Złożony zespół stresu pourazowego – czym jest complex PTSD?

Zespół stresu pourazowego – czym jest?

Zespół stresu pourazowego (post traumatic stress disorder/PTSD) to zaburzenie psychiczne, wywołane przez traumatyczne wydarzenie – uczestnictwo w nim lub bycie jego świadkiem. Wiele wydarzeń może prowadzić do PTSD, np. pożar, klęska żywiołowa, napad, rabunek, katastrofa lotnicza, tortury, porwanie, zagrażająca życiu diagnoza medyczna, atak terrorystyczny i inne ekstremalne lub zagrażające życiu wydarzenia. U kobiet diagnozowany jest dwa razy częściej niż u mężczyzn, choć to za sprawą powracających z misji żołnierzy dowiedzieliśmy się o zaburzeniu powszechniej. W czasach I wojny światowej nazywano go szokiem pociskowym, a podczas kolejnej wojny – zmęczeniem bojowym.

Złożony zespół stresu pourazowego

Complex PTSD/C-PTSD łączy cechy zespołu stresu pourazowego (PTSD) i zaburzenia osobowości. Rozpoznawany jest u dorosłych lub dzieci, które wielokrotnie doświadczyły traumatycznych wydarzeń, takich jak przemoc, zaniedbanie lub znęcanie się. Jest to nowe rozpoznanie, które pojawiło się po raz pierwszy w 11. edycji klasyfikacji psychiatrycznej ICD (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób) [1].

Objawy PTSD i C-PTSD

Objawy PTSD dzieli się ogólnie na cztery rodzaje:

• natrętne wspomnienia (koszmary senne związane z traumatycznym wydarzeniem lub retrospekcje na jawie – pacjent przeżywa na nowo zdarzenia z przeszłości);
• unikanie miejsc i osób związanych z wydarzeniem traumatycznym;
• negatywne zmiany w myśleniu i nastroju, chroniczne zmęczenie;

• zmiany w reakcjach fizycznych i emocjonalnych (uczucie emocjonalnego odrętwienia, wyalienowania).

Objawy C-PTSD (complex PTSD) są podobne, mogą powodować silny lęk i niekontrolowane, ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia, ale też poczucie wstydu lub winy, gwałtowne emocje, negatywne reakcje na bodźce, takie jak dźwięki lub dotyk, problemy z koncentracją uwagi (dysocjacja, np. gdy dziecko "odcina się" od siebie i swojego ciała w poczuciu bezsilności wobec przemocy), a nawet objawy fizjologiczne, jak bóle i zawroty głowy, bóle w klatce piersiowej czy bóle brzucha.

Negatywny obraz siebie u osób z C-PTSD i poczucie braku kontroli nad własnym życiem powoduje destrukcyjne lub ryzykowne zachowania, takie jak samookaleczanie, zaburzenia odżywiania, uzależnienia od alkoholu lub substancji psychoaktywnych. Nie są one rzadkością u osób cierpiących na złożony zespół stresu pourazowego i mogą prowadzić do trwałych zaburzeń osobowości. W skrajnych przypadkach u cierpiących na complex PTSD osób mogą pojawić się myśli samobójcze.

Objawy mogą wystąpić w krótkim czasie od traumatycznego wydarzenia, ale także wiele lat po nim. Powodują poważne problemy w sytuacjach społecznych i zawodowych oraz przyczyniają się do powtarzających się niepowodzeń w utrzymaniu relacji międzyludzkich.

Czytaj również: Depresja po COVID-19

Complex PDSD – przyczyny

Specjaliści zajmujący się złożonym zespołem stresu pourazowego nie rozpoznają jednej jego przyczyny. Podobnie jak w przypadku większości problemów ze zdrowiem psychicznym, zaburzenie to prawdopodobnie wynikowa kilku czynników:

• stresujących doświadczeń (ich ilości i głębokości traumatycznych przeżyć w życiu pacjenta, szczególnie w dzieciństwie);
• obciążenia genetycznego, np. występowania w rodzinie zaburzeń lękowych i depresyjnych;
• dziedziczonych cech osobowości, tak zwanych temperamentalnych;

• reaktywności na substancje chemiczne i hormony stresu, głównie kortyzol, który może pozostać w układzie (wyniki badań wykazały, że chroniczny wysoki poziom kortyzolu jest szkodliwy dla organizmu, ponieważ osłabia reakcje układu odpornościowego [3]).

Leczenie PTSD

Pacjentom cierpiącym na obie formy PTSD oferowana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie lub EMDR, czyli przetwarzanie i desensytyzacja (odwrażliwianie) za pomocą ruchu gałek ocznych.

Pacjenci zmagający się z traumą często mają trudności z okazaniem zaufania, cechuje ich nadmierna czujność (odczuwanie ciągłego poczucia zagrożenia), dłuższa psychoterapia może być więc niezbędna. Ważne jest, by podczas terapii PTSD nie zaniedbać obocznych problemów, takich jak depresja czy uzależnienie od alkoholu.

Terapia polega na szukaniu lepszych mechanizmów adaptacyjnych do radzenia sobie z traumą i stresem oraz lepszej kontroli emocji, co prowadzi do złagodzenia objawów.

Po traumatycznym wydarzeniu u wielu osób początkowo występują objawy podobne do PTSD, jednak u większości nie dochodzi do rozwoju długotrwałego zespołu stresu pourazowego. Uzyskanie w porę pomocy i odpowiednie leczenie może zapobiec pogorszeniu się normalnych reakcji na stres i przekształceniu się ich w PTSD.

Wsparcie ze strony innych osób (specjalistów zdrowia psychicznego, rodziny a nawet członków wspólnoty religijnej) może zapobiec sięganiu po niezdrowe metody radzenia sobie z problemami, takie jak nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

Complex PTSD – rokowania

Większość osób, które doświadczyły pojedynczych traumatycznych wydarzeń, może mieć przejściowe trudności adaptacyjne. Niezbędna jest więc psychoterapia, a przy odpowiednim wsparciu zwykle następuje poprawa. Szacuje się, że PTSD rozwija się w pełni u 13-21% osób, które przeżyły wypadki samochodowe i u 20-50% ofiar napaści, gwałtów lub masowych strzelanin.

Uważa się, że objawy złożonego zespołu stresu pourazowego są bardziej nasilone, jeśli:

• traumatyczne wydarzenia miały miejsce we wczesnym dzieciństwie;
• trauma została spowodowana przez rodzica lub opiekuna;
• pacjent doświadczał jej przez długi czas;

• w czasie traumy osoba była sama lub nadal ma kontakt z osobą odpowiedzialną za traumę.

Do czasu rozpoznania złożonego zespołu stresu pourazowego zachowanie dziecka i jego pewność siebie mogą ulec zmianie, prowadząc nawet do zaburzeń osobowości (np. alienacja) w wieku dorosłym, co znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Pokrewne do PTSD schorzenia – zaburzenia osobowości

Zaburzenia adaptacyjne

Stresorem może być tu pojedyncze wydarzenie lub przeżycia o skumulowanym efekcie. Stresory mogą mieć charakter powtarzający się lub ciągły (np. trwająca bolesna choroba, która prowadzi do coraz większej niepełnosprawności) i mogą dotyczyć pojedynczej osoby, całej rodziny, większej grupy lub społeczności (np. w przypadku klęski żywiołowej).

Szacuje się, że od 5% do 20% osób korzystających z ambulatoryjnego leczenia psychiatrycznego ma rozpoznane zaburzenia adaptacyjne. [2]

Zaburzenia zahamowanego zaangażowania społecznego

To kształtujące się zaburzenie osobowości występuje u dzieci, które doświadczyły poważnego zaniedbania społecznego lub deprywacji przed ukończeniem 2. roku życia. Polega na tym, że dziecko angażuje się w znane mu lecz kulturowo niewłaściwe zachowania wobec nieznanych mu dorosłych.

Zaburzenia przywiązania reaktywnego

Dzieci z reaktywnym zaburzeniem przywiązania są emocjonalnie wycofane w stosunku do swoich dorosłych opiekunów. Okazują mało pozytywnych emocji, w ich zachowaniu dominuje niepokój i smutek. Problemy te pojawiają się przed ukończeniem 5. roku życia, a wraz z nimi opóźnienia rozwojowe, zwłaszcza poznawcze i językowe.