tyłowi,
• kręgosłup silnie naprężony,
• kończyny w wyproście (górne zgięte w łokciach) i rotacji wewnętrznej,
• ręce zaciśnięte w pięść,
• gałki oczne nieruchome, skierowane ku górze,
• szpary powiekowe zwykle pozostają otwarte.

Toniczny skurcz obejmuje także mięśnie oddechowe, dlatego też oddech osoby chorej może ulec zatrzymaniu i u chorego początkowo bladego pojawia się sinica.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Faza kloniczna napadu drgawkowego

Natychmiast po ustaniu skurczu tonicznego pojawia się faza kloniczna. Początkowo, skurcze mają charakter jakby lekkiego drżenia, które szybko się nasila i przechodzi w drgawki całego ciała.

• Drgawki są bezładne i gwałtowne,
• towarzyszą im nasilone ruchy oddechowe,
• występuje ślinotok, na ustach chorego pojawia się piana,
• gdy język ulegnie przygryzieniu (co może się zdarzyć w obu fazach), piana na ustach staje się krwawa,
• może wystąpić bezwiedne oddanie moczu, rzadziej stolca, bardzo rzadko wytrysk (skurczom ulegają też mięśnie gładkie),
• drgawki kloniczne trwają od 30 sekund do 3 minut,
• pod koniec napadu słabną i w końcu zanikają zupełnie.

Faza głębokiego snu w napadzie drgawkowym

• Trwa od kilku minut do kilku godzin,
• źrenice są rozszerzone i nie reagują na światło,
• odruchy rogówkowe są osłabione, lub zniesione,
• odruchy okostnowo-ścięgnowe wygórowane (osłabione),
• objaw Babińskiego obustronnie dodatni (patologiczny objaw),
• często stwierdza się wybroczyny na spojówkach i skórze.

Faza odzyskiwania przytomności

W tym okresie mogą wystąpić stany zamroczenia z silnym niepokojem i agresywnością.

Najgroźniejszą postacią napadu padaczkowego, stanowiącą bezpośrednie zagrożenia życia osoby chorej, jest stan padaczkowy. Definiuje się go jako napad trwający dłużej niż 30 minut lub kilka napadów następujących po sobie, między którymi pacjent nie odzyskuje świadomości.

Jakie są przyczyny padaczki?

Podłoże schorzenia jest niejednolite i wieloczynnikowe. Największy odsetek, aż 65-70%, stanowią padaczki, których etiologia (przyczyna) pozostaje nieznana (tzw. padaczka idiopatyczna). U 30% osób cierpiących z powodu epilepsji udaje się ustalić przyczynę schorzenia. Do najczęstszych z nich należą m.in. :

• urazy głowy, łącznie z urazami okołoporodowymi (głównie wystąpienie padaczki u dzieci) – ok. 20%,
• naczyniowe choroby mózgu (np. udary, krwawienia podpajęczynówkowe, anomalie naczyń) – ok. 5%,
• nowotwory centralnego układu nerwowego (każdy napad padaczkowy po 30. roku życia powinien budzić czujność onkologiczną),
• infekcyjne choroby mózgu np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu,
• przyczyny toksyczno-metaboliczne (np. zatrucia, głęboka hipoglikemia, zaburzenia elektrolitowe),
• choroby zwyrodnieniowe mózgu (np. choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane).

Istnieją doniesienia o genetycznym podłożu epilepsji. Należy pamiętać, iż nie jest ona schorzeniem dziedzicznym. Natomiast osoby chore mogą dziedziczyć predyspozycję do wystąpienia padaczki pod postacią obniżonego progu pobudliwości drgawkowej. Za udziałem czynników genetycznych przemawia również fakt, iż obserwuje się występowanie rzadkich postaci epilepsji z powodu defektów genów kodujących niektóre kanały jonowe ludzkiego organizmu. Częstość napadów pojedynczych i nawracających u krewnych I stopnia osób z padaczką wynosi 1,5% i zmniejsza się wraz ze spadkiem stopnia pokrewieństwa.

Sprawdź również: Drętwienie i mrowienie twarzy – jakie mogą być przyczyny?

Napady padaczkowe są to epizody o nagłym początku, mogące objawiać się w postaci zaburzeń świadomości, zaburzeń zachowania, emocji lub funkcji ruchowych, czuciowych albo wegetatywnych. Istotę tych napadów stanowią samopodtrzymujące się zaburzenia czynności bioelektrycznej mózgu w postaci niekontrolowanych wyładowań elektrycznych szerzących się na kolejne komórki nerwowe.

Ponadto, u części chorych udaje się określić czynniki, które sprzyjają pojawianiu się napadów. Pośród nich można wyróżnić:

• alkohol lub nagłe odstawienie alkoholu po dłuższym piciu,
• brak snu,
• sen (w niektórych przypadkach napady występują tylko podczas snu),
• osobniczo specyficzne czynniki stymulujące: określone obrazy, wzory, dźwięki,
• szybko zmieniające się światło (reklamy świetlne, telewizja itp.),
• emocje,
• gorączka, infekcja,
• wysiłek fizyczny,
• hiperwentylacja.

Diagnostyka padaczki

Rozpoznanie epilepsji opiera się głównie na wywiadzie zebranym od chorego lub od osób, które były świadkami napadu padaczkowego.

Najważniejszym badaniem dodatkowym jest elektroencefalografia (EEG), która stanowi obowiązkowe badanie we wszystkich przypadkach podejrzanych o padaczkę. Rutynowa rejestracja EEG powinna trwać 20 minut. Zmiany W EEG w okresie międzynapadowym występują tylko u 30-70 % chorych, u pozostałej części zapis jest prawidłowy. Dlatego też fizjologiczny zapis EEG nie wyklucza rozpoznania padaczki.

Ponadto przydatnym narzędziem diagnostycznym jest badanie rezonansu magnetycznego (MRI), które dostarcza cennych informacji o przyczynach wystąpienia epilepsji.

Innymi stosowanymi badaniami neuroobrazowymi są tomografia komputerowa, SPECT (tomografia komputerowa pojedynczego fotonu) oraz pozytonowa emisja tomograficzna (PET).

Leczenie padaczki

Najważniejszym celem terapii padaczki jest pomoc w przystosowaniu chorego do nowych wymogów życia. W postępowaniu niefarmakologicznym stosuje się głównie eliminacje czynników wyzwalających ataki epilepsji (jeżeli istnieją). Natomiast wskazaniami do wprowadzenia leczenia farmakologicznego są:

• co najmniej dwa zdiagnozowane napady w krótkim odstępie czasu,
• jeden napad związany z postępującą chorobą.

Dąży się do zminimalizowania ilości napadów przy jednoczesnym nie wywoływaniu objawów toksycznych lekami – uzyskanie kontroli padaczki przy zastosowaniu jak najmniejszej dawki leków. Prowadzenie farmakoterapii uległo znacznej poprawie z powodu wprowadzenia kontroli stężenia leków przeciwpadaczkowych we krwi. Wskazaniami do monitorowania stężenia leku w surowicy krwi są:

• rozpoczęcie terapii,
• zmiana terapii (wprowadzenie lub wycofanie leku),
• zmiana dawki,
• objawy toksyczne,
• stan padaczkowy,
• brak kontroli napadów,
• czynniki zmieniające farmakokinetykę leków (np. ciąża).

Obecnie leki przeciwpadaczkowe można podzielić na 2 grupy:

• klasyczne:
  • fenytoina (PHT),
  • karbamazepina (CBZ),
  • walproiniany (VPA),
  • fenobarbital (PB),
  • prymidon (PRM)
• nowej generacji:
  • wigabatryna (VGB),
  • lamotrygina (LTG),
  • gabapentyna (GBP),
  • oskarbazepina (OCBZ),
  • tiagabina (TGB),
  • topiramat (TPM),
  • felbamat (FBM).

Wybór preparatu leczniczego zależy od postaci klinicznej napadów padaczkowych. Idealny lek przeciwpadaczkowy powinien mieć szeroki zakres terapeutyczny, łatwy do monitorowania, niepowodujący działań ubocznych i teratogennych, niewchodzący w interakcje z innymi lekami.

Wypowiedź neurologa na temat padaczki