Zespół stresu pourazowego (PTSD) – co to jest, przyczyny, objawy, leczenie

PTSD – co to jest?

Zespół stresu pourazowego (posttraumatic stress disorder, PTSD) to, zgodnie z definicją, zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy zaburzeń lękowych, które rozwija się na skutek przeżycia traumatycznego wydarzenia, najczęściej dotyczącego stanu zagrożenia życia własnego lub kogoś z otoczenia, przekraczającego zdolności adaptacyjne danego człowieka. Uważa się, że tego typu zespół pourazowy może dotyczyć nawet 6 proc. ogólnej populacji, a prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest tym większe, im bardziej stresogenne było wydarzenie.

Syndrom stresu pourazowego związany jest z grupą charakterystycznych objawów, wśród których dominują odczucia silnego napięcia, strachu i wyczerpania, którym mogą towarzyszyć natrętne i niechciane wspomnienia dotyczące okoliczności przebytej traumy.

PTSD w ICD-10 występuje jako F43.1 – zaburzenie stresowe pourazowe, natomiast w klasyfikacji DSM-IV jako 309.81 – zaburzenia po stresie urazowym.

Zespół stresu pourazowego jest zaburzeniem o bardzo zmiennym przebiegu, jego objawy mogą nasilać się lub osłabiać z czasem. Zwykle dochodzi do ustąpienia objawów, jednak zdarza się, że PTSD może przejść w trwałą zmianę osobowości.

Zobacz też: Świadomy sen jako sposób na leczenie zespołu stresu pourazowego

Zespół stresu pourazowego – przyczyny

Zespół pourazowy nie rozwija się w przypadku każdego stresującego zdarzenia. Wystąpienie PTS związane jest najczęściej ze znalezieniem się w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia.

Ryzyko wystąpienia PTSD jest większe u osób:

• płci żeńskiej – zazwyczaj wyższy niż w przypadku mężczyzn stopień emocjonalności kobiet sprawia, że częściej rozwijają one zaburzenia lękowe po przeżyciu traumy,
• bardzo młodych i w wieku 40–60 lat,
• uzależnionych od różnego typu środków psychoaktywnych,
• doświadczonych wcześniejszymi trudnymi przeżyciami,
• wychowywanych w dysfunkcyjnej rodzinie,
• słabiej wykształconych,
• cierpiących z powodu zaburzeń osobowości,
• nieotrzymujących wsparcia ze strony otoczenia.

Przeczytaj też o lęku separacyjnym u dorosłych

Szok pourazowy może być spowodowany przez:

• przestępstwa kryminalne – wśród ofiar przestępstw różnego typu nerwica pourazowa występuje z częstością około 1 na 8 osób;
• gwałt, wykorzystanie seksualne – zespół stresu pourazowego po gwałcie występuje u ¹/₃ kobiet
• katastrofy masowe – zespół szoku pourazowego dotyczy powyżej 50 proc. osób uczestniczących w katastrofach, w których zginęło wiele osób;
• wypadki – PTSD po wypadku, w którym doszło do poważnych uszkodzeń ciała lub utraty życia współpasażera jest bardzo częstym zjawiskiem;
• udział w walkach zbrojnych – zespół stresu pourazowego u żołnierzy wracających z frontu zdarza się często, może dotyczyć – w zależności od typu konfliktu – nawet 30 proc. weteranów; PTSD spowodowany udziałem w wojnie określany jest jako zespół stresu bojowego lub nerwica okopowa;
• przeżycie obozu koncentracyjnego – zespół obozowy lub syndrom KZ dotyczy niemal 90 proc. osób, które były więźniami obozów koncentracyjnych.

Powyższe sytuacje mogą powodować wystąpienie objawów PTSD u osób w każdym wieku, obserwuje się także PTSD u dzieci.

Także inne wydarzenia, które nie są kwalifikowane jako PTSD, mogą powodować objawy przypominające stres traumatyczny. Dobrym przykładem tego typu sytuacji jest poczucie zagrożenia, odrzucenia i natrętne wspominanie bolesnej chwili po zdradzie partnera.

Sprawdź też: Depresja po COVID-19 – ile trwa?

PTSD – objawy

Na syndrom pourazowy składa się szereg objawów, zarówno psychiczno-emocjonalnych, jak i fizycznych, które pojawiają się bezpośrednio po doświadczeniu traumatycznego zdarzenia lub po kilku tygodniach od niego.

Wśród najczęstszych objawów zespołu stresu pourazowego wyróżnia się:

• reminiscencje (flashbacks) – niezwykle żywe i intensywne wspomnienia dotyczące przebiegu traumatycznego zdarzenia, które pojawiają się niezależnie od woli,
• koszmary senne związane z traumatyczną sytuacją,
• anhedonię – niezdolność do odczuwania przyjemności,
• izolowanie się od otoczenia,
• przygnębienie,
• unikanie sytuacji mogących budzić wspomnienia związane z sytuacją, która spowodowała PTSD,
• myśli samobójcze,
• wybuchy gniewu,
• reakcje nieadekwatne do sytuacji.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół stresu pourazowego – objawy fizyczne wynikające z nadmiernego pobudzenia układu wegetatywnego to:

• zaburzenia snu,
• kołatanie serca,
• podniesione ciśnienie tętnicze krwi,
• bóle głowy,
• przyspieszony oddech,
• brak apetytu,
• zgaga,
• mdłości.

Konsekwencją stresu pourazowego może być depresja. Przeprowadzone badania pokazują, że depresja pourazowa pojawia się u osób dotkniętych zespołem stresu pourazowego nawet pięć razy częściej niż w populacji ogólnej. Jej wystąpienie dodatkowo wpływa na ciężkość objawów PTSD i zwiększa ryzyko podjęcia próby samobójczej.

Powtarzające się traumatyczne wydarzenia mogą doprowadzać do cięższych powikłań niż w przypadku „zwykłego” stresu pourazowego i prowadzić do poważnych zmian osobowości człowieka. Jest to tak zwany złożony zespół stresu pourazowego (complex PTSD).

Przeczytaj też: Zoloft – wskazania do stosowania

Stres pourazowy – jak go rozpoznać i z czym różnicować?

W Polsce obowiązują kryteria diagnostyczne ICD-10 i to na ich podstawie rozpoznawany jest zespół stresu pourazowego. W celu jego stwierdzenia, w ciągu 6 miesięcy od traumatycznego wydarzenia, spełnione muszą zostać wszystkie poniższe kryteria:

• narażenie na traumatyczną sytuację, czyli wydarzenie, które u prawie każdego człowieka spowodowałoby duże cierpienie;
• uporczywe wspominanie traumatycznego wydarzenia pod postacią reminiscencji lub koszmarnych snów albo doświadczanie znacznie gorszego samopoczucia w przypadku sytuacji przypominających traumatyczne wydarzenie;
• unikanie sytuacji kojarzących się z traumą;
• niezdolność do przypomnienia sobie ważnych elementów stresującego zdarzenia albo występowanie przynajmniej dwóch z następujących objawów: problemy ze snem, wybuchy gniewu, problemy z koncentracją, duża czujność, wzmożona reakcja na bodźce.

W sieci można znaleźć specjalne testy na PTSD, jednak ich wyniku nie należy traktować jako diagnozy. Mogą one jednak zasugerować konieczność konsultacji ze specjalistą.

Zobacz też: Czym jest złożony zespół stresu pourazowego?

Stres pourazowy nosił różne nazwy w zależności od okresu historycznego, w jakim był opisywany. Najczęściej występował wśród żołnierzy na froncie i był znany jako „drażliwe serce”, „nerwica okopowa” czy „szok wywołany wybuchem”, jednak wszystkie te nazwy odnosiły się do jednego zespołu objawów.

Syndrom stresu pourazowego powinien być różnicowany z izolowaną depresją, zaburzeniami dysocjacyjnymi tożsamości, a także normalnym procesem powrotu do pełni zdrowia psychicznego po traumatycznym wydarzeniu.

To też może Cię zainteresować: Hipnagogia, objawy hipnagogiczne – czym są?

Zespół stresu pourazowego – leczenie

Zdarza się, że objawy PTSD po jakimś czasie mijają same, jednak stres pourazowy i konsekwencje jakie za sobą niesie, są zbyt poważne, żeby je bagatelizować. Trudno określić, jak długo trwa zespół stresu pourazowego. Każde podejrzenie PTSD powinno być konsultowane z lekarzem psychiatrą lub doświadczonym psychoterapeutą, gdyż nierzadko próba pomocy na własną rękę kończy się niepowodzeniem i oddala w czasie wizytę u fachowca.

Sprawdź też: Jak działa wenlafaksyna?

Leczenie zespołu stresu pourazowego powinno opierać się na terapii ekspozycyjnej. Szczególnie dobre efekty przynosi terapia przedłużonej ekspozycji oraz terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie. W cięższych przypadkach lub gdy syndromowi pourazowemu towarzyszy depresja należy włączyć leki na depresję (antydepresanty) z grupy SSRI (selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny).

Zobacz również: Jak działa paroksetyna?

Zaburzenia pourazowe – okiem eksperta