Toksyczna przyjaźń – co to jest? Jak objawia się taka relacja między przyjaciółmi?

Czym jest zdrowa przyjaźń?

Przyjaźń to relacja trwała i głęboka. Przyjaciół łączy więź emocjonalna, duchowa, a często również intelektualna. Najczęściej na przyjaciół wybiera się osoby, które w jakiś sposób są podobne do nas – dzielą te same zainteresowania, sposób postrzegania rzeczywistości, mają podobną wrażliwość i potrzeby. Osoby, z którymi tworzy się bliskie relacje, dużo mówią o człowieku („Pokaż mi z kim się przyjaźnisz, a powiem ci kim jesteś”).

Pod wieloma względami przyjaźń jest podobna do miłości. Warunkiem jej przetrwania jest wzajemne zaangażowanie w relację. Aby powstała, potrzebny jest spędzany ze sobą czas, wspólne przeżycia i doświadczenia, które są podstawą do tworzenia więzi i wzajemnego zaufania.

Zobacz też: Nieśmiałość a seks

Różnica między związkiem intymnym a przyjacielską zażyłością jest taka, że kiedy już między przyjaciółmi powstanie więź, bliskość fizyczna i częste spotkania nie są konieczne. Miłość trzeba pielęgnować. W przyjaźni najistotniejsza jest bezinteresowna życzliwość i akceptacja drugiej osoby z „całym dobrodziejstwem inwentarza” wad i zalet.

Przyjaciel to ktoś, kto nie tylko nie zazdrości sukcesów, ale potrafi się nimi cieszyć, wspiera i dodaje otuchy w trudnych chwilach.

Żyjemy w narcystycznej kulturze, której istotnym elementem jest otaczanie się ludźmi kojarzonymi z sukcesem i prestiżem. Badania wykazują, że ludzie coraz częściej zawierają bardziej powierzchowne związki (definiowane ilością znajomych i „lajków” na Facebooku). Powszechnie przejawiana jest też coraz większa skłonność do instrumentalnego traktowania ludzi – zawierania znajomości z kimś, „kogo warto znać” i z kim relacja może przynieść wymierne korzyści.

Zobacz też: Czym jest przemoc seksualna w związku?

Przyjaźń jest przeciwieństwem fasadowych kontaktów, wynikających z pełnionej roli społecznej i kreowania publicznego wizerunku.

Prawdziwych przyjaciół cechuje radość przebywania ze sobą i poczucie bezpieczeństwa, wynikające z bycia autentycznym. W takiej relacji liczy się możliwość wymiany myśli i uczuć, otwartość, umiejętność odsłonięcia się, bycie prawdziwym i szczerym. Nieodłącznym elementem przyjaźni jest bezinteresowność. Potrzeba kontaktu nie wynika z chęci odniesienia korzyści, tylko z wzajemnego zaangażowania, przyjemności bycia razem i dzielenia się sobą.

Zobacz też: Bezpłodność – przyczyny i objawy

Czym jest toksyczny związek między przyjaciółmi?

Najczęstszą przyczyną tworzenia niezdrowych relacji, opartych na manipulowaniu, jest niska samoocena i poczucie niższości.

Może być tak, że osoba dobiera sobie ludzi, których podziwia; takich, jakimi sama chciałaby być, albo takich, w obecności których może czuć się lepsza, mądrzejsza, atrakcyjniejsza. Przyjaciel pełni wtedy rolę podobną do tej, jaka przypadła Piętaszkowi Robinsona Crusoe. Osoba, która godzi się pełnić rolę „pazia królowej”, również może czerpać korzyści z takiej relacji, ponieważ dzięki niej czuje się potrzebna. Za pośrednictwem przebojowego przyjaciela uczestniczy w interesujących wydarzeniach i poszerza grono znajomych.

Sprawdź też: Dlaczego mężczyźni zdradzają?

Rodzaje toksycznych zwiazków

• Syndrom ofiary i wybawcy – jedna z osób wiecznie ma problemy emocjonalne, które za każdym razem relacjonuje przyjacielowi, oczekując od niego rady, pomocy i wsparcia, a przede wszystkim uwagi i czasu poświęconego sobie. Druga osoba pełni rolę ratownika, dzięki temu czuje się wyróżniona, ważna i potrzebna. Dowartościowuje się przez fakt, że jest kimś, kto jest silniejszy, doradza, wskazuje kierunek.

To też może Cię zainteresować: Czym jest syndrom sztokholmski?

• Emocjonalny wampiryzm – przyjaciel nieustannie skarży się na swój los, obwinia otoczenie za wszystkie swoje nieszczęścia, zazwyczaj jest smutny, rozdrażniony albo zgorzkniały. Kontakt z emocjonalnym wampirem odbiera energię, wywołuje zmęczenie, rozbicie emocjonalne, pustkę, irytację lub przygnębienie.
• Nadmierne krytykowanie – wytykanie przyjacielowi jego wad, błędów i niedoskonałości.

Przeczytaj też: Z czego wynika niska samoocena?

• Brak poszanowania granic, wścibstwo i natarczywość – taka postawa prowadzi do nadużyć i wykorzystywania, chęci czerpania korzyści z przyjaźni. Przejawia się oczekiwaniem pomocy w załatwianiu różnych spraw, pożyczaniem pieniędzy i osobistych przedmiotów, częstym przebywaniem w domu przyjaciela, długimi rozmowami telefonicznym, itp. Może też się objawiać nadmiernym wścibstwem, natarczywością, chęcią poznania szczegółów z jego życia.
• Nadmierne absorbowanie uwagi poprzez skupianie jej tylko na sobie – taka potrzeba manifestuje się oczekiwaniem, że przyjaciel będzie pełnił rolę słuchacza, ją samą niespecjalnie interesują przeżycia innych.
• Obłuda, brak dyskrecji – ujawnianie sekretów i tajemnic przyjaciela, plotkowanie na jego temat, świadome szkodzeniu mu.

Przeczytaj też: Molestowanie seksualne w pracy – jak sobie poradzić?

Toksyczni ludzie – jak ich rozpoznać?

W kontakcie z toksycznymi ludźmi samopoczucie po spotkaniu z nimi jest gorsze niż przed nim. Zmiany te zachodzą zarówno na poziomie emocji, jak i na poziomie ciała: złe samopoczucie, podenerwowanie, niepokój albo znużenie, jak również objawy somatyczne (zmęczenie, problemy z oddychaniem, kołatanie serca, kłucie w okolicy klatki piersiowej, pocenie się rąk) – to najczęstsze sygnały tego, że w relacji dzieje się coś złego.

Kontakt z osobami, które na różne sposoby nas „zatruwają”, powoduje też zmianę w zachowaniu. Może to być nadmierna uległość, wycofanie, niepewność lub przeciwnie – opryskliwość i bierna lub czynna agresja (pasywna agresja może manifestować się na przykład „zapominaniem” o umówionym spotkaniu, ironią lub ostentacyjnym lekceważeniem).

To też może Cię zainteresować: Toksyczny związek – jak się z niego uwolnić?

Zmianom w zachowaniu towarzyszą niewerbalne reakcje: zacinanie się, jąkanie, przesadnie cichy lub podniesiony głos, czerwienienie się lub blednięcie, inna niż zwykle postawa ciała (nadmierne „kulenie się w sobie”, opuszczanie głowy, wykonywanie mimowolnych ruchów (zaciskanie dłoni, manipulowanie przedmiotami) lub zaciskanie pięści, tworzenie bariery z rąk czy nóg, odgradzanie się za pomocą własnej torebki, stołu czy krzesła.

W „zdrowym kontakcie” czuje się dodatkowy przypływ energii i poprawę samopoczucia. W kontakcie z toksycznymi osobami prawdopodobieństwo tego, że trudno będzie znaleźć odpowiednie słowa, a także polać się kawą czy potknąć się – są bardzo duże.

Zwykle objawy te świadczą o zmanipulowaniu, poniżeniu, zlekceważeniu albo wykorzystaniu osoby przebywającej w towarzystwie osoby toksycznej. Dlatego ważne jest, żeby nauczyć się zwracać uwagę na sygnały płynące z ciała. W kontakcie z osobami, które uważa się za przyjaciół, czujność jest przeważnie uśpiona, ponieważ nie analizujemy ich zachowań, obdarzając je kredytem zaufania.

Przeczytaj też: Abstynencja seksualna – co to jest?

Toksyczni ludzie – jak sobie radzić?

W tworzeniu zdrowych związków pomocna jest samoświadomość oraz znajomość własnych deficytów. Osoby, które otrzymały za mało wsparcia i miłości od rodziców, mogą szukać akceptacji i bliskości u przyjaciół, osaczając ich swoimi potrzebami i próbując „uwiesić się” na nich emocjonalnie. Mogą również starać się zadowolić przyjaciela kosztem własnych potrzeb, aby w ten sposób zdobyć jego sympatię.

To też może Cię zainteresować: Pierwszy raz – kiedy jest czas na inicjację seksualną?

Z kolei ciągła potrzeba zwracania uwagi na siebie, imponowania innym czy wchodzenie w rolę gwiazdy – często jest próbą kompensowania sobie braku uwagi w dzieciństwie. Jeżeli ktoś wie o sobie, że ma zaniżone poczucie własnej wartości, może świadomie dobierać przyjaciół i odcinać się od osób manipulujących innymi, dążących do skupiania na sobie uwagi. Ma również szansę na zauważenie tych mechanizmów u siebie.

Samoświadomość pomaga wyrwać się z zaklętego kręgu osób, które grają rolę przyjaciół, ale kierują się egoistycznymi pobudkami. Pomocne jest zadanie sobie pytania: „Dlaczego zawsze trafiam na te same osoby: krytyczne, dominujące albo bezradne i oczekujące pomocy?”.

To też może Cię zainteresować: Jak podnieść swoją samoocenę?

Toksyczny związek – przykład

Monika i Kasia znały się od dawna. Kasia nie potrafiła ułożyć swoich relacji z mężczyznami. Żaden jej związek nie trwał dłużej niż kilka miesięcy. Po kolejnym rozstaniu zaczęła odwiedzać Monikę coraz częściej i podczas każdego spotkania opowiadała o swoich przeżyciach i rozterkach, szczegółowo analizując swoje relacje z mężczyznami. Monika współczuła przyjaciółce, więc słuchała jej zwierzeń i starała się wspierać Kasię w trudnych dla niej chwilach. Kiedy któregoś dnia zaprotestowała, mówiąc, że jest już zmęczona wiecznym wysłuchaniem jej problemów, Kasia obraziła się na nią. Podczas kolejnego spotkania Monika czuła się przygnębiona i zwierzyła się z tego przyjaciółce, na co Kasia zareagowała w sposób oschły i zdawkowy. Monika poczuła się zraniona i wykorzystana. Postanowiła zerwać kontakt z Kasią. W trakcie terapii uświadomiła sobie, że prawie zawsze jej bliskie relacje opierały się na jej nadmiernym zaangażowaniu i pomaganiu innym. Sama otrzymywała w zamian niewiele. Zrozumiała, że emocjonalny wzorzec, jaki ukształtował się w jej dzieciństwie (chęć sprawiania przyjemności matce), powodował, że wybierała podobne do niej osoby, a nie otrzymywała wsparcia, bo sama zaniedbywała swoje potrzeby.

Zobacz też: Seks w trójkącie – czy warto?

Receptą na poradzenie sobie z toksycznymi ludźmi może być zerwanie z nimi kontaktu. Można też starać się uzdrowić relację poprzez zmianę swojego zachowania. Kiedy manipulacje zostaną zauważone i rozpoznane, można sobie z nimi poradzić, demaskując je (mówiąc np. „Nie podoba mi się to, że mnie kontrolujesz”, „To, że czujesz się nieszczęśliwa, nie usprawiedliwia twojej nieuprzejmości”, „Nie jestem odpowiedzialna za twoje życie, samopoczucie”, itp.). Pomocna jest też asertywność i jasne stawianie granic, np.: „Nie mogą ci dzisiaj poświęcić całego dnia, muszę się zająć swoimi sprawami”, „Nie prosiłam cię o radę w sprawie ubioru, urządzania domu, swojego małżeństwa, itd.”

Przeczytaj też: Gaslighting, czyli psychologiczna manipulacja

Toksyczna przyjaźń a płeć i osobowość

Istnieje wiele stereotypów na temat męskiej i kobiecej przyjaźni. Zgodnie z nimi najczęściej niezdrowe relacje powstają między kobietami, ponieważ oparte są na rywalizacji, zazdrości i braku szczerości. Z kolei „prawdziwa męska przyjaźń” jest przesadnie gloryfikowana.

Według innych opinii mężczyźni nie potrafią nawiązywać bliskich związków, ponieważ są nastawieni zadaniowo i mają problemy z wyrażaniem uczuć, a dla kobiet relacje z innymi są najważniejsze, dlatego podtrzymują i pielęgnują przyjaźnie.

Sprawdź też: Czym jest inteligencja emocjonalna i jak ją rozwijać?

Żyjemy w czasach transformacji, dawniej mężczyźni najczęściej rywalizowali ze sobą. Dzisiaj jest więcej przyzwolenia na okazywanie uczuć przez mężczyzn, którzy coraz częściej rozwijają w sobie umiejętności miękkie (empatia, wrażliwość). W związku z tym coraz więcej panów ma potrzebę posiadania przyjaciół i zaangażowania w związki.

Badania wykazują, że płeć gra drugorzędną rolę. O tym, czy relacja ta będzie zdrowa czy toksyczna, decyduje nie płeć, tylko umiejętności społeczne i emocjonalne.