Osobowość wieloraka – przyczyny, objawy, leczenie

Osobowość wieloraka – co to jest?

Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości (Dissociative Identity Disorder, DID) charakteryzuje się powstaniem u jednej osoby co najmniej dwóch osobowości. Osobowości te najczęściej nie wiedzą o sobie nawzajem i zazwyczaj mają zupełnie inne tożsamości (są w innym wieku, mają inne zainteresowania i inne cechy charakteru, mogą nawet być różnej płci)¹.

Osobowość wieloraka może wydawać się dość często występującym zaburzeniem, między innymi z uwagi na częste jej wykorzystywanie w motywach filmowych bądź książkowych. W istocie jednak przypadłość ta diagnozowana jest dość rzadko. W populacjach klinicznych jest to od 0,5% do 1%, w populacji ogólnej – od 1% do 5%. Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości znacznie częściej diagnozowane jest u kobiet (w stosunku 9:1)².

Zobacz też: Czym różni się choroba afektywna dwubiegunowa od borderline?

Osobowość wieloraka – przyczyny

Osobowość mnoga wciąż nie jest dokładnie poznana, przede wszystkim pod kątem etiologii. Niemniej wiadomo już o istnieniu pewnych czynników ryzyka, czyli takich, które znacząco zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia objawów. Najbardziej znaczącym jest doświadczenie molestowania seksualnego w dzieciństwie. Z badań wynika [2], że zaburzenie dysocjacyjne tożsamości jest powiązane z wykorzystywaniem seksualnym aż w 95-98% przypadków. Przypuszcza się, że dziecko molestowane próbuje bronić się przed silnie urazowymi, traumatycznymi doświadczeniami poprzez dysocjację, odseparowanie się. W efekcie zaczyna tworzyć nowe osobowości – takie, które nie doświadczyły molestowania i nie cierpią³.

Inne czynniki ryzyka rozwoju zaburzenia to silny uraz u matki (doznany w okresie dwóch lat poprzedzających urodzenie dziecka), a także zdezorientowany lub zdezorganizowany styl przywiązania oraz brak wsparcia rodzinnego lub społecznego.

To też może Cię zainteresować: Czym jest gaslighting, czyli psychologiczna manipulacja?

Warto wspomnieć, że wciąż prowadzone są nowe badania na temat etiologii omawianego zaburzenia. Dla przykładu w 2020 roku ukazał się dość duży przegląd badań, w którym sprawdzano, czy u osób, które cierpią na zaburzenie dysocjacyjne osobowości, występują różnice neuroanatomiczne. Okazało się, że u pacjentów z osobowością wieloraką – w porównaniu do osób zdrowych – częściej stwierdza się mniejsze objętości korowe i podkorowe w obrębie hipokampa, ciała migdałowatego, w strukturach ciemieniowych i czołowych, a także różnice w zakresie wielkości istoty białej⁴.

Wyniki tych badań nie są jednoznaczne, ale wyznaczają kierunek dalszych prac badawczych.

Zobacz też: Wahania nastroju – co oznaczają, czy mogą być objawem choroby?

Osobowość wieloraka – kryteria diagnostyczne

Wiele osób zastanawia się, jak rozpoznać osobowość wieloraką. Służą temu kryteria diagnostyczne, znajdujące się w DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Kryteria te to:

1. Obecność u jednej osoby co najmniej dwóch całkowicie odmiennych osobowości czy tożsamości, z których każda może kształtować przekonania, sposób bycia oraz podejście do siebie i otoczenia.
2. Co najmniej dwie spośród tych osobowości czy tożsamości przejmują kontrolę nad zachowaniem pacjenta.
3. Niemożność przypomnienia sobie ważnych informacji dotyczących własnej osoby, której nie można wytłumaczyć jedynie zwyczajnym zapominaniem.
4. Powyższe objawy nie są fizjologicznym skutkiem działania substancji psychoaktywnej (np. działaniem alkoholu), nie są również symptomem schorzenia somatycznego. [3].

To też może Cię zainteresować: Tanatofobia, czyli lęk przed śmiercią

Osobowość mnoga – różnicowanie z innymi zaburzeniami

Oczywiście niezbędne jest różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych osobowości z innymi zaburzeniami. W szczególności bierze się pod uwagę [3]:

• Schizofrenię
  

U osób cierpiących na schizofrenię możliwe jest wystąpienie urojeniowych przekonań o zmianie własnej tożsamości albo podleganiu obcym wpływom. Taki objaw zazwyczaj współwystępuje z zaburzeniami myślenia i gwałtownym, znacznym pogorszeniem funkcjonowania społecznego.

• Symulację

W tym przypadku różnicowanie jest niezwykle trudne. Gdy pojawia się podejrzenie, że pacjent może symulować objawy, przede wszystkim należy rozważyć, jakie korzyści może dawać mu taka udawana „osobowość mnoga”.

• Zaburzenie osobowości „z pogranicza” (borderline)

Dla zaburzenia osobowości z pogranicza charakterystyczna jest duża zmienność nastrojów, co pod pewnymi względami może przypominać występowanie dwóch różnych osobowości. W procesie różnicowania należy wziąć pod uwagę, że osobowość mnoga może współwystępować z osobowością typu borderline.

• Zaburzenie afektywne dwubiegunowe z szybką zmianą faz

I tutaj objawy są podobne do tych, które występują w przebiegu zaburzenia dysocjacyjnego osobowości, jednak różnice osobowości nie są aż tak skrajne, jak w przypadku DID.

• Schorzenia neurologiczne.

Osobowość wieloraka – objawy

Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości może objawiać się na różne sposoby, niemniej najczęściej są to⁴:

• Brak uczucia ciągłości upływu czasu, pojawianie się dużych luk w pamięci.
• Niemożność przypomnienia sobie wydarzeń, w których dana osoba brała udział i o których opowiadają jej osoby trzecie.
• Bycie rozpoznawanym przez obce osoby (co sugeruje poznanie ich przez „alter ego”).
• Znaczne zmiany w zachowaniu danej osoby, które zauważają dobrze znający ją bliscy. Członkowie rodziny lub przyjaciele podkreślają nierzadko, że osoba chora, mówiąc o sobie, podaje nieprawdziwe dane albo mówi do siebie w trzeciej osobie.
• Ujawnianie się kolejnych osobowości po podaniu amobarbitalu albo podczas hipnozy.
• Używanie przez pacjenta zaimka „my” w odniesieniu do samego siebie.
• Znajdowanie przez pacjenta przedmiotów osobistych, których on nie poznaje (np. ubrań) i które nie zostały pozostawione w jego mieszkaniu przez osoby trzecie – np. znajomych, członków rodziny.
• Występowanie u pacjenta częstych bólów głowy.
• Słyszenie wewnętrznych głosów, które wydają się znane i nie wzbudzają niepokoju.
• Wywiad wskazujący na doświadczenie molestowania seksualnego albo innych form przemocy w dzieciństwie.

Oczywiście występowanie jednego czy dwóch z wymienionych objawów (np. znajdowanie obcych rzeczy w mieszkaniu, częste doświadczanie ataków migreny) może mieć inne wyjaśnienie niż osobowość mnoga. Im jednak więcej symptomów występuje u danego pacjenta, tym większe ryzyko, że cierpi on właśnie na tego typu zaburzenie.

Przeczytaj również: Zaburzenia dysocjacyjne i tożsamości – przyczyny, objawy, leczenie

Jak leczy się osobowość wieloraką?

Osoby cierpiące na omawiane zaburzenie oraz ich bliscy często zadają sobie pytanie, czy z osobowości mnogiej można się wyleczyć? Niestety, nie sposób udzielić na to jednoznacznej odpowiedzi – rokowania zależą bowiem od wielu czynników i bywają bardzo różne.

Obecnie pacjenci cierpiący na DID leczeni są zarówno farmakologicznie, jak i przy pomocy psychoterapii. Do najczęściej przepisywanych leków należą preparaty przeciwlękowe oraz przeciwdepresyjne. Niektóre źródła wskazują również na skuteczność karbamazapiny w przypadku zdiagnozowania nieprawidłowości w EEG, prazosinu przy współwystępujących koszmarach nocnych oraz naltreksonu u pacjentów przejawiających zachowania autoagresywne [2].

Przeczytaj również: Jak leczyć hipochondrię?

W procesie psychoterapii (która nierzadko przebiega przy użyciu hipnozy), szczególnie istotne jest ustalenie przyczyn dysocjacji – zazwyczaj są nimi silne, trudne do zniesienia emocje, które pojawiły się w okresie dzieciństwa. Określenie podłoża problemu pozwala wykonać kolejny krok. To uświadomienie pacjenta, że może wyrażać wszystkie swoje emocje i uczucia w zakresie jednej osobowości (jest to zespolenie różnych tożsamości). Ważnym elementem terapii jest również nauka radzenia sobie ze stresem, jako że to właśnie on kojarzy się z traumatycznymi wydarzeniami i bywa przyczyną nagłej zmiany osobowości.