Leki nasenne – rodzaje, skutki uboczne, uzależnienie

Leczenie bezsenności

Bezsenność jest zaburzeniem rozwijającym się na dwóch płaszczyznach, psychicznej i behawioralnej, dlatego tak ważne, aby w procesie leczenia miały miejsce także oddziaływania psychologiczne. Jak wspomniano wcześniej zdarzają się przypadki, że zaburzenia snu są konsekwencją występowania innej choroby, wówczas stosowanie leków nasennych jest jedynie leczeniem objawowym.

Dobór odpowiednich leków zależy głównie od typu bezsenności, na jaki cierpi konkretny pacjent. Jednak ze względu na fakt, że leczenie jest przewlekłe i wymaga długotrwałego stosowania leków nasennych, które są potencjalnie uzależniające i łatwo można je przedawkować, zawsze należy je przyjmować pod kontrolą lekarza.

Obecnie w terapii bezsenności zastosowanie znalazło kilka grup leków:

• pochodne benzodiazepiny,
• niebenzodiazepinowe leki nasenne,
• leki przeciwdepresyjne,
• leki przeciwhistaminowe,
• melatonina.

Zobacz też: Gorzki posmak w ustach – przyczyny

Pochodne benzodiazepiny

Pochodne benzodiazepiny (BZD) są grupą leków stosowaną zazwyczaj jako leki przeciwlękowe, jednak są wśród nich takie, których profil kliniczny wykazuje działanie nasenne. Ważny jest również dobór odpowiedniej dawki, dzięki której pacjent łatwiej zasypia a jego sen trwa dłużej. Ważną informacją jest również fakt, że nie powodują one senności w ciągu następnego dnia po zażyciu. Do substancji, u których przeważa działanie nasenne zalicza się:

• lormetazepam,
• midazolam,
• temazepam (krótki czas działania),
• estazolam (średni czas działania),
• nitrazepam (długi czas działania).

Ich stosowanie obarczone jest ryzykiem wystąpienia uzależnienia, szczególnie po długo działających, oraz rozwoju tolerancji na ich działanie. Mimo prowadzonych badań ich mechanizm nie został do końca poznany. Wiadomo natomiast, że działają one za pośrednictwem kompleksu receptora GABA. Procesy, które zachodzą w organizmie po zażyciu leków należących do grupy BZD, prowadzą do zmniejszenia pobudliwości neuronów i zahamowania przewodzenia impulsów w obrębie odpowiednich struktur mózgu, co skutkuje działaniem nasennym i uspokajającym tych leków.

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Działania niepożądane, które można zaobserwować podczas stosowania leków benzodiazepinowych to najczęściej senność, upośledzenie refleksu, zaburzenia pamięci i koordynacji ruchowej. Wystąpienie tego typu powikłań jest szczególnie niebezpieczne u osób starszych przyjmujących standardowe dawki tych leków, co może prowadzić do upadków i złamań kończyn. Ryzyko rozwoju tolerancji i uzależnienia dotyczy wszystkich benzodiazepin, jednak w przypadku długo działających jest ono większe. Nagłe przerwanie przyjmowania tych leków może powodować nasilenie lęków oraz wystąpienie zespołu abstynencyjnego, który charakteryzuje się obniżeniem nastroju, uczuciem zmęczenia, zwiększoną potliwością oraz zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi. Objawy te mogą się utrzymywać od kilku dni do dwóch tygodni. Ze względu na ryzyko wystąpienia wymienionych wcześniej objawów odstawiennych obowiązuje zasada stopniowego zmniejszania dawki przyjmowanego leku z grupy pochodnych benzodiazepiny.

Niebeznodiazepinowe leki nasenne

Kolejna grupa to niebeznodiazepinowe leki nasenne, których sposób działania jest jednak podobny do BZD. Zostały one wprowadzone do lecznictwa około 20 lat temu i cieszą się dużą popularnością ze względu na zmniejszone, w porównaniu do benzodiazepin, występowanie działań niepożądanych. Sugeruje się również, że mają one dużo mniejszy potencjał uzależniający, ale pamiętać należy, że są one zalecane do krótkotrwałego leczenia bezsenności.

Zopiklon

Jednym z najczęściej stosowanych leków spośród tej grupy jest zopiklon, pochodna cyklopirolonu, który jest nieselektywnym agonistą receptorów benzodiazepinowych. Podczas jego przyjmowania wydłuża się czas trwania snu, zmniejsza się ilość przebudzeń w nocy i nad ranem, skraca się także czas samego zasypiania, przez co poprawia się także samopoczucie chorego po przebudzeniu. Stosowany jest krótkotrwale w postaci doustnych tabletek wyłącznie wieczorem, bezpośrednio przed snem. Mechanizm działania polega na agonistycznym wpływie na receptory BZD związane z receptorami GABA, w obrębie kory mózgowej, hipokampa i móżdżku. Do najczęściej zgłaszanych objawów niepożądanych należą bóle głowy, suchość w jamie ustnej, gorzki lub metaliczny smak w ustach oraz osłabienie siły mięśniowej. Podobnie jak po benzodiazepinach możliwe jest wystąpienie zespołu abstynencyjnego po odstawieniu. W czasie przyjmowania zopiklonu obowiązuje kategoryczny zakaz spożywania alkoholu. Osoby z niewydolnością oddechową, ostrą niewydolnością wątroby i nerek oraz dzieci, kobiety w ciąży i karmiące nie powinny stosować tych preparatów.

Zolpidem

Kolejna substancja to zolpidem, pochodna imidazopirydyny, w przeciwieństwie do zopiklonu jest selektywnym agonistą receptora benzodiazepinowego. Działa poprzez modulowanie czynności kanału wapniowego. Wykazuje szybkie i krótkie działanie nasenna, nie powodując zmniejszenia aktywności dziennej dnia następnego. Rzadko występują działanie niepożądane, ale jeśli się pojawią to są to nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy, osłabienie i senność w ciągu dnia. Przeciwwskazaniem do jego stosowania jest równoczesne przyjmowanie leków psychotropowych, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i narkotycznych leków przeciwbólowych.

Zalpelon

Podobne działanie wykazuje również zaleplon, należący do pochodnych pirazolopirymidyny, i będący selektywnym agonistą receptora BZD, podobnie jak zolpidem. Jednak jego działanie nasenne jest prawie pięć razy mniejsze. Wykazuje silne i krótkie działanie nasenne, ale stosowane może być jedynie krótkotrwale (do 2 tygodni) i tylko w bardzo ciężkich zaburzeniach, które uniemożliwiają choremu prowadzenie normalnego trybu życia. Zaleplon jest z reguły dobrze tolerowany przez pacjentów, a do najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych należą bóle i zawroty głowy oraz senność w ciągu dnia.

Kliometiazol

Ostatnim spośród tej grupy jest klometiazol, który jest pochodną tiazolu i zalecany jest szczególnie w przypadku zaburzeń snu u osób starszych. W przeciwieństwie do poprzednio omawianych substancji nie wykazuje on powinowactwa do receptorów GABA, a jego działanie związane jest z bezpośrednim oddziaływaniem na kanały chlorkowe. Działania niepożądane obejmują najczęściej podrażnienia błony śluzowej nosa i spojówek, w trakcie trwania terapii zmiany te zmniejszają się lub ustępują nawet całkowicie. Sporadycznie mogą się pojawić niestrawność, nudności, biegunka i świąd oraz wysypka. Podczas leczenia klometiazolem nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych.

Leki przeciwdepresyjne i przeciwhistaminowe

Coraz częściej słyszy się o stosowaniu leków przeciwdepresyjnych i przeciwhistaminowych w leczeniu bezsenności, wciąż jednak brak wiarygodnych i dokładnych badań potwierdzających ich skuteczność. Stosowanie leków przeciwdepresyjnych zazwyczaj jest zalecane w przypadku towarzyszących zaburzeń nastroju. Mechanizm ich działania polega na zwiększeniu przekaźnictwa serotoninergicznego. Wykazują mniejsze ryzyko rozwoju tolerancji i uzależnienia. Wśród najczęściej stosowanych są amitryptylina i doksepina (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne) i mianseryna.
Natomiast kiedy bezsenność jest wynikiem odstawienia narkotyków lub alkoholu wówczas podaje się leki przeciwhistaminowe, by uniknąć uzależnienia krzyżowego, które mogłoby wystąpić po przyjęciu tradycyjnych leków nasennych. Do substancji stosowanych w tym celu zalicza się difenhydramine, jej stosowanie jest jednak ograniczone ze względu na szybką utratę skuteczności.

Melatonina to hormon naturalnie występujący w organizmie odpowiedzialny za regulację cyklu dobowego. Charakteryzuje się małym stężeniem we krwi w ciągu dnia, a maksymalną wartość osiąga między 24 a 3 rano. Podawana w postaci syntetycznej ułatwia zasypianie, zmniejsza ilość przebudzeń w nocy i poprawia jakość snu. Należy jednak uważać, ponieważ jest ona dostępna nie tylko w lekach, ale także w licznych suplementach diety.

W leczeniu bezsenności bardzo ważne znaczenie ma także higiena snu. Należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach:

• ograniczaj czas przebywania w łóżku,
• unikaj kofeiny, nikotyny i alkoholu,
• prowadź regularny tryb życia,
• wstawaj zawsze o tej samej porze,
• nie próbuj zasnąć na siłę,
• przed snem przewietrz sypialnie.

Stosowanie się do wymienionych powyżej zasad z pewnością ułatwi proces leczenia, a w lekkich zaburzeniach snu mogą nawet całkowicie wykluczyć konieczność leczenia farmakologicznego.