Leki nootropowe – rodzaje, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne stosowania smart drugs

Co to są substancje nootropowe?

Substancje nootropowe (prokognitywne) to cała gama naturalnych lub syntetycznych suplementów lub leków, które wpływają na poprawę funkcji poznawczych i intelektualnych, koncentracji i nastroju. Sama nazwa „nootropowy” została po raz pierwszy użyta w latach siedemdziesiątych XX wieku przez rumuńskiego psychologa Corneliu E. Giurgea i wywodzi się od greckich słów „nous”– rozum oraz „trepein”– oznaczającego naginać lub skręcać.

Wykorzystywanie leków nootropowych jest powszechnie stosowane w przebiegu chorób o podłożu neurologicznym oraz neurodegeneracyjnym (np. choroba Alzheimera). W ostatnich latach preparaty i suplementy nootropowe cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród osób zdrowych, zwłaszcza młodych lub intensywnie pracujących. Tego typu użytek budzi wiele kontrowersji i dyskusji odnośnie etyki i bezpieczeństwa ich stosowania. Wątpliwości budzi przede wszystkim fakt, że część silniejszych nootropów dostępnych w formie suplementów nie podlega regulacjom prawnym.

Mało kto zdaje sobie jednak sprawę, że jednym z najczęściej stosowanych środków nootropowych na świecie jest… kofeina . Większość osób nie wyobraża sobie dnia bez energetyzującej filiżanki kawy, zawierającej sporą dawkę tego alkaloidu. Inną substancją zaliczaną również do nootropów jest chociażby L-teanina, obecna w zielonej herbacie, która odpowiada za uczucie spokoju i błogości pojawiające się po wypiciu naparu. Jak widać więc substancje nootropowe towarzyszą człowiekowi w życiu codziennym w różnych formach.

Przykłady substancji nootropowych

Znanych jest bardzo wiele substancji wykazujących działanie nootropowe, o różnej budowie chemicznej, a co za tym idzie odmiennym mechanizmie działania. Generalnie, ich stosowanie powoduje rozszerzanie naczyń krwionośnych i zwiększenie przepływu krwi, co usprawnia funkcjonowanie mózgu i funkcje poznawcze.

Substancje roślinne

Do naturalnych substancji nootropowych o stosunkowo łagodnym działaniu zaliczane są:

• żeń-szeń;
• Bacopa monnieri (roślina z rodziny babkowatych);
• miłorząb japoński (Ginkgo biloba).

Związki te stosowane są jako nutraceutyki – czyli dodatki spożywcze, które mają właściwości środków farmaceutycznych. Uważa się, że ich spożywanie przynosi większe korzyści zdrowotne i terapeutyczne, niż te wynikające ze standardowej diety. Substancje te wykazywały korzystne działanie na zdolności poznawcze pacjentów z otępieniem. U zdrowych osób przy długofalowym przyjmowaniu związki te wpływają na poprawę koncentracji, a w szczególności pamięć.

Stymulanty

Odmiennym typem nootropów są stymulanty , które z uwagi na swoje pobudzające działanie wchodzą w skład niektórych używek. Okazuje się jednak, że w niskich (terapeutycznych) dawkach substancje takie mają korzystny wpływ na funkcje poznawcze u ludzi. Przykłady to:

• pochodne amfetaminy (np. dekstroamfetamina, Adderall) – wykorzystywane są w leczeniu ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej), wzmacnianiu pamięci i motywacji;
• eugeroiki (np. modafinil) – stosowane u osób z zaburzeniami snu, zwłaszcza przy narkolepsji;
• pochodne ksantyny (np. kofeina) – stosowana terapeutycznie zwiększa czujność, redukuje niepożądaną senność czy zaburzenia pamięci, stymuluje zdolność uczenia;
• nikotyna – niektóre badania wskazują, że w niskich dawkach pozytywnie wpływa na koncentrację, zdolności motoryczne, wzmożoną czujność i pamięć roboczą.

Wadą stymulantów jest fakt, że stosowanie ich w zbyt dużych dawkach powoduje zupełnie odwrotny efekt – hamuje funkcje poznawcze i powoduje senność.

Inne leki nootropowe

Do leków nootropowych o różnych mechanizmach działania należą miedzy innymi:

• piracetam – stosowany w terapii zespołów otępiennych, zawrotów głowy, ADHD lub dysleksji;
• lewodopa – jeden z najskuteczniejszych leków stosowanych w chorobie Parkinsona;
• dezypramina – wskazana w terapii uzależnień, bóli neuropatycznych czy depresji endogennej;
• atomoksetyna – stosowana w terapii ADHD oraz zespołu Tourette’a.

Leki te wydawane są jednak wyłącznie według zaleceń lekarza na receptę, a eksperymentowanie z ich suplementacją przez osoby zdrowe może być niebezpieczne dla zdrowia.

Leki nootropowe a skutki uboczne

Łagodnie działające substancje nootropowe pochodzenia roślinnego, jak żeń-szeń lub miłorząb japoński, należą do związków bezpiecznych, które nie posiadają przy normalnym użytkowaniu skutków ubocznych. Ich skuteczność opiera się jednak zazwyczaj na cierpliwej i długotrwałej suplementacji, dlatego nie wszystkie osoby zauważą u siebie efekty ich działania.

Podatność na działanie wielu nootropów jest również cechą indywidualną każdego człowieka. Tak jest na przykład z przyjmowaniem kofeiny. Wiele osób już po przyjęciu 300 mg kofeiny (co odpowiada średnio dwóm filiżankom mocnego espresso) może odczuwać skutki uboczne, takie jak:

• drżenie rąk;
• niepokój;
• nerwowość;
• bezsenność;
• bóle głowy.

Z kolei leki nootropowe przepisywane na receptę – np. piracetam – mogą przynosić korzystne efekty lecznicze tylko przy konkretnych jednostkach chorobowych (otępieniu, nadpobudliwości, zaburzeniach koncentracji uwagi). Stosowanie ich przez osoby zdrowe (zwłaszcza okazjonalnie) najprawdopodobniej nie przyniesie żadnego zauważalnego efektu.

Długotrwałe stosowanie piracetamu może upośledzać zdolność prowadzenia pojazdów, powodować zwiększenie masy ciała, zaburzenia nastroju lub depresję.

Wiele substancji o działaniu nootropowym – szczególnie stymulantów – może powodować uzależnienie, dlatego warto stosować je rozważnie. Mechanizm działania wielu z nich pozostał niewyjaśniony.

Nigdy nie warto natomiast pozyskiwać leków nootropowych przez internet lub z nielegalnych źródeł. Nieznany skład lub stopień oczyszczenia takich preparatów może spowodować trudne do przewidzenia efekty niepożądane.