Hikikomori – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest hikikomori? W jaki sposób się objawia?

Hikikomori to japoński termin, który opisuje ludzi, którzy przez wiele miesięcy lub lat pozostają zamknięci w swoich domach, a nawet tylko w swoich pokojach, odizolowani od wszystkich poza swoją rodziną.

Termin hikikomori pochodzi od japońskich czasowników hiki i komoru, które oznaczają odpowiednio „wycofać się” i „odseparować się”. Po raz pierwszy termin ten został użyty przez T. Fujiya w 1985 roku w odniesieniu do nerwicy i apatii.

Początkowo hikikomori było postrzegane jako stan wycofania społecznego unikalny dla społeczeństwa japońskiego, ale podobne przypadki zostały zgłoszone również w wielu innych krajach i były szeroko relacjonowane w międzynarodowych mediach. Coraz więcej badań pokazuje, że hikikomori występuje także w sąsiedniej Korei Południowej i w Chinach, a także w tak różnych krajach, jak Oman, Indie, Hiszpania, Francja, Włochy, Wielka Brytania, Kanada, Australia i Stany Zjednoczone.

Koncepcja syndromu hikikomori jest kontrowersyjna, a głównym problemem jest brak jasnej definicji i konsensusu co do kryteriów diagnostycznych. Pierwsze wytyczne dotyczące hikikomori zostały opublikowane przez japońskie Ministerstwo Zdrowia, Pracy i Opieki Społecznej (MHLW) w 2003 roku, definiując hikikomori jako stan charakteryzujący się życiem skoncentrowanym w domu, brakiem chęci chodzenia do szkoły/pracy, utrzymywaniem się objawów powyżej sześciu miesięcy, a jednocześnie zachowania te nie były spowodowane schizofrenią, upośledzeniem umysłowym ani innym zaburzeniem psychicznym .

Objawy hikikomori

W 2019 roku przedstawiano zaktualizowaną propozycję kryteriów diagnostycznych hikikomori, która obejmowała następujące kryteria:

• znaczna izolacja społeczna w domu,
• czas trwania ciągłej izolacji społecznej – co najmniej 6 miesięcy,
• znaczne upośledzenie funkcjonalne lub dystres związany z izolacją społeczną.

Definicja ta starała się również doprecyzować częstotliwość wychodzenia poza dom i czas trwania wycofania społecznego. Usunięto jednak wymóg unikania sytuacji społecznych i relacji, ponieważ hikikomori (termin ten odnosi się zarówno do choroby, jak i do osób nią dotkniętych) często zgłaszają, że mają niewiele znaczących relacji społecznych i niewiele interakcji społecznych.

Nikt nie wie, ile istnieje hikikomori, jednak badania rządowe wykazały, że kryteria spełnia 1,79 % Japończyków w wieku 15-39 lat, co oznacza aż 1,5 miliona chorujących osób. Niektórzy sugerują, że populacja hikikomori może sięgać nawet 10 milionów, a liczbę hikikomori dodatkowo mógł powiększyć COVID-19.

Zjawisko hikikomori – kogo najczęściej dotyka japoński wirus samotności?

W Japonii w grudniu 2015 r. przeprowadzono badanie dotyczące ciężkiego wycofania społecznego na 5000 osobach w wieku od 15 do 39 lat. Oszacowano 541 tys. przypadków hikikomori, z rozpowszechnieniem w populacji na poziomie 1,6%.

Spośród zidentyfikowanych przypadków hikikomori 60% stanowili mężczyźni, połowa osób była w wieku od 20 do 29 lat, a prawie 70% stanowili bezrobotni.

W części początkowych badań sugerowano, że japoński wirus samotności to przede wszystkim zjawisko miejskie. Z danych ankietowych wynika, że hikikomori równie często mieszkali na wsi, co w dużym mieście. Do tej pory nie znaleziono również związku z regionem kraju, liczbą członków rodziny czy klasą społeczną.

Domniemane przyczyny hikikomori

Syndrom hikikomori ma wiele możliwych przyczyn. Hikikomori mogą czuć się przytłoczeni „wyścigiem szczurów”, współczesnym społeczeństwem lub nie być w stanie spełnić oczekiwanych ról społecznych.

Powód? Ci młodzi ludzie nie sformułowani jeszcze „własnego ja”, które jest niezbędne, aby radzić sobie z dorosłością.

Trudności w dostępie do rynku pracy i duże zmiany gospodarcze to dodatkowe czynniki społeczne, które dotkliwie odczuwają młodsze pokolenia. Co więcej, kontrast między tradycjami, a wysoce stechnicyzowanym społeczeństwem – kontrast, który jest szczególnie wyraźny we współczesnej Japonii – mógł przyczynić się do kryzysu wartości społeczno-kulturowych.

W wielu badaniach opisywano następującą zbliżoną etiologię występowania hikikomori:

• traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa,
• zastraszanie,
• odrzucenie rówieśnicze,
• negatywne doświadczenia w pracy,
• dysfunkcyjną dynamikę rodziny,
• zmiany na rynku pracy,
• nadopiekuńczość rodziców.

Nie jest jasne, w jaki sposób wszystkie te czynniki są ze sobą powiązane, jednak jedno jest oczywiste – osoby dotknięte hikikomori są świadome własnego problemu. Często odczuwają dotkliwe poczucie winy z powodu poddania rodziny swoim dziwactwom, a jednocześnie zgłaszają, że czują się przyduszeni przez swój „zamknięty styl życia”.

Hikikomori – leczenie tych, którzy odrzucili rzeczywistość

W pierwszej kolejności leczenie hikikomori wymaga kompleksowej oceny klinicznej w celu wykluczenia współwystępowania jakichkolwiek chorób psychicznych. Jeśli występuje choroba na tle psychicznym – konieczne jest odpowiednie leczenie kliniczne oraz ewentualna hospitalizacja.

Eksperci są również zgodni, że w leczeniu hikikomori nic nie zastąpi bezpośredniego kontaktu społecznego i intensywnej terapii. Osoba hikikomori po osiągnięciu reintegracji społecznej ze społeczeństwem wymaga dalszego wsparcia, ponieważ wycofanie społeczne może powodować dalsze poważne problemy związane z utratą lat nauki lub pracy.

W perspektywie psychologicznej, poza psychoterapią i lekami wszelkich podstawowych zaburzeń psychicznych, główną zasadą leczenia hikikomori jest również trening rodzinny oraz grupy wsparcia dla najbliższych pacjenta, aby naprawić dysfunkcyjne środowisko domowe.

Leczenie może trwać długo, ponieważ pełne i trwałe zaangażowanie w proces terapeutyczny jest rzadkością, a tylko w niewielu przypadkach osiąga się pełne uczestnictwo w życiu społecznym.